Doktar Francišak Skaryna — pieršy drukar biełaruski (1925)/VI

← V. Skarynaǔskija druki ǔ Prazie i ich asabliwaści.

VI. Skarynaǔskija druki ǔ Wilni. Навуковая праца Аўтар: Адам Станкевіч 1925 год

VII. Idei Skarynaǔskich drukaǔ. →

Прапануем да спампаваньня!

VI. Skarynaǔskija druki ǔ Wilni.

U biełaruskich časopisiach za 1917 h. dzie-nia-dzie možna spatkać staćci, paświačonyja Fr. Skarynie. U hety hod prypadała 400 lećcie pieršaha biełaruskaha druku na čužynie: — ǔ Prazie Českaj Fr. Skaryna skončyli swaju pracu nad wydańniem biełaruskaj Biblii. Sioleta tak-ža prypadaje 400-lećcie biełaruskaj knižki, ale ǔžo wydanaj nie na čužynie, a ǔ swaim krai — ǔ Wilni.

Pierabraǔšysia z Prahi ǔ Wilniu, Fr. Skaryna naładziǔ tut swaju drukarniu ǔ Babiča i ǔ 1525 h. ǔ sakawiku miesiacy nadrukawaǔ „Apostoła".

Bolš - mienš u hetym časie wydaǔ Fr. Skaryna i druhuju knižku, nazwaušy jaje „Małaja Podorožnaja Knižica".

My ǔ papiarednim addziele daǔžej zatrymliwalisia nad Skarynaǔskimi wydańniami ǔ Prazie, bo suwiaž ich z krajem i z Biełaruskim narodam, jak pa swajmu praznačeńniu, tak i pa mowie, źjaǔlajecca badaj arhaničnaj. Wilenskija wydańni taho-ž wialikaha Skaryny — heta biazumoǔna dalejšaje pradoǔžańnie jaho pražskich drukaǔ, jak z boku techničnaha, tak i idejnaha.

Padabienstwa wilenskich wydanniaǔ Skaryny da Pražskich pa litarach i papiery sapraǔdy pakazwajeć na toje, što jany — pradaǔžennie wydawieckaj pracy Skaryny, tolki pieraniesienaje ǔ Wilniu.

Asabliwaści wilenskich wydańniaǔ (bolšaja čaść litaraǔ, rysunki i hrawiury) pakazwajuć na tuju-ž suwiaz z drukarstwam niamieckim, što i ǔ pražskich.

I zapraǔdy. Wodnyja znaki na papiery wilenskich wydańniaǔ Skaryny, miž inšym, jość tyja što i ǔ pražskich.

Wilenskija wydańni Skaryny, jak i pražskija, majuć zahałodny list i kiryłaǔskuju numaracyju listoǔ i padzileny na niekalki asobnych knižak. (Apostoł 4 kn., Małaja Podorožnaja kn. — bolš za 25 kn.).

Wilenskija wydańni Skaryny majuć mienšyja litary ǔ tekscie, čym pražskija. Pražskija litary tekstu słužać wilenskim za litary wialikija.

Spatykajucca tak-ža i nowyja wialikija litary ǔ wilenskich wydańniach, u ramkach.

Spatykajecca ǔrešcie litara C z rysunkami, roznaja ad pražskich, padobnaja da paźniejšych Zabłudaǔskich i Mamoničaǔskich.

Tolki ǔ Wilenskich wydańniach znachodziacca newialikija hrawiury i zastaǔki, jakija Skaryna sam nazywaje „zastawicami".

Hetyja prykrasy da wilenskich Skarynaǔskich wydańniaǔ сałkom padobny da takich-ža niamieckich, wenecyjanskich i inš. zachodnia-eǔropejskich. Uschodniaha, wizantyjskaha ǔ ich niama ničoha.

Paznaǔšy choć ahulna hety wonkawy bok wilenskich Skarynaǔskich wydańniaǔ, pryhledzimsia da ich boku ǔnutranaha, idejnaha.

Ab paradku raźmiaščeńnia matarjału ǔ „Apostole", Skaryna sam hetak kaža: „Dokonana jest sija kniha zowiemaja apostoł, ježe zamykajet wsobie naipierwiei dieanija apostolskaja. Potom posłanijei swiatych apostoł, sobornych siedm“.

Wilenski „Apostoł" Skaryny — heta pieršaja drukawanaja knižka na ziemlach biełaruska-litoǔskich i ahułam na ǔschodzie Eǔropy. Stranička z „Apostoła" Skaryny,

drukawan. u Wilni ŭ 1525 hodzie.

U asnowu wilenskaha „Apostoła" tak-ža, jak i ǔ asnowu pražskich wydańniaǔ, pakładzieny tekst stara-sławianski. Ale, nia hledziačy na hetuju asnowu, wilenski „Apostoł", jak i druki pražskija, maje niamała i čysta biełaruskaha elementu. Kožnuju asobnuju čaść Apostoła Skaryna papieradžaje pradmowaju, ab sabie, adnak, ničoha nie ǔspaminajučy.

Skaryna ǔ paślasłoǔjach swoj „Apostoł“ zawieć „wykładom", heta znača — zaličaje, jak i Bibliju, da pierakładzienych na biełaruskuju mowu, a heta dziela taho, što jon niezrazumiełyja dla šyrokich narodnych masaǔ stara-sławianskija i hreckija słowy i wyražeńni pierakłaǔ na mowu biełaruskuju.

Blizu ǔwa ǔsich stara-sławianskich tekstach „Apostoła", jak rukapisnych, tak i drukawanych u XVI st. spatykajecca mnoha słoǔ hreckich. U Skaryny ǔsie jany zamienieny biełaruskimi.

Woś, niekatoryja z ich:

skarbom zamiest: hazoju,

čornyi " nihier,

namiesnikom " anfipatom,

władariewi " ihiemonu,

stawitiel " architiekton,

mowceju " ritorom.

Niamała tak-ža jość u „Apostole" słoǔ i wyražeńniaǔ stara-sławianskich, tak-ža zamienienych biełaruskimi.

Mieǔ tak-ža pad rukoj Skaryna, drukujučy „Apostoła", i tekst česki, bo jość u im, jak i ǔ Biblii, českija słowy i cełyja wyražeńni.

Aprača „Apostoła", wydaǔ Skaryna ǔ Wilni, jak my ǔžo ǔspaminali, „Małuju Podorožnuju Knižicu". U skład hetaj knižycy ǔwachodziać: „Psałtyr zupołnaja, Časosłowiec, Akafisty i Kanony, Šestodieniec kratkii, Swietci kratkije i poskalija na mnoho leta".

Hetaja piataja składowaja čaść knižycy „Paschalija“ da siańnia niawiedamaja. A dziela hetaha niawiedamy i hod wydańnia „Padarožnaj Knižycy". Z Paschalii možna było-b dabicca akuratnaha času wydańnia knižycy. Ale ǔsio-ž hety čas prypadaje bolš-mienš tak-ža na 1525 h.

Adkul taki nazoǔ? Mahčyma — adhetul. U čas spynieńnia Skarynoj u Prazie drukarskaj dziejalnaści (1519—1520), u Wenecyi pajawilisia try nowyja stara-sławianskija knižki: „Słužebnik", „Psałtyr" i „Molitwosłow“ wiadomaha baǔhara serbskaha drukara Božydara Wukowiča. Skaryna widać byǔ z hetymi wydańniami znajomy, a asabliwa z Malitwasłowam. Hety Malitwasłoǔ duža nam prypaminaje „Małuju Padarožnuju Knižycu". U paślasłoǔi da Malitwasłowa Wukowič miž inšym kaža, što jaho možna nawat brać z saboju ǔ darohu. Skaryna swajej knižycy nadaǔ charaktar knižki da nabaženstwa dla šyrokich masaǔ. Widać heta jak z samoha składu jaje, tak i z nazowu.

Psałtyr, što ǔwajšoǔ u skład „Małoj Podorožnaj Knižicy", duža mała čym roźnicca ad pražskaha. Nie haworačy ǔžo ab inšych litarach, ab inšym prawapisie niekatorych litaraǔ, u Wilenskim Psałtyry Skaryna prapuściǔ „Hławy na bociech", a tak-ža i abjaśnieńni niezrazumiełych słoǔ „ruskim jazykom". Zatoje ǔ tekście „Psałtyra" astałosia niamała abjaśnieńniaǔ z pražskaha Psałtyra, a niekatoryja słowy Skaryna inakš abjaśniǔ tut, jak u pražskim Psałtyry.

Astalnyja čaści „Mał. Podor. Knižicy", dziela taho, što pradusim źjaǔlajucca malitwiennikam, — mowaj swajej naležać da drukaǔ stara-sławianskich. Adnak, Skaryna i ich prybliziǔ da žywoj biełaruskaj mowy, ǔwodziačy ǔ ich mnoha nowych słoǔ i wyražeńniaǔ zamiest stara-sławianskich.

U hetych knižkach spatykajucca takija słowy i wyražeńni z biełaruskaj mowy, ǔwiedzienyja SkarySkarynoj: „lepši wsiech twariei", „na tobie Christos žełči požiwał", „nad rozum čołowiečii", „kochanija“, „znaidieć", „w dobrotliwosti", „lepši“ i h. d.

I tak, zasnawaǔšy drukarstwa dla Biełarusi, a tak-ža i dla ǔsiaho sławianskaha ǔschodu, daǔšy ǔ ruki Biełarusi najpatrabniejšuju ǔ tyja časy drukawanuju knižku ǔ mowie, prybližanaj da mowy žywoj biełaruskaj, — Skaryna, z wiedamych bolš-mienš pryčyn, nažal, spyniǔ swaju wialikuju pracu na ziemlach biełaruska-litoǔskich.