Historyja świataja abo Biblijnaja Staroha Zakonu (1930)/Pradmowa i metodyčnyja ŭwahi

Pradmowa i metodyčnyja ŭwahi Публіцыстыка Аўтар: Вінцэнт Гадлеўскі 1930 год

Uwodziny ŭ św. historyju →

Прапануем да спампаваньня!

PRADMOWA
I METODYČNYJA UWAHI

Nawučańnie relihii ŭ škołach pačatkowych i imnazijalnych treba wieści tak, kab u dušy dziciaci i padrastajučaj maładziažy raźwić i ŭmacawać relihijnaje prakanańnie, na jakim pawinna apiracca žyćcio kožnaha paasobnaha chryścijanina i chryścijanskaha bramadzianstwa naahuł razumiejučy dobra, što tolki praz relihijnaje ŭzhadawańnie možna skirawać maładoje pakaleńnie na šlach dobraha i sprawiadliwaha žyćcia.

Heta budzie ahulnaja meta.

Padrabiazna-ž biaručy, nawučańnie relihii ŭ škołach maje takija mety:

1. Dać paznańnie hałoŭnych asnowaŭ chryścijanskaj relihii, prabudzić i zmacawać wieru ŭ adkrytyja Boham tajnicy i hetym samym nawiazać ciaśniejšuju suwiaź (relihiju) pamiž Boham i čaławiekam.

2. I nia tolki dać paznańnie, ale j nawučyć hałoŭnych asnowaŭ našaj wiery i zamacawać ich u pamiaci.

3. Umacawać wolu maładziažy ŭ dasiahańni relihijnych ideałaŭ, kab mahla ich uwadzić u žyćcio. Wyrablać pry hetym treba ćwiordaje prakanańnie, što kožny wierny katalik pawinien być takim nia tolki ŭ teoryi, ale j ŭ praktycy.

4. Dać maładziažy relihijnaje ŭzhadawańnie, kab jana mahła zrazumieć wažnaść arhanizawanaha relihijnaha žyćcia i kab mahła ŭ dalejšym paddziaržać ščyryja znosiny z Kaściołam Katalickim, jak zapraŭdnyja siabry katalickaj suspolnaści.

Hetakija mety maje wykładańnie relihii ŭ škołach, ahułam biaručy, wa ŭsich klasach.

Kali-ž woźmiem pad uwahu adnu jakuju klasu h. zn. častku relihijnaha wykładańnia, jak u hetym wypadku Historyju Św. Staroha Zakonu, dyk treba j tut adznačyć toj šlach, pa jakim jano pawinna jści.

Šmat chto, wučačy św. Historyi St. Zakonu, zwaračwaje ŭwahu na toje, kab wučni znali dobra ŭsie imiony i kab wiedali paparadku ŭsie fakty, dzie, što i jak rabilasia. Takim čynam wučań, prajšoŭšy knižku, znaje ŭsiu drabiazu, ale nia znaje tabo, što najbolš patrebnaje: nia znaje historyi adnosin Boha da čaławieka ŭ Starym Zakonie.

Dyk nia treba namahać na toje, kab wučni nawučylisia napamiać usich mudrych imionaŭ, jakich časam bywaje tak mnoha u niekatorych padručnikach, abo kab mahli paparadku raskazać, naprykład, ab doli Jazepa ŭ Ehipcie, ci ab sile Samsona i h. p. ab hetym jany mohuć skazać tolki toje, što spamiatajuć. Zusim druhaja sprawa, kali my piarejdziem da historyi ab hrechu pierwarodnym, ab patryjarchach, ab Majsieju ci prarokach tut užo baworycca ab hałoŭnaj idei St. Zakonu: ab idei Mesyjanskaj, ab suwiazi pamiž Boham i čaławiekam, dyk tut užo treba dapilnawać, kab wučni dobra zrazumieli, što uwieś Stary Zakon heta jość pryhatawańnie da Nowaha Zakonu, heta značyć: da prychodu i žyćcia Jezusa Chrysta — zatym treba wializnuju ŭwahu źwiarnuć na praroctwy i padabienstwy.

Mienš uwahi treba zwaročwać na historyju Žydoŭskaha narodu, na roznyja palityčnyja padziei, wojny i h. d., bo heta ŭsio laža ŭ pamiaci wučnia biez wialikaj karyści i časam moža zahłušyć toje, što jość bolš patrebnaje.

Dyk woś, nawučajučy św. Historyi, treba na pieršym planie zaŭsiody stawić ideju Mesyjanskuju (praroctwy, padabienstwy), a tak-ža historyju adnosin Boha da ludziej, abo jnakš kažučy historyju našaj relihii (historyju światuju), a ŭžo na druhim miejscy historyju Žydoŭskaha narodu, bo biaz hetaj historyi časta nielha zrazumieć i historyi našaj relihii.

Aproč hetaha treba źwiarnuć uwahu na toje, kab wučni ŭciamili j maralnuju staranu zdareńniaŭ, jakija apiswajucca ŭ St. Zakonie, napr.: ciažki hrech zabojstwa Abla praz rodnaha brata, niahodny pastupak Chama, niesprawiadliwaść synoŭ Heli i h. d. Z druhoha boku možna šmat znajści ŭ St. Zakonie charošych prykładaŭ, jak napr.: luboŭ Dawida da Absaloma, Ruty da swaje świakroŭki, zhodnaść Abrahama i Lota, ciarpliwaść Hijoba i h. d. Z hetych raskazaŭ wučań pawinien zrazumieć, jak brydka nienawiść u radni, a jak pryhoža luboŭ i spabadnaść, jak karajucca Boham prastupki prad baćkami, jak baćki pawinny napaminać swaich dziaciej, a dzieci jznoŭ słuchać swaich baćkoŭ i h. d. Maralnaje i relihijnaje ŭzhadawannie pawinna pieradusim apiracca na dobrych prykładach.

Takim paradkam nawuka św. Historyi pryniasie tuju karyść, što daść paniaćcie ab historyi našaj relihii, ab idei Mesyjanskaj, dy jašče aproč taho zasieje ŭ dušach wučniaŭ relibijnyja, maralnyja i hramadzkija cnoty, jakija tak patrebny ŭ sučasnym žyćci.

Raskaz i wykładań nie św. Historyi pawinny być prosty, biaz nijakich mudrych słoŭ, bolej užywajučy dziejasłowaŭ čym adarwanych paniaćciaŭ; raskazywać treba žywa i razam z betym pawažna, hledziačy, jakuju temu my raźwiwajem, kaho majem pierad saboju. Niezrazumielyja słowy treba wyjaśnić Z wialikaj karyściaj wykładańnie možna zastasawać da projdzienych užo nawukaŭ katachizmowych, tłumačačy j wyjaśniajučy toje, što ŭžo dzieci znajuć z katachizmu.

Wialikuju uwabu treba źwiarnuć pry betym na kartu Palestyny j susiednich krajoŭ, dzie raźwiwalisia starazakonnyja dziei. Treba wučniaŭ znajomić z wazniejšymi baradami, rekami, waziorami, harami i miastečkami, ab jakich idzie hutarka. Haworačy ab ich, treba zaŭsiody pakazać na kartu, abo jašče lepš, zahadać, kab wučni sami znajšli i pakazali. Dobra było-b taksama zaznajomić praktyčna i teoretyčna z św. Pisańniem. Z dat chronolohičnych niachaj wučni zapamiatajuć tolki najważniejšyja, kab wiedali, skolki było mieniej-bolej hadoŭ ad danaha zdareńnia da Naradžeńnia Jezusa Chrysta.

A pieradusim hetym, na pačatku wykładańnia, treba dobra wyjaśnić, (asabliwa starejšym wučniam), što takoje Historyja Swiataja, čamu jana hetak zawiecca i jak dzielicca (Stary i Nowy Zakon), inšymi sławami, treba ich uwieści ŭ wykładańnie Św. Historyi, a tady, užo možna pierajści da samaje nawuki św. Historyi.

Padzialiŭ ja Historyju św. St. Zakonu nia tolki na parahrafy, ale i na čaści, pawodle roznych biblijnych epokaŭ. Paśla kožnaje čaści daŭ syntezu (jakby źmiest) usiaje čaści, tak što, złučajučy ŭsie henyja syntezy paasobnych častak u adno cełaje, (najlepš pry paŭtareńni kursu św. Historyi Z starejšymi wučniami), my atrymajem syntezu ŭsiaho Star. Zakonu. Treba źwiarnuć wialikuju ŭwahu na hetu ahulnuju syntezu St. Zakonu, bo, praŭdu kažučy, pry daŭniejšym sposabie wykładańnia św. Historyi, redka katory wučań, nawat z staršych klasaŭ, mieŭ syntetyčny pohlad na Historyju św. St. Zakonu — jon paznaŭ tolki addzielnyja raskazy, fakty, ale nia znaŭ cełaści. Pračytać hetuju syntezu budzie karysna takža dla starejšaha hramadzianstwa, jakoje interesujecca raźwićciom relihijnaje dumki ŭ St. Zakonie, bo dla jabo, u roŭnaj miery jak i dla škoł, heta knižka praznačana.

Wiedama, prachodziačy z mienšymi wučniami, usie trudniejšyja rečy treba prapuskać, a brać tolki toje, što nadrukawana bolšymi literami. Z wyjaśnieńniaŭ, jakija nadrukawany drabniejšym drukam, brać tolki toje, što budzie dastupna padhatawańniu dziaciej i stupieni ichnaha raźwićcia.

Žodziški. 8. IX. 1926 h.

Ks. W. H.