Rodnyje zierniaty (1916)/II/Leto/Ab ptuškach

← Cmok

Ab ptuškach Навукова-папулярны артыкул Аўтар: Іван Гарбуноў-Пасадаў 1916 год Пераклад: Вацлаў Ластоўскі

Saławiejka →

Прапануем да спампаваньня!

Ab ptuškach.

Kudy-b my nie pajšli, ci ŭ les, ci ŭ pole, ci ŭ sad, my ŭsiudy ŭbačym roznych ptušak.

Ranicaj jany budziać nas swaimi śpiewami; na wadzie my lubujemsia jak pławaje kačka, jak brodziać, ci chutka pierebiehajuć z miejsca na miejsco wialikije bałotnyje ptuški; u poli my bačym, jak karšun wysoka pławaje ŭ pawietry. Adnym słowam mnoha jość roznych ptušak i wialikich i małych: kožnaja z ich žywie swaim žyćciom i kožnaja pryspasoblena jak nia možna lepiej da hetaho žyćcia.

Karšun lutaja ptuška; lotajučy wysoka pa niebi na swaich mocnych kryllach, jon pryzirajecca, kab dzie znajsci sabie zdobyć. U karšuna wostryje kipci, kab chapać i krepka trymać zdobyč, i mocnaja zahnutaja dziuba, kab trymać zdobyč i rwać jej miasa.

Jakije kwołyje nožki u łastawački! Jany hetkije maleńkije, što zdajecca, s trudom padtrymliwajuć jaje cieło. I praŭda, łastaŭki chodziać wielmi mała. Woś čamu ŭ jaje hetkije słabieńkije nožki. Zatoje łastaŭka mnoha lotaje dahaniajučy swaju zdobyč — much i mošak. Bo-ž imi tolki i kormicca jana sama i kormić swaich dzietak. Dziela hetaho i krylcy ŭ lastaŭki wielmi doŭhije i mocnyje. Łastaŭka raskrywaje swaju šyrokuju dziubku latučy, kab chapać jej zdobyč.

Wy mabyć čuli ab wialikaj ptušcy — strusiu, što žywie daloka, daloka ad nas u Afrycy. Struś žywie na ŭźbiarežžach pustyń, dzie raślin i źwieroŭ ŭžo mała i jamu treba mnoha biehać, kab adžyŭlać swaje wialikaje cieło. U strusia hetkije maleńkije krylcy, što jon nia može lotać. Zatoje ŭ jaho wielmi wialikije, mocnyje nohi. Jon može šparka prabiehać wialikije adlehłaści, šukajučy sabie žeru.

Jeść struś nasieńnia raślin, drobnych žywiołak i hetamu padobnaje. Šyja u strusia wielmi doŭhaja, dziela taho, što jamu treba z ziamli padnimać korm. Na wysokich nahach, z doŭhaj šyjaj, struś wielmi wysoka trymaje haławu i može daloka dahledzić zdobyč i zdaloku zhledzić niebaspieku.

Roznyje admieny ptušak wijuć sabie hniozdy inačej i wybirajuć dla hniozd roznyje miejscy.

Łastaŭka lepić sabie hniazdo z hliny, dzie niebudź pad strechaj ci pad wystupam skały.

Saławiej wije hniazdo blizka ad ziamli, u hustych kustoch, s suchoj trawy.

Warony, hałki, kaŭki wijuć niepryhožyje, nieachajnyje hniozdy z drobnaho prućcia wysoka na drewach.

A žaŭwaranak prost znachodzić sabie jamku na ziamli, wyraŭniaje jaje i składaje ŭ jaje swaje jaječki.

Adny ptuški sielacca — kožnaja siemja paasobku, inšyje lubiać rabić hniozdy blizka adno ad druhoha.

Wy, mabyć, bačyli hniozdy kawak, — nabudawana na drewach ich mnoha adno kala druhoha!

Na poŭnačy na hołych skałach wijuć sabie hniozdy čajki, hahi i inšyje ptuški. Jany zhodliwa žywuć pobač i pamahajuć adny adnym hadawać dziaciej: ni adzin luciec nie adwažycca padyjści da ichniaho mnohaludnaho haradka.

U łastawak, hałuboŭ, sałaŭjoŭ, waron, karšunoŭ i šmat jakich inšych ptušak wyłuplajucca z jajec biazsiłyje ptušeniaty. Baćkom prychodzicca doŭha karmić ich, pakul jany akryjajuć i zdužajuć zlacieć z hniezda. Woś dziela čaho hetkim ptuškam treba budawać hniozdy.

Maleńkije-ž kurapatki, pierapiołki, kački, husi i inšyje takije ptuški, jak wyłupiacca z hniezda, to i pačynajuć biehać. Matcy treba wiaści ich tu-

Papuhai — ptuški haračych krajoŭ; majuć jarkije piory, mała lotajuć a bolš łaziać pa drewach čeplajučysia nahami. Papuhai muhuć wymaŭlać słowy.

dy, dzie jany mohuć najescca. Hetkije ptuški mała kłapociacca ab hniaździe.

Ceły dzień usie ptuški za rabotaj: jany budujuć hniozdy, wysidžywajuć ptušeniat, abo kormiać ich.

Ale jość i takije ptuški, što dniom adpačywajuć, a pracujuć i žyrujuć nočču.

Sawá ceły dzień siadzić dzie-niebdź u ciopłym dziuple i tolki źmierkam wyletaje pašukać čaho-kolečy dla siabie i swaich dziaciej. Jaje wialikije wočy dniom blizka saŭsim nie bačać, zatoje nočču sawa bačyć dobra. Sawa lacić saŭsim cicha, bo ŭsie piory ŭ jaje miakkije. Jana nieprymietna padkradajecca da śpiačych ptušak i drobnych źwiarkoŭ.

Pryhledźciesia, jakoha koleru bywajuć ptuški jakije u ich piory. Wo, žaŭranak spuściŭsia na zaaranaje pole i prapaŭ: jaho nie adrožniš ad šeraho kamočka ziamli.

Wo bekas dybaje pa trawie na ŭzleśsi. Jaho piarestyje piory saŭsim zliwajucca s prabiehajučymi pa ziamli świetłymi i ciomnymi kružočkami świetła i cieni.

Nichto nie prymiecić sidziačaho na poli žaŭranka i prytàjenaho ŭ trawie bekasa.

U haračych krajoch jarka świecić sonce, mnoha jasnych krasak na luhoch i drewach, i ptuški tam majuć pierje jarkich koleroŭ.

Ich zialonyje, rožewyje, sinije piory tam nia kidajucca ŭ wočy, a, naadwarot, skrywajuć ich, bo kruhom ŭsio jarkaje, ŭsio bliščyć, pałyskujecca kruhom krasujuć jarkije, ahramadzistyje kraski.

U našych lesach mała krasak na drewach, i ŭ nas ptuški najbolej šeryje.

Na poŭnačy žywie śniežnaja kurapatka. Jana letam šeraja, takaja, jak taja ziemla, pa katoraj chodzić; zimoj śniežnaja kurapatka robicca saŭsim biełaj, kab jaje nia možna było adrožnić ad biełabo śniehu.

Šmat jakije ptuški pieremieniajuć swoj koler zimoj i letam, kab nia być prymietnymi, kab chawacca ad worahoŭ i nieprymietna prybližacca da swajej zdabyčy.

Pytańnia dla hutarak i piśmiennych rabot. Jakije ptuški aswojeny čeławiekam i nazywajucca damowymi? Ci nia wiedajecie wy jakije swajaki jość miž jakimi ptuškami u našaj kurycy? Jak jany žywuć, jak wodziać dziaciej? Jak zimujuć? Jak wy dumajecie, ci mohuć našy kury zaletać daloka? Čamu? Jakije jość swajaki miž dzik imi ptuškami u našaj kački? Jak jany žywuć, čym kormiacca, dzie zimujuć? Ci znajecie takich ptušak, katoryje wijuć hniezdy na ziamli? Čamu, choć ich hniozdy na ziamli, ale nie prymietny? Jak henyje ptuški chawajuć swaich dziaciej ad worahoŭ, ad doždžu, ad choładu? Čamu šmat jakije ptuški wijuć hniozdy na drewach? Nazawicie, jakich wy wiedajecie śpieŭnych ptušak? Skul biare sabie žer drozd? A dziacieł? A kaŭka? A łastaŭka? A busieł? A karšun? Ci kažán ptuška? (Kažàn sosić swaich dziaciej, a ci ptuški sosiać?) Nazawicie wadzianych ptušak? Nazawicie ptušak, što adletajuć na zimu i što astajucca ŭ nas? Ci nia wiedajecie wy, jakije ptuški na zimu pierebirajucca z lasoŭ bližej da ludzkich sialib i čamu?