Rodnyje zierniaty (1916)/IV/Jahajło i Witoŭt
| ← Pachod Wial. Kn. Olhirda na Maskwu | Jahajło i Witoŭt Гістарычная праца Аўтар: Вацлаў Ластоўскі 1916 год |
Unija s Polščaj → |
Прапануем да спампаваньня!
Syn Wialikaho Kniazia Litoŭska-Ruskaho Olhierda, witebski udzielny kniaź, a paźniej i W. Kn. Litoŭska-Ruski — Jahajło u 1386 hadu ažaniŭsia s polskaj karaleŭnaj Jadwihaj i ŭziaŭ u pasahu Polskaje karaleŭstwo. Miejsco jaho u Wial. Kn. Litoŭskim zaniaŭ zrodny brat jaho, kniaź Witoŭt.
Witoŭt byŭ unukam Hiedymina, a synam Kiejstuta. Wajennaj štuki wučyŭsia jon u swajho baćki Kiejstuta, Olhierdawaho brata, najlepšaho ŭ tyje časy wajaki. Witoŭt byŭ wielmi zdolny i śmieły palityk.
U 1392 hadu ŭ Wilni ŭ kaściele ś. Stanisława jon karanawaŭsia na Wial. Kn. Litoŭska-Ruskaho. Witout mieŭ tady 48 hadoŭ. Pałažeńnie kraju było niezawidnaje: z adnej starany cisnuli kra kryžaki z druhoj tatary, a ŭ samym kraju išli wiečnyje swarki i zwadki udzielnych kniazioŭ. Witoŭtu treba było supakoić kryžakoŭ i tataroŭ, zništožyć udzielnych kniazioŭ i zawiaści roznyje palepšeńnia (reformy) ŭ hasudarstwie. Ale ŭ jaho byli ješče i inšyje mety: jon chacieŭ zasnawać mocnaje hasudarstwo i samomu karanawacca na Litoŭska-Ruskaho karala. Hetaj metaj i kirawaŭsia Witoŭt praz usio swajo žyċcio.
Pierš — napierš wialikamu kniaziu treba było prycišyć udzielnych kniazioŭ, a hetych kniazioŭ było mnoha, i kožny z ich nie chacieŭ mieć nad saboj nijakaj ŭłaści, nikoha nie chacieŭ słuchać, a pry najmienšaj swarcy zazywaŭ tataroŭ, abo kryžakoŭ na pomač; z hetaj pryčyny ciachnulisia biezkaniečnyje damowyje wojny. Witoŭt na ŭsich ich patrapiŭ nałažyć swaju ruku i prycišyć. Inšyje udzieły pryłučyŭ da hasudarstwa. Kirawanyje žaleznaj rukoj Witoŭta, udzielnyje kniazi prycichli. U 1396 hadu Witoŭt, zjechaŭsia z ziaciam swaim, kniaziem Maskoŭskim, u Smalensku, hdzie jany ustanawili hranicy Litoŭska-Ruskaho i Maskoŭskaho kniažstw. Ciapierašnije huberni: Wilenskaja, Kowienskaja, Hrodzienskaja, Suwalskaja, Padolskaja, Wałynskaja, Smalenskaja, Minskaja, Mahiloŭskaja, Witebskaja, Kijeŭskaja, Čarnihoŭskaja, Kacierynasłaŭskaja, Chiersonskaja i Arłoŭskaja, a tak sama čaści Kalužskaj i Tulskaj prynaležali da Witoŭta. Hasudarstwo jaho ciahnułosia ad hranic Pskoŭskich i wioski Možajska (107 wiorst ad Maskwy) da Haličyny i Mołdawii z adnej starany, a z druhoj — da bierahoŭ rek Oki i Dniepra.
Witoŭt sam uhledaŭsia ŭ žyćcio i patreby narodu. Bačučy ciažkoje pałažeńnie «ziemian haspadarskich» (dasłoŭna: drobnych haspadaroŭ, chutaran), Witoŭt dawaŭ im roznyje prawy i palahčeńnia ad pawinnaściej, nałoženych kniaziami i bajarami. Hordy i niedastupny s kniaziami i bajarami, srohi dla wajennych čynoŭ i načalnikoŭ, ćwiordy i nieŭmalimy ŭ sprawach sudowych, Witoŭt byŭ zaŭsiody dastupny dla nižejšych: kožny sielanin moh dastupicca da jaho i wyłažyć swaje kryŭdy, ci patreby.
Pad kaniec swajho žyćcia Witoŭt wypaŭniŭ usie swaje žadańnia. Siłu kryžackuju ŭ bitwie pad Hrunwaldam Witoŭtu udałosia złamać; s tataroŭ patrapiŭ zrabić spakojnych susiedzioŭ; samawolstwa kniazioŭ udzielnych i bajar supakoiŭ. Ustanawiŭšy sprawiadliwyje sudy, srohije wajennyje paradki, rasšyryŭšy handel, padniaŭšy chlebarobstwo, ustanawiŭšy šyrokuju swabodu wiery, Witoŭt moh čekać nahrady za swaje trudy.
Zahraničnyje znosiny Witoŭta byli samyje najlepšyje. Maskoŭski kniaź Wasil prychodziŭsia Witoŭtu ŭnukam; kniazi Razanski, Twierski i dr. nazywajuć jaho panam i haspodaram swaim. Čechija choče addać jamu swaju karonu. Papiež naznačaje jaho apiekunom Ryžskaho arcybiskupstwa. Impieratar Zyhmunt u listach swaich radzić Witoŭtu karanawacca na Litoŭska-Ruskaho karala. Witoŭt hetaho i dabiwaŭsia. Na Wadochryšče 1429 h. zaprasiŭ jon k sabie ŭ Łuck haściej z usiej Eŭropy. Zjechalisia: Jahajło, karol polski z dwaranami; Wasil, kniaź maskoŭski; wialiki mahistr kryžacki; pasły ad impieratara hreckaho; pasoł ad Papieža; mitrapalit maskoŭski Fotij; Impieratar Rymski z bahataj świtaj. Pišuć letapiscy, što kožny dzień wychodziło na pačastunki hościam 700 boček wina, miodu, piwa; 700 bykoŭ i karoŭ, 1400 baranoŭ; 100 kabanoŭ; 100 łosiaŭ. Hości bankietawali ŭ Łucku 7 tydnioŭ.
Na karanaciju Witoŭta hłaŭnyje asoby, ad katorych heta zaležało, — Papiež i Rymski impieratar — zhadžalisia, ale praciŭny hetamu byli palaki. Zbigniew Oleśnicki, biskup krakoŭski, ŭsimi siłami staraŭsia hetamu pieraškodzić. Jon pryčyniŭsia da taho, što karanaciju adłažyli na paźniej, i hości razjechalisia, umowiŭšysia zjechacca iznoŭ u 1430 hadu.
Na druhi hod zjezd iznoŭ sabraŭsia ŭ Trokach. Usie hości sabralisia, aprača Impieratara Rymskaho Zyhmunta, katory pasłaŭ karonu Witoŭtu z naročnymi pasłami. Ale Zbigniew Oleśnicki, padpilnawaŭšy pasłoŭ, adabraŭ u ich karonu. Letapiś kaže: «I lachowie, nia žyčyŭšy karuny Litwie, karunu ad ich pasłoŭ tuju adabraŭšy i rassiekšy jaje na poły, pryłožyli ku karunie biskupa krakoŭskaho, katoraja i ciapier pry zamku i kaściele św. Stanisława jość» (u Krakowie).
Witoŭt byŭ chwory. Hetaj nowaj nieŭdačy jon nie pieranios 27 listapada 1430 hodu pamior.