Ірляндзкія Народныя Казкі (1923)/Сьнег, Груган і Кроў

Сьнег, Груган і Кроў
Казка
Аўтар: Шамас Макманус
1923 год
Пераклад: Сымон Рак-Міхайлоўскі

Прапануем да спампаваньня!

Сьнег, Груган і Кроў.

Адзін раз, у зімку, калі сьнег белым абрусам засьцілаў усю зямельку, Джэк, сын Ірляндзкага караля, пайшоў на паляваньне. Ён убачыў гругана і забіў яго. Калі груган упаў на сьнег, Джэк падыйшоў да яго і зьдзівіўся: за сваё жыцьцё ён ня бачыў нічога чарнейшага за гэтага гругана, нічога чырванейшага за яго кроў і нічога бялейшага за сьнег каля яго.

І ён сказаў сам да сябе: — Я ніколі не заспакоюся, пакуль не знайду сабе жонку, у якой будуць валасы такія чорныя, як гэты груган, шчочкі такія чырвоныя, як гэта кроў, а скура такая белая, як гэты сьнег.

Прыйшоўшы дамоў, ён расказаў бацьком аб сваім здарэньні і паведаміў іх, што пойдзе па сьвету шукаць сабе нявесты.

Кароль і каралева ўгаварывалі Джэка, што такой дзяўчыны ён нідзе ня знойдзе і стараліся адмовіць яго ад гэтага, але Джэк ня слухаў іх.

І вось ён пусьціўся ў дарогу, атрымаўшы блаславенства ад бацькі і маці, маючы ў кішэні сотню чырвонцаў, якія даў яму бацька. Доўга йшоў ён і каля паўдня на другі дзень убачыў каля могілак купу людзей, якія гаманілі над нябошчыкам. Ён падыйшоў бліжэй, распытаўся і даведаўся, што прыстаў не дазваляе хаваць цела, пакуль яму не заплацяць сто чырвонцаў. Джэку стала шкода нябошчыка і ён аддаў свае сто чырвонцаў. Усе сваякі памёршага моцна падзякавалі Джэку і пахавалі нябошчыка.

У той-жа дзень Джэк спаткаў рыжага карліка, які запытаў, куды ён ідзе.

Джэк адказаў:

— Іду шукаць сабе жонку.

— Ну, — сказаў карлік, — такому прыгожаму малайцу ня трэба далёка хадзіць за гэтай справай.

— Не, мусіць, вельмі далёка, — адказаў Джэк, — бо такая дзяўчына, якую я шукаю, павінна мець валасы чарнейшыя, чым самы чорны груган, шчокі — чырваней за самую чырвоную кроў і скуру бялейшую, чым самы белы сьнег.

— Ну, — сказаў карлік, — на сьвеце ёсьць толькі адна такая дзяўчына, гэта Каралеўна Усходу. Шмат адважных малайцоў хадзілі да яе ў сваты, але ні водзін не вярнуўся жывым.

— Ці жывы, ці мёртвы я не заспакоюся, пакуль не дайду да Каралеўны Ўсходу і не пасватаю яе! — сказаў Джэк.

— Добра, — сказаў рыжы карлік, — толькі табе патрэбен слуга. Вазьмі мяне.

— Але-ж у мяне няма чым табе заплаціць, — адказаў Джэк.

— Гэта не бяда, — сказаў рыжы карлік, — я і так пайду з табою.

Позна ўночы яны падыйшлі да вялікага замка.

— Гэты замак, — паведаміў рыжы карлік, — належыць Асілку, які мае Плашч-Нявідзімку.

— О, — сказаў Джэк, мне даводзілася чуць аб гэтым страшным асілку. Лепш пойдзем далей і пашукаем сабе прытулку дзе-небудзь у іншым мейсцы.

— Не, мы застановімся тутака, — сказаў рыжы карлік, пастукаўшыся ў браму.

Джэк быў адважны чалавек і застаўся з карлікам. Вялікі і страшны асілак адчыніў ім браму і запытаў, чаго ім трэба.

— Нам патрэбна вячэра і начлег, — сказаў рыжы карлік.

— Ня дрэнна, — адказаў асілак. — Мне самому патрэбны і вячэра і пасьцель. Я павячэраю вашым мясам і высьплюся на вашых костачках.

Груган упаў каля яго ног.

Але руды карлік раптам выхапіў свой меч і кінуўся на асілка, а асілак схапіў свой і кінуўся на карліка. Доўга яны біліся з вялікай злосьцю, аж пакуль карлік не праткнуў асілка і забіў яго.

Потым карлік павёў Джэка ў замак, дзе яны знайшлі добрую вячэру і мягкія ложкі. На заўтра раніцаю яны пайшлі далей. Рыжы карлік захапіў з сабою Плашч-Нявідзімку ў забітага асілка.

Яны йшлі праз увесь дзень і да ночы падыйшлі да другога замку.

— Чый гэта замак? — запытаў Джэк.

— Гэта, — адказаў рыжы карлік, — замак асілка, які мае Бяздонную Кеску.

— А, я чуў аб гэтым страшным асілку. Пойдзем далей і застановімся дзе-небудзь у іншым мейсцы.

— Не, — мы застанемся толькі тутака, — сказаў карлік. — Ніколі не баяўся я небясьпекі, а цяпер мне ўжо позна вучыцца баяцца.

І перш, чым Джэк пасьпеў адказаць, ён пастукаў у браму; адтуль паказаўся асілак з дзьвюма галавамі і зароў:

— Чаго вам трэба, скуль прынясло вас сюды?

— Нам патрэбна ня многа, — тое, што і кожнаму падарожніку, — паесьць і выспацца, — адказаў рыжы карлік.

— Мне самому патрэбна гэтае, — сказаў асілак. — Я зраблю сабе смачную вячэру з вашаго мяса і салодка высьплюся на вашых костачках. — І ён гэтак страшэнна зарагатаў, што задрыжаў замак і аж валасы пасталі ад страху на галаве беднага Джэка.

Але ў гэтую-ж хвілю рыжы карлік выхапіў свой меч і кінуўся на асілка, а той схапіўся за свой, і пачаўся вялікі, страшны бой. Нарэшце рыжы карлік праткнуў мячом сэрца асілка і забіў яго.

Потым яны пайшлі ў замак, дзе знайшлі добрую вячэру і мягкую пасьцель і спакойна праспалі да раньня.

На другі дзень яны пайшлі далей, захапіўшы Бяздонную Кеску. Увесь дзень яны йшлі, а ўночы падышлі да трэцяга замка.

Яны пачалі бойку.

— Што гэта за замак? — зацікавіўся Джэк.

— Гэта замак асілка Бліскучага Мяча, — адказаў рыжы карлік.

— А, — сказаў Джэк, — чуў я аб гэтым страшным асілку і аб яго мячы. Не шкодзіла-б нам ісьці хутчэй адгэтуль прэч.

— Ніколі яшчэ я не ўцякаў ні перад кім з сьмяротных, — сказаў карлік, — і цяпер гэтага не зраблю. Калі мы ўжо прыйшлі сюды, дык і пераначуем тутака.

І ён пастукаў у браму; адтуль выйшаў страшны асілак з трыма вялікімі галавамі і гэтак грозна зароў, што аж горы задрыжалі.

— Чаго вам трэба?

— Мы два бедныя падарожнікі, — адказаў руды карлік. — Ноч напаткала нас у дарозе, і мы просім накарміць нас і даць прытулак на ноч.

— Ха, ха, ха! — грозна зарагатаў асілак. — Я сам добра павячэраю вамі і высьплюся на вашых костачках.

З гэтымі словамі ён выхапіў з похвы свой страшны Бліскучы Меч, зьзяньне якога тройчы абягала кругом сьвету, як толькі яго выймалі з похвы, а самы лёгкі ўдар насьмерць забіваў усякую жывую істоту. У гэтую-ж хвілю рыжы карлік накінуў на асілка Плашч-Нявідзімку, які закрыў яму вочы, і, схапіўшы свой меч, пачаў рубіць, калоць і рэзаць яго. Асілак-жа з закрытымі вачамі ня мог папасьць у яго, і скора рыжы карлік праткнуў мячом яго сэрца і асілак зваліўся мёртвы.

Карлік з Джэкам увайшлі ў замак, дзе знайшлі добрую вячэру і мягкую пасьцель, на якой салодка выспаліся, а раніцай зноў пайшлі далей, захапіўшы з сабой Бліскучы Меч.

Маючы пры сабе Бяздонную Кеску, яны цяпер ужо былі ўсім забясьпечаны і вясёлыя йшлі сабе ды йшлі, пакуль, урэшце, дайшлі да замку Каралеўны. Не даходзячы да замку, яны завялі сваіх коней (цяпер яны ўжо езьдзілі на добрых конях) у кузьню і падкавалі іх золатам, потым селі на іх і паехалі да замку.

На кустох тырчэлі людскія галовы.

На гэты раз яны ўжо ня стукаліся ў браму, а падганяючы коней залатымі шпорамі, пераскочылі праз замковыя сьцены.

Калі слугі і ваякі ўбачылі незнаёмых, пераскочыўшых праз сьцены на конях, падкаваных золатам, дык сталі зьбягацца з ўсіх бакоў, каб паглядзець на гэты цуд. Карлік, як-бы слуга Джэка, браў з Бяздоннае Кескі поўныя жмені срэбра і золата і кідаў у народ.

Слугі пабеглі да Каралеўны Ўсходу, каб расказаць аб прыгожым і багатым малайцу, які прыехаў у сваты да яе.

Яны расказалі ёй, як госьці пераскочылі праз сьцяну замка на конях з залатымі падковамі і як яны раскідалі жменямі золата.

Каралеўна загадала пазваць да сябе Джэка. Джэк увайшоў і як толькі зірнуў на Каралеўну, дык быў зачараваны яе красой, бо ніколі яшчэ ня бачыў ён такіх чорных валасоў, такіх чырвоных шчокаў і вуснаў і такой белай скуры.

— Ты прыехаў у сваты? — запыталася яна ў Джэка.

— Але, — адказаў Джэк.

— Добра, — сказала яна. — Кожнаму, хто жадае мяне сватаць, я задаю тры задачы. Хто рашыць усе тры задачы, таму я і буду жонкай. Але-ж, калі ён не рашыць хаця аднэй з трох задачаў, яму сьцінаюць галаву. Ці згаджаешся на такую ўмову?

— Я на ўсё згодзен, — адказаў Джэк.

Тады Каралеўна павяла яго ў Сад Галоваў, дзе паказала яму трыста шэсьцьдзесят пяць рожавых кустоў; на трыста шэсьцьдзесят чатырох з іх замест кветкаў сядзелі чалавечыя галовы.

— Вось яшчэ адзін куст без галавы, Джэк, — сказала Каралеўна, — але не пазьней, як праз тры дні, я спадзяюся ўбачыць і тваю галаву на ім.

Потым яна зноў павяла яго ў замак і накарміла смачнай вячэрай. Пасьля вячэры Каралеўна ўстала, каб разьвітацца з ім і пажадаць добрае ночы. Яна пры гэтым дастала з галавы залаты грэбень і паказала яго Джэку.

— Вось, — сказала яна, — залаты грэбень, які будзе на мне ўсю ноч; я прабуду гэтую ноч, ад паўночы да сьвіту, ні на зямлі, ні пад зямлёю. Ты павінен забраць грэбень у мяне ў гэты час, а раніцай аддаць яго мне, — і яна засунула назад у валасы грэбень і выйшла.

Беднаму Джэку прыйшлося прызнацца, што яму гэтай задачы ніяк ня споўніць. Дужа заклапочаны ён выйшаў у сад. Там ён спаткаўся з карлікам, які запытаўся ў яго аб тым, што здарылася.

Джэк расказаў сваю бяду.

— Ня журыся, Джэк, — сказаў карлік. — Пабачым, ці не дапамагу я ў тваей справе.

Карлік пасьля таго адыйшоўся, узяў свой Плашч-Нявідзімку і стаў чакаць паўночы каля дзьвярэй Каралеўны.

Роўна за мінютку да паўночы Каралеўна выйшла з свайго пакою з залатым грэбенем у валасох і пайшла да Пекла. А рыжы карлік абкрыўся Плашчом-Нявідзімкай і пайшоў за ёю.

Яна ні разу не затрымалася нідзе, пакуль не апынілася ў Пекле. А карлік пракраўся і туды за ёй. Д’ябал вельмі абрадаваўся, убачыўшы Каралеўну. Яны пацалаваліся, паселі радком і вясёла гутарылі. Дзеля таго, што карлік быў атулены Плашчом-Нявідзімкай, дык яны ня ўбачылі яго, а ён паціхеньку падбліжыўся, выхапіў грэбень з валасоў Каралеўны і ўцёк на зямлю, дзе і аддаў яго Джэку.

На другі дзень Джэк за сьнеданьнем падаў Каралеўне залаты грэбень. Яна так зазлавалася, убачыўшы грэбень, што ажно іскры брызнулі з яе вачэй.

Увечары яна паказала яму дыямэнтавы пярсьцёнак на сваім пальцы і сказала, што яна будзе ні на зямлі, ні пад зямлёй ад паўночы да сьвітаньня і што ён павінен у гэты час украсьць у яе пярсьцёнак, а раніцай зьвярнуць яго ей.

Яна выйшла, а Джэк пайшоў ў сад і думаў аб новай задачы, як раптам перад ім зьявіўся карлік і запытаўся, у чым справа.

Джэк расказаў яму.

— Ня журыся, — сказаў рыжы карлік, — я дапамагу табе.

Ён узяў свой Плашч-Нявідзімку і ўночы стаў зноў чакаць Каралеўну. Роўна за хвілю да паўночы яна выйшла з сваіх пакояў і памчалася, не затрымоўваючыся нідзе, проста ў Пекла, дзе Д’ябал радасна сустрэў яе. Ізноў, пацалаваўшыся, яны селі радком і вясёла гутарылі.

Рыжы карлік у сваім Плашчы-Нявідзімцы стаў ззаду яе і няпрыметна сьцягнуў пярсьцёнак з яе пальца. Не азіраючыся, карлік уцёк з Пекла на зямлю і прынёс пярсьцёнак Джэку.

А калі раніцаю Каралеўна прышла на сьнеданьне, Джэк падаў ёй праз стол яе дыямэнтавы пярсьцёнак. На гэты раз яна яшчэ больш зазлавалася.

— Добра, — сказала яна, — ты выпаўніў дзьве задачы, але трэцяй ты ўжо ніколі ня споўніш.

Увечары яна сказала Джэку: — Я прабуду гэту ноч ад паўночы і да сьвіту ні на зямлі, ні пад зямлёй, а раніцай ты павінен падаць мне вусны, каторыя я цалавала ў гэтыя часы. Вось цяпер-то мусіць я ўжо атрымаю тваю галаву, дзеля таго, што ніводзін меч, зроблены чалавечымі рукамі ня можа адрубіць гэтых вуснаў.

І выйшла.

Бедны Джэк зусім зажурыўся і пайшоў у сад. Прапала мая галованька, — думаў ён.

Ізноў спаткаўся ён з рыжым карлікам, які і запытаўся ў чым яго гора.

Джэк расказаў яму пра новую задачу.

— Ня журыся, я дапамагу табе, — сказаў карлік і прыпомніў Джэку, што ў яго ёсьць Бліскучы Меч, зроблены нялюдскімі рукамі.

Зноў карлік завінуўся ў свой Плашч-Нявідзімку, узяў з сабой Бліскучы Меч і стаў ля дзьвярэй каралеўны. Перад самай паўночай яна выйшла з пакояў і пайшла ў Пекла, а разам з ёю пайшоў і рыжы карлік, якога яна не магла прымеціць.

Д’ябал прыветна спаткаў Каралеўну і выцягнуў ёй губы для пацалунку. У той самы міг карлік

Карлік паціхеньку падыйшоў ззаду.

выхапіў Бліскучы Меч, адсёк чортавыя лупы і, як мага, уцёк вон з Пекла.

Раніцай Джэк падаў Каралеўне праз стол губы. Яна ажно закалацілася ад злосьці. Ён тут-жа ўжо цьвёрда загаманіў аб шлюбе, і яна мусіла згодзіцца.

Як толькі згулялі вясельле, рыжы карлік сказаў Дзжэку:

— У мяне ёсьць для цябе вясельны падарак. — І ён падаў яму дзесяць калючак шыпшыны і загадаў ламаць над жонкай па аднэй калючцы кожную раніцу. Калі ён выпаўніць яго загад, дык праз дзесяць дзён у яго будзе вельмі добрая жонка.

Джэк згодзіўся; і кожную раніцу, як ён ламаў над жонкаю калючку, яна патрохі звальнялася ад д’яблавай ўлады, а на дзесяты дзень з яе выйшла ўся нячыстая сіла.

На дзесяты дзень рыжы карлік запытаўся ў Джэка, ці памятае ён, як у часе свайго падарожжа ён заплаціў сто чырвонцаў за набошчыка.

Джэк адказаў, што помятае.

— Гэта быў я — сказаў рыжы карлік, — і я пастараўся, каб аддзякаваць табе. А цяпер бывай здаровы, жыві шчасьліва!

І рыжы карлік згінуў, а Джэк са сваей жонкай сталі жыць ды пажываць, ды дабра нажываць.