|
Галыцьба…
Вочы ўпалыя,
Галыцьба…
У вачох сум…
Палягла
На дарозе
Шпаламі,
Каб праехаць
Сьмерці-цягніку…
А наўкол
Сьпяваў вецер,
Нахіляючы вербы
Над Нёмнам…
У песьнях гудзелі
Сталецьці
З сьлязамі,
З горам,
З праклёнам…
*
Плакалі мацяркі
Над сынамі,
Абнімалі
Сырую зямлю,
І кожны
Жоўценькі камень
Цалавалі,
Як сыну
Галаву.
Прыходзілі
Ў постаці суровай
З жахам
Незьмярымым
Ў вачох,
З сіротамі
Маладыя ўдовы
Сьлязьмі
Зьліваць пясок.
„О-ой ты, Яська,
Сыночак, любы,
Паўстань!
Паглядзі!
Сонца
Сьвеціць
На высотах
Нашых дзён…
Схаваліся
За гарамі
сталецьці,
Не схаваўся толькі
Праклён…
— „О-ой
Ты, Яська,
Мой ты мілы“…
А наўкол: —
Сьвежыя магілы…
А наўкол:
Трах, та-та-тах…
Упаў адзін…
Трах…
Другі
Гоўх…
Трэці…
Вецер
У полі
Сьпяваў паніхіду
І праклён сталецьцям.
І пад песьню
Кулямётаў
І гармат
Грымотны гул
Ходзіць Люба
Каля плоту
І зьбірае лебяду.
І з сумотай,
І з нудою,
З горам дзікім
У вачох
Корміць Люба
Лебядою
Дванаццацёх…
*
Ноч.
Чорны вугаль
Замаляваў абшар.
Дванаццацёх…
Люба…
Жытняя
Мяжа.
Ноч.
Чорны вугаль
І прожэктары
Ліжуць
Кожны вугал
Неба
палі.
Абнімае вецер,
Сьпелыя калосься,
Нагінае нізка,
Да грудзей зямлі,
А жняя-восень
Вытрасае зёрны,
Каб
У руні раньняй
Зацьвілі палі.
Шапацяць калосься,
Шалясьціць мяжа.
Дзесьці недалёка
Конік заіржаў.
У вёсцы
Певень поўнач
Прасьпяваў
І змоўк…
Хтосьці выйшаў
З жыта…
Карабіна шчоўк…
Лякстрык-ліхтарык
Заблішчэў з цемнаты.
Голас:
— Стой!
Хто ты?!
— Я — тутэйшы
Выйшаў
Жыцейка
Нажаць,
Знаеш, кулі
Сьвішчуць днямі —
Нельга твару
Паказаць…
— Ідзь
До дому!
Псякрэў галгане.
Дзісяй час
Не до жніва —
Тшэба вальчыць —
З большэвікамі
За ойчызну,
За наш край!..
— Так, паночку,
За айчыну
І за сьлёзы
Нашых дзён!
(Цень із лесу…
Нож у сьпіну…
Крык…
І ціхі стогн…)
Зайржаў конь…
Падкоў звон…
Кінуўся ў поле,
Пачуяўшы волю…
Абсыпаў вецер
Зерняткі
На жандара
Мёртвы стан,
Зашуршэла
Сухою травою
Жытняя мяжа…
Тра-та-та…
Бах… боўх…
Тра…
Ура!
Ура!
Ура!
Тра…
Тра…
— Сядай на коні!..
А коняй
няма…
На небе —
пажару зара…
— Да кулямётаў!
Кулямётаў
няма…
А з лесу:
Тра-тра
Та!
Тра-та-та.
Да тэлефону
Бяжыць гарніст, —
Няма тэлефону,
Ляжыць тэлефоніст…
Утоптаны ў землю
Польскі герб,
На горле
Сялянскі серп…
Упіліся адпомсьціць
У валасы
Акрываўленыя
каласы.
*
Маёнтак…
Жандары…
Штаб…
На сьценках: —
Пілсудзкі…
І кроў…
Чуўся дзесьці
Храп
І гоман
п‘яных
паноў.
Зазваніў
тэлефон,
А ў тэлефона —
Самы ён:
Пілсудзкага
Палкоўнік
— Альлё!
— Пан Пшэдоўнік?
— Так, я
Слухам пане…
Цо, Люба?!
Бардзо добжэ
О дванастай ноцы
ў плебані…
(Адняў трубку
Ад вуха…
Праверыў
Патроны
ў нагане).
*
Ноч…
Стук
Прагручэў
У цішы,
Ляснула
Клямка
Ў плебані…
— Пане прабошчу,
Маці
пакінула жыць,
Прасіла зрабіць
пахаваньне…
Хвіліна…
Крыж на грудзёх…
Малітву
Чытае пробашч…
(Жандары
Ў дзьвярох)
— Ха-ха!..
Папалася
Жарабіца
ў вобруць!
Здавілі
Халодныя рукі
Гарачыя вусны
Дзяўчыны,
Сэрца
Дынамай
Стукала,
Крывёй напінаючы
Жылы.
Кроў начірала
Ў гартань…
Крыкнуць…
Давілі рукі…
Перад
Езусам
У плебані
Пачыналіся
Пякельныя мукі.
— Поведзь нам,
Хто ты ест?
— Гм… Каго-ж лавіць
Мелі…
— Мувь, псякрэў,
А то зробімы
Такі гэст,
Цо д‘ябле
Ня відзелі.
— Пан пробашч
Знае, хто я,
Пан пробашч
Запрошаны
На пахаваньне…
— Я — сірата!..
І вам ня трэба
Ні імя майго,
Ні званьня…
— Я бандытам
Модлітвы ня чытам,
Нех сьвенцо іх
Пяруны небеске…
Пан комэндант!
То ест
Бандытка
Люба Мяцельска!…
— Ах, ты,
Даносчык у сутане! —
Крыкнула дзяўчына,
Замахнуўся ксёндз,
Крыжам у брыво
Ударыў…
Кроў
З мясам вока
Паплыла па твары…
Не сказала Люба
Пра братоў.
Таварышаў.
Не сказала Люба
І пра цёмны
Гай.
Білі…
Разьдзявалі нагішом…
Лазілі!..
Рвалі!..
Кусалі!..
Ап‘янелы крывёю
Рваў за грудзі
Ксёндз,
Біў акрываўленым
Крыжам
На месцу
выбітых воч…
Ні слова…
Моўчкі…
Сьціснула зубы…
Сэрца быццам
акамянела
Толькі цела
Ў партызанкі Любы
Дрыжала
Ў трагічным
Трасеньні.
Не сказала Люба
Пра братоў.
Таварышаў,
Не сказала Люба
І пра цёмны
Гай…
Білі…
Разьдзявалі нагішом, —
Лазілі,
Рвалі,
Кусалі…
Трашчалі
Кулямёты,
Гарматы
Грахаталі.
Сонца глядзела,
Як кожны дзень.
Ішла постаць
Абарваная
Ў хістаньні…
Чырванелі
На сонцы —
Акрываўленыя калені.
*
Кроў зазьзяла
Крыніцаю
На вуліцах
Роднае вёскі.
Упала Люба
Ніцам
Набраць крыві
У вочы…
Устала,
Як здань.
У хістаньні…
Цёмна…
Едкі пясок
Цела рэжа
Нажамі,
У заплыўшай
сьлізяй
Вачох…
Цёмна…
Клякоча душа
Праз засохшую
Ад голаду
Гартань:
„Сонца,
Сьвету дай!
Каб убачыць
Жыцьцёвы шлях“.
А сонца
Сьмяецца,
Рагоча,
Аблівае сьветам
Зямлю…
Ходзяць вароны
І точаць
У гнаі
дзюбу сваю.
Ходзяць і
Мараць:
… „О, як-бы вастротай
Прабіць
Тую сьцяну,
Дзе многа
Чарвей,
Воч
І дроту
У дрыгве
Людзкога мазгу.
Дзе косьці
Людзкія
Ўсьцілаюць падвалы,
Афарбаваны крывёю
Падлогі“.
............
Кра…
Кра…
Папрыляталі
Вораны і
Вароны.
Груган
Ня знае сумленьня.
Груган
Ня знае агіды:
Убіўся
Дзюбай у цела
І цягне
Крывавыя жылы…
А там,
У цёмным вуглу
Штосьці
Варушыцца,
Ежыцца,
Апавітае
У ржавым ланцугу,
Скутае
Сталёваю трыножніцай.
Гурган прысеў…
Растапырыў кіпці…
У вачох:
Зайздрасьць…
Агонь…
Прыгнуў!..
І палілася з-пад кіпцяў
Чалавечая кроў.
*
Упала Люба
У пясок,
Рукамі бярэ,
І гладзіць
І шэпча:
— Любы браток,
Ці можна
Цябе мне
Пабачыць.
Ты ў зямлі —
Га?
Ці цуеш
мяне,
родны?..
Жандар
мае вочы
забраў
Для айчызны
Польскай
Шаноўнай…
Маўчыць
Жоўты пясок,
Толькі цела
Песьціць,
Грэе…
І заснула
Люба
На грудзёх,
Да пяску
Прыціснуўшы калені.
За гарамі
Грымоты
Грымелі,
Грахатаў
Пярун
Усё грамчэй.
Пасінела
Любчынае цела
Сінявой вачэй.
Хлынула хмара
Вадою,
Змыла
Прыліпшую кроў.
Белыя кудры
Касою
Запляталіся
Каляёй.
Грымоты
Мацнелі…
Маланка,
Ўзьвівалася
Залацістым полымем
Грымучых хвілін.
А пасінелыя
Дзявочыя калені
Ўсё прыліпалі
Да мяккае зямлі.
І сьніла сон,
Што зоры бачыла,
І поглядам
Песьціла зару.
Краіна
Ў росквіце
Перайначылася,
Сплавіла
Крыўду сваю.
… І сьніла сон,
Што шляхам
Ішла.
На ўсход
Сонечнай зары,
А перад вачыма
Вырасла гара,
І папаўзьлі
Чорныя вужы…
У цела ўпіліся…
Смакталі
Кроў із жылаў,
Імкнуліся сэрца
Парваць на кускі,
І гнойнымі
Заржавелымі
Віламі
Лезьлі
Да чыстаты душы.
А крумкачы…
Груганьнё
Гнусавае,
Крычалі:
— Урра!
Уррачыстасьць!..
............
І нават хмары
З агідай
Пляваліся,
У задуменьні
Панавісьлі…
Ішлі блізкія,
Далёкія
Ішлі.
І родных
І чужых
Сьніла Люба…
… Блісьцелі
На сонцы
Нажы
І аскаленыя
Зубы…
Зайздрасьць
Гарэла ў адных,
У другіх
Гора
Ў вачох зьзяла.
І пазнала
Родных у чужых…
І чужымі
Родныя сталі.
*
Ачнулася.
Цёмна…
Пясок у вачох…
Сьлізгота на целе
І холад…
Дзесьці далёка
Чуўся паход
Вайсковых
Колёнаў…
Прайшла крок
У хістаньні,
Спаткнулася.
Карабін
Намацала рукамі.
Сьляза скацілася
І блісьцела на сталі.
Шчолк затвору: —
Патроны ёсьць.
Сіла знайшлася,
Рынулася ў поле
На гукі бою
............
*
Дым…
Перастрэлка…
Стогн
І кроў…
Ходзіць сьмерць
І лічыць сваіх —
Безгаловых,
Бязногіх,
Бязрукіх,
Сьляпых —
Падбірае
У чорны прыпол.
*
… „Перадай,
Перадай, Яўхім,
Там маім,
Там маім
Дарагім,
Што злажыў,
Злажыў галаву
За краіну-айчыну сваю“.
Перадай…
Перадай…
На патроны…
Вунь пан…
Страляй…
Патухаю…
Бывай…
Перадай…
*
На захадзе
Дагарала зара.
Віселі хмары
Пазалочанай кудзеляй.
Ахутвала ноч
Беларускі край,
Касою тырчэлі
вісельні…
| 
Прапануем да спампаваньня!