Алесь Дудар. «Сонечнымі сьцежкамі» (Пушча)

Алесь Дудар. «Сонечнымі сьцежкамі» Крытыка Аўтар: Язэп Пушча 1926 Крыніца: Маладняк. — 1926. — №1

Прапануем да спампаваньня!

Алесь Дудар „Сонечнымі сьцежкамі". Вершы. Выданьне ЦБ „Маладняка". 64 стар. Цана 15 к. 1925 г.

Сучасная наша крытыка і бібліографія, трэба прызнацца шчыра, мала аддае ўвагі зборнікам поэзіі і мастацкай прозы нашых маладых песьняроў і пісьменьнікаў. У гэтай галіне адчуваецца шкодны арыстократызм. Такое становішча ня спрыяе разьвіцьцю маладых талентаў, ня спрыяе поступу да новых дасягненьняў нашаму мастацкаму слову. Асаблівым консэрватызмам у гэтым вызначаецца шаноўная часопісь „Полымя". Ну хоць-бы на адзін № кніжніцы „Маладняк" там было напісана поўслова. Няма. Маўчыць, як вады набраўшы ў рот.

Так вось і з зборнікамі А. Дудара. Вышаў яго першы зборнік вершаў „Беларусь Бунтарская". Ну, дзе і хто аб ім напісаў хоць два радкі? Маўчаньне, а гэта-ж найвялікшыя моральныя мукі для поэты. Адзін яшчэ крок і ён на творчым раздарожжы. Творы-ж Алеся Дудара не заслужылі на такі трагічны лёс. У іх мы бачым орыгінальнасьць і колёрытнасьць, уласьцівую толькі Алесю Дудару. Яскрава гэта вызначана ў другім зборніку яго вершаў „Сонечнымі сьцежкамі". Вось аб гэтым зборніку і скажам некалькі слоў.

Першае, што кідаецца пры чытаньні зборніку — гэта рознастайнасьць тэматыкі. Усе вершы разьбіваюцца на шэсьць тэматычных цыкляў: Беларусь у мінулым, Кастрычнік, сягоньня, індывідуальныя перажываньні і настроі, горад і сузор'і. Ня будзем мы тут казаць: ці гэтыя тэмы зьяўляюцца новымі ў беларускай поэзіі, ці не, а толькі адзначым адно: малады наш пясьняр Алесь Дудар падыходзіць да жыцьцёвых праяў і падзей усебакова, з чулым замілаваньнем мастака, дапаўняючы ўсё гэта індывідуальнымі перажываньнямі і настроямі. Ён імкнецца зьліць у вадну сугучнасьць жыцьцё і сваю істоту, гэта дае нам упэўненасьць, што Алесь Дудар сонечнымі сьцежкамі выйдзе на прасторны сонечны шлях сваёй творчасьці. Ён ужо вызначаецца ў некаторых строфах яго вершаў, як:

І ў нязнанай, цьмянай далі
словаў новых мы шукалі,
Словаў новых мы шукалі
і ня здолелі знайсьці...
А ў жытнёвым у прасторы
рассыпалі песьні-зоры,
Рассыпалі песьні-зоры
каля возера ў трысьці.

Хоць мы тут лірычную композыцыю маем і Бальмонтаўскую, затое адчуваем беспасрэднасьць і вялікую шчырасьць настрою маладога поэты, такіх вершаў мы ў зборніку маем некалькі. Толькі вось адно мяне дэтануе: у „Сонечных сьцежках" адчуваецца падвойнасьць душы і настрояў поэты. Так, у вадным вершы ён верыць, што

Мастацкі дух ніколі не памра.
Не пахаваць яго пад курганамі,
Ня вычарпаць гадамі і вякамі.

Так мастацкі дух бясьсьмертны „ня вычарпаць гадамі і вякамі", гэта дух крылаты, з ім толькі за песьняй у пагоню. У другім-жа сваім вершы Алесь Дудар як-быццам скардзіцца, жальбуе, што ня мае крыльляў мастацкага духу:

Каб былі, каб былі ў мяне крыльлі,
Я-б за песьняй паляцеў у пагоню.

Гэта падвойнасьць адчуваецца у падыходзе і да тэматыкі:

Што капацца ў архівах стагодзьдзяў
Ды трывожыць заснуўшую цень...

І тут-жа чытаем нізку вершаў на гістарычныя тэмы, да якіх ўзяў такі эпіграф з Ул. Жылкі:

Мы любім даўныя паданьні,
Быліцы сівых песьняроў:
Няхітры іх апавяданьні
Аб справах зьбеглых ўжо гадоў.

Далей ён то поэта ўрбаністы, то поэта вёскі і г. д.

Гэта, памойму, у некаторай ступені дае нам пазнаць мастацкае „Я" поэты. Яно яшчэ ня выкрышталілася ў нешта сталае і пэўнае, яшчэ яно стаіць на сонечным раздарожжы. Бо-ж і падвойнасьць яго ня ёсьць нешта ўзьведзенае ў стройную сыстэму, a часамі звычайная супярэчнасьць фактаў і мастацкіх прыёмаў.

У цэлым мастацкай вартасьці зборніку шкодзіць:

а) Жыцьцёвая няпраўда, як:

Беларусь мая ў фабрычных трубах...

або:

А Менск толькі бровы нахмурыў,
Ашчацініўся стрэламі труб.

б) Тандэтная агітацыя:

Хай дзяўчаты да раніцы гуляюць,
Нам даклад сягоньня робіць
аграном.
Скажа, як палепшыць ураджаі,
Як змагацца з сушай і дажджом.

в) Шаблённасьць:

І Ільліч прыжмурыў вока на сьцяне.

і г) Мітынгоўшчына:

Аднаму забітаму на зьмену
Стануць сотні новых змагароў.

Да ўсяго гэтага неабходна дадаць, што Алесь Дудар часамі неахайна адносіцца да лексыкону сваёй поэзіі. Мы вельмі часта ў яго спатыкаем русыцызмы, якія на глянцавітай паверхні яго поэзіі зьяўляюцца іржавымі шрамамі. Яны часамі псуюць вельмі і вельмі мілагучнасьць яго вершаў. Каб ня быць галаслоўным, вось узоры русыцызму: нежная, ламаецца, заклубіліся, тусклы, меткія, заглохла, прычаліў, мечацца, кайма, зарыдала і інш.

Якія-ж з усяго павінны зрабіць вывады? А вось: Алесь Дудар, бясспрэчна, таленавіты поэта і беларускае прыгожае пісьменства чакае ад яго каштоўных скарбаў. Ёсьць надзея, што ён пры сваім творчым запале іх дасьць. Толькі адно: павінен больш уважліва даглядаць рунь сваёй творчасьці, бо ў адваротным выпадку сівер і вецер могуць вырваць яе маладое карэньне з нівы беларускага мастацкага слова.

Я. Кудзер.