|
Ніваў загоны,
Лес, сенажатка,
Садзік зялёны
І гэта хатка —
Ня нашы, братка…
Сёлета гэтта
Выарам гладка,
Далей на лета
Чуць-чуць з апраткай
Цягнемся, братка.
Потам абліта
Ніва і градка,
Наша рунь жыта
Дый сенажатка —
Панскія, братка.
А хоць нам трэба,
Так, неспагадка,
Мець кусок хлеба, —
Вер, будзе сьвятка
І ў нас, мой братка!
Пройдзе, як вейка,
Крыўда і звадка,
Будзе зямелька,
Будзе і хатка
— Ў магілцы, братка!..
Як спыніўся я за хатай,
Як пашоў, —
Ні прыстанішча, ні сьвята
Не знашоў.
Сьвецяць зоры дабрадзейна,
Зіхацяць, —
Маёй толькі безьзямельнай
Ня відаць.
Я з рукамі позна, рана
К сім і тым:
І к сваёму, і да пана, —
Служу ўсім;
І ару, і бараную,
Засяю,
На ўрадлівасьць-жа гляджу я
Не сваю!
Пастыр стадка ў поле гоніць
І пяе;
Дзе-ж кароўкі, валы, коні,
Дзе мае?
Ці на небе — хмары тыя,
Ці ў вадзе?
І сюды я, і туды я —
Ой, нідзе!
За кусок той хлеба чорны
Ты аддай
Сілу, думкі, — будзь пакорны
І чакай!..
Нямой рыбай аб лёд біся
Век-вяком,
І ў магілку паваліся
Бедаком.
Вецер енчыць, сьвішча ў полі,
Вольна дзьме,
Кляне, моліцца ў нядолі
За мяне.
Ходзяць хмары чарадою
Над зямлёй,
Плачуць, плачуць нада мною
Сіратой…
Што за шчасьце, што за доля,
Мой божа!
Ані хаткі, ані поля,
Ні збожжа!..
Па чужых кутох бадзяцца
Век трэба,
І гавець, і адгаўляцца
Бяз хлеба.
Гінуць сілы над чужою
Работай,
Заліваешся сьлязою
З ахвотай.
Ці тут п‘яўкі, ці тут людзі
— Хто зьведаў? —
Адно ўнуку сохнуць грудзі,
Як дзеду.
Жывеш, мучышся бяз толку,
Бяз волі,
Хоць жывы лезь у дамоўку
З нядолі.
Пайду к пушчы загукаю
Да зоркаў,
Як мне ў бедным родным краю
Жыць горка…
Што за шчасьце, што за доля,
Мой божа!
Ані хаткі, ані поля,
Ні збожжа…
Растапілісь гурбы,
Зачарнелі скібы, —
Гайда, безьзямельнік!
Пашукай сялібы!
Шмат зямлі на сьвеце,
Шмат на сьвеце хатак, —
Толькі безьзямельных
Мінуў гэты датак…
Скідае куточак,
Азярняціць поле, —
Бач, пагналі далей,
Гоняць без патолі!
Пхнецца безьзямельнік,
Стогне, уздыхае; —
Падпякае сонца,
Дожджык палівае.
Вецярок калыша,
Як галінку тую,
Песеньку заводзіць,
Як жыцыцё, старую…
Ня ўздыхай, мой родны!
Знойдзеш, — прыдзе сьвята:
Слаўным, роўным станеш
З бедным і багатым!
З чатырох дылёвак
Будзеш мець мясьціну:
На век вечны поля
Роўна тры аршыны.
Ляжаш там, заляжаш,
Бедачок сярмяжны,
У дзянькі і ночкі
Ціха і паважна…
А цяпер, сягоньня,
Па лясох, па скібах,
Гайда, безьзямельнік;
Пашукай сялібы!
Паляці ты лесам, полем,
Голас неразьвейны,
Аб тэй долі ці нядолі;
Долі безьзямельнай.
Ці-ж ня пан я, не вяльможны?
Бойцеся вы бога!
Нават злодзей на ўсё, сквапны
Не ўкрадзе нічога…
Маё поле, мае тоні —
Воблакі сівыя,
Маё стадка, мае коні —
Хмары вараныя.
Маё поле арэ вецер
І пасе скаціну,
Што бушуе падчас лішне
Ў летнюю часіну.
Мой палац, хто ведаць хоча, —
Неба прастор гэты;
Што ў дзень сонцам, зормі ночай
Сьвеціцца адзеты.
Ніхто не пераарэ мне
Мяжы ў маім полі,
Там падаткаў не плачу я
Нікому, ніколі.
Як узойдзе маё поле,
Высокая ніва,
Туды мчацца мае думкі
Па сваё па жніва.
Мчацца думкі, зьвіняць песьні
Вольна, неразьвейна
Аб тэй долі ці нядолі,
Долі безьзямельнай.
Ой скажы ты, безьзямельнік,
Вашэці,
Скуль ты ўзяўся, бедачына,
На сьвеце?
Ці скрасілі цябе лёды,
Марозы?
Ці вылілі цябе воды
Са сьлёзаў?
Дзе ўзрастаў ты, безьзямельны,
Хаваўся?
Пад якой страхой, мазольнік,
Бадзяўся?
Ці пад плотам-частаколам
Багатых,
Ці на прызьбе родных сёлаў,
Пад хатай?
Хто атуліваў малога
Ў пялёнкі?
Хто пеў песьні пры калысцы
Ў пацёмкі?
Ці-то вецер, што бяз толку
Галосіць,
І з бядачых хат саломку
Разносіць?
Чым ты хрышчан, які меў ты
Адзетак?
Чым кармілі цябе людзі
Шмат летак?
Ці-то потам, зьнемажэньнем
Нязьменным,
Ці-то крыўдай, паніжэньнем
Штодзенным?
Хто вучыў цябе малога
Дзіцяцю,
Як шукаць на сьвеце долі,
Багацьця?
Ці паводкі, што сьвет рыюць
Вясною,
Ці мяцеліцы, што выюць
Зімою?
Ой чаго ты спадзяваўся
Ад сьвету,
Як зьявіўся на зямельку
На гэту:
Ці карчомкі таёй п‘янай,
Гуляшчай,
Ці цямнічкі акаванай,
Лядашчай?
А як сьмерць на цябе, мілы,
Надойдзе,
Дзе магілка твая будзе,
Крыж твой дзе?
Ці ў чужым далёкім краі,
У няволі,
Ці пад родным лесам, гаем,
У полі?
Ну, дакуль-жа ты ўсё будзеш
Марнеці,
Бяз прыпынку, без пацехі
На сьвеце?
З дня на дзень бядак чакае
Ўсё сонца, —
Раса вочы выядае
Бясконца.
Дзе мой дом, дзе ты, хата мая,
Дзе загон хлебадайнай зямлі?
Сам — з бядой, ні жыцьця, ні пуцьця!
Знай, гаруй ды магілку хвалі.
Дзень і ноч нада мной, сіратой,
Стогне, сьцелецца стада хмурын,
Дзень і ноч то сьлязой, то крывёй
Сьцежку росіш адзін, сам адзін!
З году ў год злыдні з кута ў куток
Пруць у сьвет, сьвету знаць не даюць;
Як вятрышчы сарваны лісток,
Падхапілі нясуць і нясуць.
Знай, нясуць, вось скруцілі, згнялі,
А ўсё пруць, усё ў сьвет, на той сьвет.
Вось і звон, шмат званоў… Загулі…
Бач, труна, пры труне адзін дзед.
Жыў, ня жыў, шчасьця знаў, не зазнаў,
Палажылі ў дамоўку — ляжы!
Дайце-ж камень на грудзь, каб ня ўстаў
Безьзямельнік, гаротнік сьляпы!..
|
Прапануем да спампаваньня!