Rodnyje zierniaty (1916)/II/Wiesna/Ziemla, na katoraj my žywiem

← Siejbit

Ziemla, na katoraj my žywiem Навукова-папулярны артыкул Аўтар: Іван Гарбуноў-Пасадаў 1916 год Пераклад: Вацлаў Ластоўскі

Ziemla →

Прапануем да спампаваньня!

Ziemla, na katoraj my žywiem.

Ab ziamli, na katoraj my žywiem, možna raskazać mnoha cikawaho.

Otže, pierš napierš na ziamli jość suša, na katoraj stajać budynki, rastuć drewy, zasiewajucca niwy, pasiecca statak i inš. Paśla jość wada, katoraja napaŭniaje uhłubleńnie ŭ sušy. Napoŭnić wada uhłubleńnie ŭ sušy i wyjdzie woziero, abo more. Ciače wada pa žołabach, pramytych u ziamli ruččami i rekami.

Apryč ziamli i wady, jość ješče pawietre. My jaho nie bačym, ale jano akružaje nas z usich staron. Kali my pabiažym, pawietre udaraje nam u twar i tady my jaho čujem. Kali pàdaje papierynka, pawietre padtrymliwaje papierynku i nie daje jej chutka zwalicca. Nam nielha žyć biaz sušy, wady i pawietra. Jak wam zdajecca, čamu?

Na ziamli žywie mnoha ŭsiakich stwareńnioŭ i rastuć raśliny. Adny sa stwareńnioŭ kormiacca raślinami, inšyje — miasam słabiejšych stwareńnioŭ. Čeławiek jeść i raśliny i miasa, choć biez miasnoj strawy moh-by žyć.

Wada patrebna ŭsiamu žywomu. Usie raśliny i stwareńnia biez wady pahinuli-b. Tolki adnym stwareńniam i raślinam treba mnoha wady, a inšyje žywuć u bolej suchich miejscoch ziamli i pryspasobilisia jak možna mieniej užywać wady. Jość stwareńnia (ryby i inš.), katoryje saŭsim nia mohuć žyć biez wady; jany mohuć dychać tolki tym pawietram, katoraje raspuščeno ŭ wadzie.

Kožnaje stwareńnie pryspasobleno da taho žyćcia, jakim jano žywie, i da taho miejsca, dzie jano žywie.

Ryby pławajuć u wadzie. U ich doŭhaje, wuzkaje cieło, jakim wyhodna rassiekać wadu. Waruchajučy ŭ prawa i ŭ lewa chwastom, ryba šparka mknie napierad.

Woŭki chodziać pa sušy. U ich čatyry krepkije, silnyje nohi, — dziela taho, što im treba mnoha biehać šukajučy sabie kormu i dahaniajučy swaju zdabyču.

Ptachi lotajuć pa pawietry. U ich krylli zamiesta našych ruk, abo piarednich noh čatyrochnohaj skaciny.

Biez pawietra nie mahli-b žyć na ziamli ni źwiery, ni ptuški, ni ryby, ani raśliny; im niečym było-b dychać.

Na pawietry trymajucca chmary. Chmary zbirajucca ŭ tučy i lijuć daždžy. Doždž poić raśliny. Dzie doŭha nie bywaje daždžu, tam zasychajuć trawy i drewy.

Suša i wada saŭsim nie padobny da siabie: pa ziamli možna chadzić, a ŭ wadzie my toniem. U wady pawierchnia ŭsia roŭnaja, a pawierchnia sušy niaroŭnaja. U inšych miejscoch suša wysoka padnimajecca i wytwaraje hory. Jość hetkije wysokije hory na ziamli, što niwodzin čeławiek nia moh ješče na ich uzleści.

Pamiž uzhorkami, u nizinach — pływuć ruččy, rečki i reki. Usie jany pływuć tudy, dzie nižej. Čym bolšy nachił, kudy pływie wada, tym šparčej jana pływie.

Pytańnia dla hutarak i piśmiennych rabot. Jak nazywajecca suchaja ziemla? Jak nazywajucca jaminy, abo ŭhłubleńnia ziamli, napoŭnienyje wadoj? Pa čym ciakuć reki? Sto aproč ziamli i wady jość kala nas? Jak paznać, što kala nas jość pawietre? Jakije wy znajecie stwareńnia, što kormiacca trawoj? A jakije što kormiacca miasam? Ci može chto žyć biez pawietra? Ci pawierchnia sušy roŭnaja? U jakuju staranu pływuć reki?