У прасторы (1926)/Ліпнёвыя дні
| ← ⁂ | Ліпнёвыя дні Апавяданьне Аўтар: Ілары Барашка 1926 год |
Легенда → |
Прапануем да спампаваньня!
ЛІПНЁВЫЯ ДНІ
∗
∗ ∗ |
Яшчэ напярэдадні насіліся па Менску чуткі:
„Бальшавікі хутка прыдуць“.
„Бальшавікі ўжо ў Барысаве“.
„Бальшавікі ідуць на Менск“.
А ў пацьверджаньне гэтых чутак, у пацьверджаньне іх праўдзівасьці жыхар бачыў, як белапольскае войска і ўстановы сьпешна выяжджалі з Менску — эвакуаваліся.
∗
∗ ∗ |
Мёртвы горад. На вуліцах ані чалавека. Усе жыхары пахаваліся па скляпох, пазапіраліся ў кватэрах, чакаюць рашучага моманту.
Калі ўжо прыдуць бальшавікі — у думках працоўнай часткі гораду.
Калі ўжо мінецца гэтае ліхалецьце, зьдзекі, калі пачуем на вуліцах гукі пролетарскага гымну — у кожнага з іх у думках.
А на вакзале апошні цягнік. Гэта ад‘яжджае „вяльможнае панства“. Лятуць у вагоны скрынкі, клумкі. Ціскаюцца „паны“, „пані“, „паненкі“.
— Кеды едзем? Ох, жэбы тылько большэвіцы нас не окрэнжылі, ой, матка боска, зьмілуйсе над намі, — нэрвуецца пані, стоячы на пляцформе ля вагону.
— Вы до Познані? — пытаецца пан у белым саламяным капэлюшы ў сваёй суседкі.
— Не, я до Волковыску, — адказвае.
Саламяны капэлюш зьдзіўлена выстыркае вочы…
— До Волковыску? перапытвае, а ў думках ён разважае.
— Паеду ў Познань, гэта „крыху“ далей за Ваўкавыск. Чым далей, тым лепей. А то зноў прыдзецца ў апошніх портках уцякаць ад бальшавіцкай заразы. І, успомніўшы пра бальшавікоў, ён нэрвова ўскочыў з месца, глянуў раней у вакно, а потым на сваіх падарожнікаў, уздыхнуў і націскам на кожным слове здаволена адчыкрыжыў:
— О, псякрэв, большэвіцы…
Што гэтым хацеў сказаць у тую хвіліну пан у саламяным капэлюшы нямаведама, толькі сказаўшы — сплюнуў…
Другі званок на станцыі быў заглушаны гулам, які пранёсься над горадам.
Г-г-г-гу-у-у! — пранеслася і водгульлем адгукнулася…
Гэта быў першы гарматны стрэл з бранявога бальшавіцкага цягніка, які першы сваім стрэлам знаць гораду даў, што — мы, бальшавікі, ідзём.
Цягнік, перапоўнены ўцякаючым „панствам“, крануўся з месца, не чакаючы трэцяга званка.
Гэта на вакзале, а ў цэнтры:
— Янэк, давай тваю стрэльбу… О так, так… падкладай тутэй… цо тутэй за магазын?.. побач шыльдэн… мувіш, вшыстко рувно… а цо… загармайстр?.. я юж… одэрвал…
Гэта грабежніцтва. Польскія жаўнеры ламаюць крамы з мэтай знайсьці пажыву.
Вінтоўка зрабіла сваю справу і тут. Узятая на перавес, сталася яна ў руках жаўнераў ломам.
Зазьвінела. Гэта крышыцца вітрыннае шкло. Адзін за адным лезуць жаўнеры ў магазын праз акно і праз некалькі хвілін вылазяць тым-жа ходам, ракачком… з набітымі кішэнямі.
У ваднаго з іх у руцэ насьценны загарак. Пашто ўзяў ён яго? Адказаць-бы ня змог. Толькі, вылезшы з акна, ён зразумеў, што непатрэбна загарак яму. Шпульнуў на сярэдзіну вуліцы… Калёсікі, спрунжынкі, аправа — усё разьляцелася пылам…
А тут-жа побач „Малочны гандаль“… Зазьвінела шкло. Варвалася жаўнераў шэсьць у магазын. На паліцах — галяндэрскі сыр. Пачалі хапаць. Кожны па некалькі галовак. Вынесьлі на вуліцу, пачалі прадаваць гарадзкой галоце. З якім асьцервяненьнем лаяліся жаўнеры, калі пры прадажы ўгледзелі, што некаторыя з галовак сыру аказаліся дравянымі формамі для выстаўкі ў вітрыну…
Скончыўшы „сваю справу“ ў адным магазыне, жаўнеры пачынаюць шукаць новага, „цэлага“ магазыну з той-жа мэтай — мэтай грабежніцтва.
Альбо яшчэ абразок: Едзе вярхом на кані польскі жаўнер, перад ім досыць значная скрыня з папіросамі. Едзе, бярэ прыгаршчу папірос дый сее іх па вуліцы наотмаш. Забаўляецца…
І гэта ўсё ў той дзень можна ўгледзець было на кожным кроку…
∗ ∗
∗ |
10 ліпеня.
Палякі яшчэ ў Менску.
Шугае полымя пажараў.
Гарыць вакзал. Гарыць Серабранка, Залатая Горка, Камароўка, Пярэспа, Людамант, Кальварыя.
Гарыць і цэнтр гораду.
У горадзе сьпякота.
Паветра перапоўнена пахам гары.
Духота.
А стрэлы не змаўкаюць.
Цэлы дзень гручыць-дрыжыць зямля ад іх…
Надыходзіць вечар, ноч. Але ніводзін жыхар ня сьпіць. Пажары ва ўсіх куткох гораду. Яны асьвятляюць начную цемру над горадам. А шмат іх. Куды вокам ні кінь. Усюды.
Плачуць маткі, дрыжаць дзеткі. А моладзь рыхтуецца. Рыхтуецца да бойкі з палякамі.
Вунь купа хлапцоў прымацоўвае на даху дома кулямёт. Гэта ён, калі патрэбна будзе, застрыколіць то працяжна, то нэравов — та-та та-та-та…
Надыходзіць раніца. Перастрэлка ўжо ў горадзе чутна.
Бальшавікі на Пярэсьпе.
Палякі ў акопах.
Атака.
Палякі ўцякаюць па чыстым полі?
Бягуць да рэчкі.
Кідаюцца.
Ужо бальшавіцкае „ўра“ чутно на аколічных вуліцах Менску.
Палякі кідаюцца ў Сьвіслач, хто плыве, хто ідзе.
Бальшавікі па пятах.
Адстрэльваюцца.
Зноў атака.
Паветра прарэзвае польская шрапнэль.
Кучка чырвонаармейцаў зьнікае ў пылу, паднятым шрапнэльлю.
Іншыя наступаюць. Лязгочыць кулямёт.
Сьвіст куль.
Гам.
З боку гораду дым.
Пажар навокал.
Месца ўжо тое, адкуль наступалі чырвонаармейскія часткі, — далёка.
„Паны“ ўцякаюць.
Частка гораду ўжо ў руках бальшавікоў
Вакзалы ў палякоў.
Узрыў…
Гэта палякі ўзрывалі Серабранскі мост.
Хмары пылу над горадам.
Па вуліцах лётаюць з вінтоўкамі партызаны. Нарэшце гутарку весьці пачаў з палякамі бальшавіцкі бранявік. Сваймі сталёвымі словамі ён прымушае палякаў замоўкнуць і на вакзалах. Палякі адступілі, падпаліўшы „пакгаўзы“[1]. Сьмярдзіць гаручае амэрыканскае сала, сьмярдзіць шаўро, хром, пшаніца, грэцкія крупы, кава, цукер… Блізка падыйсьці нельга.
Палякаў у горадзе няма.
Дзе-ні-дзе ўглядаеш чырвонаармейца.
— А, здорава мы ім, маць іх растакую, усыпалі, — адказвае запылены чырвонаармеец у гутарцы.
А на трэці дзень пераехаў з Смаленску Рэволюцыйны Камітэт.
Менск ажыў.
- ↑ Чыгуначныя склады.