(Засьцянковая аповесьць).
Бліжыцца поунач. У гэтай парэ
Сон пахаджае па панскім дварэ.
Сьпяць, паканчаушы звычайную працу,
Чэлядзь у пекарні, паны у палацу;
Толькі стары вартаунічы Ігнацы
Ходзіць с клякоткай і піпкай сваей:
Двор сьцяражэ ад людзіны ліхой.
Ходзіць стары і мурмочэ пад нос:
— «Ну і пракляты-ж сягоння мароз!
Новы кажух прабірае, пся вера,
Бытцам кажух ні кажух, а папера!
Брэшэ, ні зломіць старога жаунера, —
Панна Эмілья, хай Бог ей аддасьць,
Вызваліць з гора, ні пусьціць прапасьць.
Ценгля, як толькі пачнецца цямнець,
Зараз палынаукі с кухні нясець,
Міла глядзіць і ласкава сьмяецца:
— Хочаце можа, Ігнацы, пагрэцца? —
Гэткі парадак ні усюды вядзецца!
Добрае сэрцо! Павет абыйсьці,
Роуную панні бадай, каб знайсьці…»
Адвэнт на сходзі. Яшчэ да Каляд
Тыдзень астауся адзін акурат.
Небо у зорках і кожна з іх зьяе,
Месяц зялены свой сьвет пасылае,
Легкі марозік за шчокі хапае,
Сьнег пад нагамі прыемна рыпіць, —
Ведае варту Ігнацы, — ні сьпіць.
Панна Эмілья, тым часам, сабе
Вечар праводзіць у нейкай журбе:
Нейкія брэдні плятуцца дзяучыні, —
Бытцам яна ні у дварэ ахмістрыня,
Бытцам яна ні жывець у ахвіцыні,
Бытцам яна німа ведама хто,
Хочацца сэрцу ніведама што.
Успомніць мамульку, татульку, свой дом,
Успомніць сябе нівялічкую у ем,
Старшаго брата і няньку-бабульку,
Тэклю, Агатку, Ганульку, Аршульку,
Дауных равесьніц… кароуку Рабульку…
Дзе яно усе? І ні вернеш тых дзен,
Зьнікло, як дым, расплылося, як сон!…
Страшна і успомніць далекі той год,
(Чорным яго называе народ) —
Пошэсьць с касою па сьвеці хадзіла;
Панну Эмілью сіроткай зрабіла.
Родных, сямейку зямлею пакрыла
Доля, нійначай, — у яе усе руццэ:
Узялі паны гадаваць пры дачцэ.
Устане, паходзіць і сядзе ізноу,
Бьець у галоуку гарачая кроу;
Нейкія у сэрцы парваліся тамы,
Твар то збляднее, то зробіцца у плямы…
Стане прад Маткай Сьвятой з Вострай Брамы
Просіць: „Прачыстая, згінуць ні дай.
Горо адкінь, ад бяды захавай!“.
Ручкі заломіць і сьлезы цякуць…
Новыя думкі ізноу набягуць,
Жыцце у людзях сабе выкладае.
Цяжкае жыцце! Хаця спагадае
Маткі заступніца, — пані старая,
Пан, як бы родны, — нівесяла жыць!
Час у жалобі, у маркоце бяжыць.
Хочацца сэрцайку ласкі ні той, —
Хочацца спогадзі панне другой…
Тэкля, Аршулька; Ганулька малжонкі,
Шлюбныя носяць на пальцах пярсьценкі:
Моліцца панна да уласнай патронкі:
— Панна сьвятая; ты небо умалі,
Вернаго друга мне у жыцці пашлі! —
Потым усьміхнецца прыгожа… Каму?
Ведама, — пэуне, яму аднаму…
Рожы цьвітуць на бялюсінькім твары;
Што-ж тут за цуд і чые ж гэта чары?
Прауду сказаць?… — Вінаваты гусары,
Ну, хоць ні усе, дык прынамсі адзін
Панні прычынай маркотных гадзін.
Статны, прыгожы. — праудзівы жаунер, —
Гляне — як сокал! Які ж кавалер!
Майстар на жарты які, на хіхоты.
Як удаецца у шабунькі, у залеты,
Лесткі пушчаць, навучыся у яго ты!
Як ен часамі умее глядзець;
У танцу які! — ні пазволе сядзець!
Ручку як сьцісьне, на вухо шапне
Слоуцо такое, што й сэрцо замрэ!
Шкода, нідоуга яны пастаялі…
Толькі тры дні усяго балявалі
Гэтта, у дварэ, і паехалі далей.
Рушылі у Вязьму, а стуль пад Маскву.
Чуіць паненка, мауляу, на яву.
Як прад ад‘ездам ен цяжка уздыхау;
Помніць — навекі аб ей прысягау,
Як ад‘ежджаючы, бачыць, скланіуся…
Прауда-ж? Ці помніць? Ці можа забыўся?
Любіць? Ні любіць?… У другую улюбіуся?
Можа удавау закаханне на жарт?
Трэба аб гэтым спытацца у карт!
Прауда, што адвэнт, і грэх варажба,
Што-ж — калі гоніць у сухоты журба!
Бог міласэрдны ніхай выбачае…
Панна Эмілья у красэлко сядае,
Талью картуе, шэсць карт выкладае,
Семая карта кладзецца: пад ніз.
Хітры пасьянс пачынае: „Маркіз“.
— Любіць? ні любіць? Любіу? ні любіу?…
Верным астауся?… Ці верным ні быу? —
Шэпчэ паненка. Пасьянс збунтавауся…
Дзе ж той чырвовы кароль падзевауся?
Мусіць ні любіць!… не, гэты ні удауся!,
Іншы спрабую цяпер разлажыць —…
Час памаленьку бяжыць ды бяжыць.
Поунач прайшла. У дварэ пятухі
Раз прапеялі с-пад цеплай страхі.
Крайчыкам месяц, з-за туч выглядае.
Панна Эмілья варожб ні кідае,
Новы, хітрэйшы пасьянс раскладае:
Любіць, ні любіць, любіу, ашукау.
Верным астауся, ці ім ні бывау?
Рыпнулі дзьверы… І вось на парог…
Панначка — зірк! — гэта ж ен, далі Бог!
Палец да губ прылажыу, усьміхнуўся,
Дзьверы прымкнуу за сабой, азірнуўся
Панна чакала, каб я ды-й вярнууся?
Ціха на пальчыках к ей падыйшоў
Дзеуча адразу ні знойдзе і слоў.
Потым зьдзіуленне крыху адыйшло.
— „Скуль пан узяуся і што прывяло? —“
Гэтак пытае. Урода асанны.
Сам, як ягнятко, ласкавы, рахманы.
— Жыць ні магу без каханае панны!
Мусіць нігдзе ні спаткаю такой…
Дай ты мне шчасьце, вярні мой спакой! —
Рукі злажыу і на коленкі стау,
К ножкам дзеучаці галоукай упау.
Панна Эмілья, смуціушыся гэтым,
Хочэ устаць, адхіснуцца, а дзе там!
Ен ні пушчае і моліць усім сьветам:
„Будзь гаспадыняй, царыцай маей,
Сэрцо зьлячы мне, душу заспакой“.
Што тут рабіць? Гэта-ж могуць пачуць,
Потым у вочы усе засьмяюць:
Панна у ночы госьцяу прымае!
Ручкай гусара с кален падымае;
Просіць устаць, ні крычэць,
Садзіць у крэсло, прыносіць вады…
Ціха, мой пане, наробіш бяды!
Людзі пачуюць, — нічога табе, —
Сеу дый паехау, і сам па сабе.
Я-ж і на заутра тут мушу астацца;
Будзе ад сораму недзе схавацца,
Людзі пачнуць як навокал сьмеяцца:
«У панны Эмілі есьць кавалер.» —
— Хай ні сьмяюцца! Бо плакаць, павер,
Будуць, паненка, яны над сабой,
Покуль гуляю яшчэ з галавой,
Покуль ні судзіць мне доля прапасьці.
Хіба сама ты захочаш напасьці,
Думкі ні споуніш маеі аб шчасьці.
Ведай: прыехау забраць я цябе,
У разе-ж нізгоды — застрэліць сябе.
Бачыш, кладу я на стол пісталет:
Коркі падняты, набоі, як сьлед.
Добрая гэта турэцкая штука!
Дзед адабрау на вайне у мамэлюка;
Можа сягоння прыдасца на унука.
Воля твая: разсудзі, выбірай, —
Шчасьцем дары, ці на сьмерць пакарай. —
— Пан ні даеш мне с чаго выбіраць,
Я ні хачу ні судзіць, ні караць!
Як-жа так раптам… ці ж можна, скажэце?
То ж ні гульня, а мы с панам ні дзеці, —…
Трэба падумаць яшчэ, паглядзеці —…
Панна Эмілія, мне ні пярэч!
Хіба ні любіш?… — Ні панская рэч!
Пану да гэтаго дзела німа,
Ведаю думкі свае я сама.
Можа-б любіла, каб гэтак ні ягліу,
Так ні пужау і з адказам ні нагліу,
Быў да паненак ні гэтак павадліу,
Можа-б тагды і пайшла… А цяпер?! —
Панна збляднела, мауляу бы папер;
Хочэ сказаць і баіцца сказаць,
Вочкі спусьціла, павекі дрыжаць…
Той жа гусар, як смала прычапіуся,
Ручку цалуе і с крэсла усхапіуся,
Зноу на каленях у ног апыніуся.
— Слонейко, — просіць, — кажы, ні чакай:
У пекло мне судзіш, ці разам у рай?
Любіш - ні любіш, шкадуеш, ці не, —
Дай жа спакою, ні мучай мяне! —
Сэрцо паненскае, ведама, з воску,
Возьмем мы место, ці зьвернемся у веску.
Толькі-б агоньчык і зараз-жа сьлезку,
Ясную сьлезку на вочко пашле.
Хоча ні хоча ды й скажэ «але.»
Гэтак і с паннай Эмільяй было.
Нешта ад сэрца к грудзям падыйшо,
Потым у горле клубком перасело,
Бытцам-бы выскачыць сэрцо хацело;
З вочак сьлязінка скацілась нісьмела,
Сьледам другія сьпешаюць ісьці…
— Люблю, — кажа панна: — люблю… адпусьці!
Ускочыу, падскочыў гусар малады
Так, як бы чорт ад сьвянцонай вады.
Рады, сьмяецца і ручкі цалуе.
Пусьціць, абніме, ізноў прымілуе,
Ну, ні раўнуючы, моро хвалюе!
Нават апомніцца ей ні дае,
Рупіць зьбірацца, капоцік узьдзяе.
Гасіць лаеуку, вядзець на парог,
Клямку шукае… Ды Бог засьцярог:
Панна зірнула каханку у вочы, —
Так як вуголлі гараць сярод ночы…
Верыць — баіцца; ні верыць — ні хочэ.
— Хто тут? — пытае. Ён цягне, маучыць
Панна у трывозе тады як ускрычыць:
— Маці Прачыстая! У помач прыдзі!
Згінь ты, шатане, — мара, прападзі!
Згінь, прападзі ты, нічыстая сіла! —
Правай рукою яго ахрысьціла.
Чуе: рука, што трымала, пусьціла.
Прывід той страшны прапау у цемнаце:
— Кінь варажыць у адвэнтовым пасьце!
Голас чужы з-за дзьвярэй прагрымеў.
Панна… прачнулась. Ліхтар абгарэў,
Мусіць дауно дагарэла лаеука,
Смрод у сьвятліцы… балела галоука.
Ціха праз сені прайшла пакаеука.
Стары гадзіннік паказвае пяць…
— Ах, як заспалася!… Трэба-ж так спаць!
|
Прапануем да спампаваньня!
._%D0%A3%D0%B7%D0%BE%D1%80_18.png)