|
Малюнкі родныя і зьявы!
Як вы мне любы, як цікавы!
Як часта, мілай чарадою
Вы ўстаіцё перада мною!
І так панадна сьмеяцеся
Жывою баграю на лесе
І злотаблескімі снапамі
Прамеяьняў-стрэлаў над палямі,
І брылянцістаю расою,
Калі гарачаю касою
Скрозь лісьцяў сетачкі-ваконцы
На ёй зазьяе ціха сонца,
Яе так песьціць, так кахае,
Па ёй вясёлкі рассыпае!
Я бачу роўныя пакаты
Палёў за Нёмнам і іх шаты —
Аўсоў палоскі, лавы жыта,
Што морам золата разьліта;
І грэчак белыя абрусы,
І лесу два крылы, як вусы,
І цёмны роў, вадой прабіты,
Такі зацяты і сярдзіты;
Ялоўцаў шэрыя аблогі,
Дзе белы мох, сівец убогі
Пясочак жоўты засьцілаюць
І дзе зайцы прыпынак маюць.
Я чую шум рознагалосы
Лясоў, лугоў, дзе звоняць косы
У часе дружнай касавіцы;
Я чую громы навальніцы,
І шум глухі буйных дажджоў,
І песьні звонкія палёў,
І ціхі плач ускрай магілы.
Даўно заціх іх голас мілы,
Даўно ўсё змоўкла і прапала,
Іх толькі памяць захавала.
Але нявіднымі ніцямі
Я моцна-моцна зьвязан з вамі,
Малюнкі роднае краіны!
Эх, зарасьлі вы, пуцявіны,
У гэты мілы мой куточак,
Дзе ные жоўценькі пясочак
Пад летнім сонцам, пад сьпякотай
І зьяе смутнай пазалотай
Над самым Нёмнам срэбраводным,
Так сэрцу блізкім-блізкім, родным.
І зарасьлі не палынамі,
Не крапівой, не драсянамі,
Не чаратом, не лебядою, —
А беларускаю бядою.
Ды покі будзе сэрца біцца,
Яно ня зможа пагадзіцца,
Ні з гэтым гвалтам, ні з бядою
Над нашай роднаю зямлёю…
Эх, мілы край адвечнай мукі!
Пракляты будзьце, вусны, рукі,
Што на цябе ланцуг кавалі
І ў твар зьняважліва плявалі!
Няхай агонь і жар пакуты
Навекі спаліць зьдзек той люты,
Які спрадвеку там пануе,
Над тым, хто родны скарб шануе,
І хто ўсім сэрцам і душою
Застацца хоча сам сабою.
Жыві-ж, наш край! Няхай надзея
Гарыць у сэрцы і мацнее,
Што хоць ня мы, дык вашы дзеці
Убачаць цэльным цябе ў сьвеце!
Алесь на дзеле праканаўся,
Што ён дарэмна марнаваўся,
І што ўжо больш няма збавеньня,
Як толькі ўзяцца за вучэньне,
Як гэты клопат ні марудны.
І што-ж? закон быў ня так трудны.
Ужо па тэй аднэй прычыне,
Што ён запісан быў на сьпіне
(А ў сэрца ўложан сам сабою),
І ўсё пайшло сваёй чаргою.
Цяклі дзянькі, ды йшлі нядзелі,
І час тут вольны хлопцы мелі,
Вучылісь толькі да абеду,
Вучылісь нават не бяз сьледу.
І Костусь, мушу я прызнаецца,
Ўжо ўмеў на дошцы расьпісацца,
Што вельмі цешыла Міхала
І гонар бацькі падымала.
Удзень, як лекцыі канчалі,
На рэчкў хлопцы выбягалі
Крыху пакоўзацца па лёдзе
Ці так пабегаць на свабодзе,
У сьнег залезьці па калена,
А то насілі козам сена —
Ў зьвярынцы козы зімавалі —
І ім палонкі прасякалі.
І сам дарэктар клышаногі
Ня горш ад вучняў бег з дарогі,
Гасаў па сьнезе, распускаўся
І штурхалямі захапляўся.
Калі-ж даводзілась часамі
Яму спаткацца там з казамі,
Тады крычаў ён благім матам,
Тады рабіўся ён вар‘ятам, —
Такая радасьць пашыбала,
Так хвалявала, захапляла!
І гэту радасьць, міг шчасьлівы,
Выказваў крыкам праразьлівым:
— А я-я-яй! А я-я-яй —
Крычаў, хоць вушы затыкай.
Другі раз хлопцы валяць валам
Ў гумно да дзядзькі ўсім кагалам.
На току ў дзядзькі, бы ў сьвятліцы,
Маркотна сьвеціць блеск газьніцы;
Дрыжыць агоньчык сіратліва,
Убокі ходзіць палахліва.
На месьце ўсё тут і прыбрана,
Так гладка ўсё дапасавана.
А тыя-ж граблі ці цапочкі!
Ну, толькі цешыць імі вочкі!
У рукі возьмеш — працы хочуць,
У дзела, пусьціш — зарагочуць!
А як наш дзядзька час там бавіць!..
Ён не працуе — ён мшу правіць!
Вось як жывога, дзядзьку бачу.
Я тут партрэт яго зазначу.
Ён нявысок, ня надта ёмак,
Ды карчавіты і няўломак,
А волас мае цёмна-русы,
І зухаўскія яго вусы:
У меру доўгі, густаваты,
У гору чуць канцы падняты;
А вочы шэры, невялічкі,
Глядзяць прыветна, як сунічкі,
Але раптоўна і адразу
Не расчытаеш іх выразу:
То сьмех, то хітрасьць з іх бліскае,
То дабрата, але якая!
А нос… я глянуць мушу ў неба,
Бо не патраплю, як пачаць
І з чым нос дзядзькаў параўнаць,
Каб выйшаў ён такі, як трэба:
Ну, нос кароткі і таўсматы,
Ды досыць спрытны, хоць кірпаты.
Антось наш дбалы, акуратны,
А пры рабоце які здатны!
Што ні замысьліць, то ўсё зробіць
І так прыгоніць, так аздобіць,
Што і для вока нават міла.
І ўсё выразна гаварыла,
Што ён ня толькі гаспадар,
Але й прыроджаны штукар,
Якіх на сьвеце ня так многа.
За дзядзьку людзі просяць бога:
Каму ён толькі ні спрыяе,
Каго з бяды ні вызваляе!
У дзядзькі цэлы спрат запасаў —
Ня любіць дзядзька пустаплясаў.
Вось вы зірнеце ў хлеў на вышкі!
Там многа яблынін на лыжкі,
Там ёсьць і груша і кляніна,
Якая хочаш дравяніна:
Грабільны, косьсі, клёпкі, восі…
Няма, трайні — йдзі да Антося.
І людзі дзядзьку шанавалі,
А на кірмашы частавалі.
Каса чыя нядобра косіць —
Няхай Антося ён папросіць:
Антось наладзіць — так дагоніць,
Тады пабач, як загамоніць!
Каса ня косіць — каса брые
І шчытнякі бярэ сухія,
Бо ў дзядзькі рукі залатыя.
Каб дапісаць партрэт Антося,
Скажу: на сьвеце не знайшлося
Ні ўдоўкі-любкі, ні дзяўчыны,
Каб палучыць дзьве палавіны,
Каб разам шчасьце здабываць
І поруч долю падзяляць.
І я тут сам за дзядзьку мушу
Назад старонку адгарнуць
І аб вясьне яго ўздыхнуць
І добрым словам яго душу
Яшчэ раз шчыра памянуць.
Была вясна, было імкненьне,
І сэрца ведала тамленьне,
І сэрца водгук сэрца чула,
І сэрца к сэрцайку гарнула.
Ды толькі-ж доля ня будзіла,
І любка-Наста, яго міла,
Што так клялася, цалавала,
І к сэрцу з жарам прыхіляла,
Шло так суліла шчасьця многа, —
Яго зьмяняла на другога!
Антось… Ды што!.. цяпер забыта,
Даўно пажалі тое жыта
І тыя межы зааралі,
Што дзядзькаў смутак калыхалі.
— Ну, хлопцы: зараз дамо жару!
Саб’ём пасадаў яшчэ з пару. —
Снапы ў радочкі палажылі,
Так і дзяды яшчэ вучылі,
Каб каласы ды з каласамі,
А да пярылаў гузырамі.
— Ну, грымнем, хлопцы, каб зьвінела! —
І пяць цапоў ідуць у дзела!
Не малацьба, а бубнаў хоры!
Здаецца-б цэпам вадзіў хворы!
Бічы кладуцца так рытмічна,
Само гудзеньне іх музычна;
Снапы ня ўлежаць, скачуць самі
І сыплюць жыта пад бічамі,
А дзядзька рэй вядзе, гукае
Й адным крыкам памагае:
— Дай, дай яму, брат! дай з-за вуха!
Гэ-гэх, скачы, баба-псяюха! —
Гудуць цапы ўгары праворна,
Ідзе работа дружна, спорна,
Аж падшыбае ўсіх ахвота,
Бо мае свой захоп работа.
Вось так адно другім мянялась,
Затым яно й не прыядалась,
Калі было ўсё ў меру, ў пору,
І гладка йшло ўсё тут угору.
Таксама вечар свае бавы
Нясе з сабой ня менш цікавы
І асабліва перад сьвятам,
Калі, бывала, дзядзька з татам,
А з імі часам гэтак сама
Удзел жывы прыймае мама,
Пачнуць казаць свае ўспамінкі,
Вясьці размовы пра старынкі,
Пра нязвычайныя здарэньні
І ім даваць тут тлумачэньні.
Цяпер камінак спачывае,
А хату лямпа асьвятляе,
Але маркотна і тужліва,
А цені страшна і маўкліва,
То затрасуцца, затанцуюць,
Як-бы каго яны пільнуюць,
То заспакояцца зацята,
Калі замрэ і сама хата.
Тады, здаецца, цені тыя,
Ня проста цені, а жывыя
І нібы ў іх ёсьць нейка справа
І таямнічна і цікава.
Дарэктар к печы прытуліўся,
На дзядзькаў твар утарапіўся.
— Мне сам казаў Пятрусь Грыхінін,
І лгаць-жа ён ня быў павінен:
Да дому ехаў ён з Княжога,
Вакол няма нідзе нікога,
І ціха ўсё, як-бы зацята.
Было ўжо трохі пазнавата,
А ён на воліках пляцецца,
І так яму ўсё штось вярзецца.
Вось едзе ён, масток мінае,
Аж хто-сь з-за, паляў вылятае,
Як жар чырвоны ды вяртлявы,
І хвошча пугай ўлева, ўправа,
І па валох і па Пятрусю.
«Вось», кажа, «я табе спазьнюся,
Калі ты так запрацаваўся!»
І аж да Нёмна за ім гнаўся! —
Дарэктар бедны ўвесь жахнуўся,
Ад страху нават аж прыгнуўся.
— Ма-быць штось ёсьць такі на сьвеце! —
На матку тут зірнулі дзеці:
— Сьвякроў, нябожчыца, Анэта,
Сама казала мне пра гэта, —
Яна была і цётка Рузя,
Зьбіралі шчаўе дзесь на лузе
Ды йшлі дадому каля Нёмна.
Было зусім яшчэ няцёмна,
Вось толькі сонца напалову
Зайшло за горку Дземянову,
І нікагусенька нідзе!
Аж — зірк! на саменькай вадзе
Сядзіць хтось, выцягнуўшы ногі,
Над самай буктай, такі строгі,
Як мае быць, ва ўсім адзеньні
І курыць люльку ў задуменьні!
Кабеты ў страсе далей хутка,
Назад зірнулі — нікагутка!
— А хто-ж то быў, цьфу, праваліся?! —
Спытаў дарэктар, трасучыся:
Яго той страх нашчэнт занудзіў
— Ці не Янчур там рыбу вудзіў, —
Азваўся дзядзька не бяз жарту.
А ўсе маўчаць, глядзяць упарта.
Да дзядзькі бліжай хлопец жмецца:
Яму, чорт знае, што здаецца.
У хаце стала больш страхліва.
З-за вокан ноч глядзіць маўкліва,
І гэта ноч як-бы жывая
І быццам нешта яна знае,
Але аб тым казаць ня хоча,
Бо на размовы неахвоча,
А на двары дзесь каля будкі
Чагось брахнуў сабака чуткі,
Брахнуў і змоўк, бы страшна стала,
І ноч брахаць не пазваляла.
Аслаблі ў Яські ўсе тут гайкі.
— Э, глупства ўсё, ня больш, як байкі! —
Міхась азваўся: — хто баіцца,
Таму ўсё можа налучыцца.
На што вам лепш? тут жыў Пшавара…
Вось раз уночы чуе гукі, —
Ў вакно малоцяць чыесь рукі,
Малоцяць так, бы ў час пажару.
— Хто там? — Пусьці, брат: то я — Сёмка!
Ну, брат, і б’юцца-ж чэрці ёмка!
Ня верыў я, даль-бог, паверу!
На ўласным карку чуў, халеру!
На грэблю я, брат, як узьехаў,
Так і засыпаў мне арэхаў!
Я — па кані, ён мне — па карку!
Пасек мне сьпіну праз браварку!
І толькі тут, вось, адступіўся,
Калі ў двары ўжо я спыніўся. —
Пшавара з хаты вышаў босы
Агледзіць Сёмкавы калёсы.
І што-ж? вось вам і таямніцы:
Ялова лапка ўлезла ў сьпіцы! —
Яшчэ пра страхі вялі мову
І іх тлумачылі аснову,
І іх істоту разьбіралі,
І трохі з Яські жартавалі.
Ўсяго было тут вечарамі,
Калі разыдудца, часамі!
На ўсё была свая прычына,
І адпаведная часіна.
Зайшла раз мова аб навуках —
Старых, даўнейшых — і іх штуках,
Аб кнігах з чорнаю пячацьцю,
Аб чараўніцтве, аб закляцьці,
Аб розных хітрасьцях і зману.
— Вось пусьцяць нейкага туману,
І чалавек хоць і жывы,
Але стаіць без галавы! —
Гаворыць дзядзька, хлопцам дзіва,
Ўсё іх цікавіць моцна, жыва.
— Я сам такую штучку знаю,
Што без памылкі адгадаю,
Як хто стаіць, ну, хоць-бы ў сенях:
Ці на нагах, ці на каленях,
Ці ён там стане, ці ён ляжа!
— Вось гэта, штука!- бацька кажа.
— І няўжо, дзядзька, адгадае?! —
Цікавасьць Яську забірае,
І не дае ніяк ён веры
І погляд кідае на дзьверы,
Бо хоча ён сваю асобу
У сені вынесьці на спробу.
— Ну, Костусь, пойдзем мы з табою? —
Ідуць і ў сенях між сабою
Вядуць параду, як пастаць,
Каб бацька ўжо ня мог згадаць.
Мяркуюць хлопцы так і гэтак,
Бы вулей ставяць пад паветак;
Урэшце ўсё абмеркавалі,
Хітрэй ня трэба, як пасталі:
Адзін прыгнуўся ракушком,
Другі ў падлогу ўпёрся лбом.
— Ну, дзядзька, як мы тут стаіма?
— А так, як цюцькі за дзьвярыма! —
Ім бацька з хаты дзесь азваўся,
І раптам дружны сьмех падняўся.
|
Прапануем да спампаваньня!
