|
Політыка, кажуць, цудоўная рэч,
Цуднейшая нават за шашкі, шахматы;
Прад ёю пакорна схіляецца меч,
Прад ёю змаўкаюць гарматаў раскаты.
Кідае народы ў прадоньне зямлі,
А ў мілым настроі да славы узносіць.
Політыка — слоў каламутны разьліў, —
Ад іх застаецца заўсёды хтось з носам.
Часамі, каб мэты свае дасягнуць,
Ўжывае яна найпадлейшыя сродкі:
Душу вырывае з сьвятога агню,
Атруты падносіць на брудным ісподку.
— Што ў гэтым такога нялюдзкага ёсьць?
Разводзіць рукамі і цісьне плячыма.
Ухмылкай на вуснах усьцішвае злосьць,
Ухмылкай аценьвае кожны учынак.
Тактоўнасьць у словах, ў морганьні воч
Ня церпіць таго, хто супроць этыкету.
Па сэрцы ёй заўжды шпіёнская соч, —
Надзейныя слугі сталічных газэтаў.
У моднай візытцы выходзіць яна
І заўжды пад чорна-атласным цыліндрам.
У чадзе банкетным, штоночы да дня,
Ёй тосты узносіць разьменены лідар.
Ён ставіць яе найвышэй усяго:
— „Ну што перад ёю плянэты вярценьне?
На‘т з гор ня у сіле атрэсьці сьнягоў,
Ад холаду хутка й сама апруцее.
Ня сьмее зьмяніць свой заежджаны шлях,
Ня сьмее парушыць рытмічнага бегу;
Ў сусьветах гармонію быццам знайшла,
Сваю найвялікшую радасьць, уцеху.
Гармонія дзіка ў людзкой грамадзе,
Політыка з корнем яе вырывае, —
Ўжо волас зусім пасівеў, парадзеў,
Нікога ня вабіць бабуля крывая.
І толькі поэт, хваравіты юнак,
Часамі ад дурасьці песьню. ёй зложыць.
Мы-ж людзі з халоднай душою ўюна,
Мы з ёю суровы, мы з ёю бязбожны“. —
Мой блізкі знаёмы, ваш сябра адзін,
Які уганяўся ў юнацтве за музай,
Які у поэзіі хмызнай блудзіў,
Політыкай песьню дашчэнту замурзаў.
Казаў: — „Я ня ведаў што ўся у ёй моц,
Ня ведаў яе ўнутраных я сэкрэцый.
Ня будзе больш мучыць бяссоньніцай ноч, —
Умею цяпер ужо целам сагрэцца.
Ня ведаў, што трэба ўхмыляцца знарок,
Я-ж думаў, што ўсё гэтак проста і чыста.
Даваў я жыцьцю не адзін ўжо зарок,
Што шлях свой жыцьцёвы прайду урачыста.
Дык гэта-ж было захапленьне адно,
І зараз над ім я разводжу рукамі.
Куды выгадней апусьціцца на „дно“, —
Пад голаў там будзе хоць шчэбневы камень.
Знаёмства другое зусім завяду;
Нічога, што скажуць: нікчэмны натурай, —
Затое віно буду піць, не ваду,
І буду вясёлым на кожных хаўтурах.
Нічога, што ў песьні душою зманю,
І будзе яна слоў іржавых асколак, —
Затое прыкмецяць асобу маю
Дзяржаўныя людзі, вышэйшыя колы.
Мне гэта сягоньня за ўсё даражэй;
Мне хочацца славы хоць дробнай, мізэрнай.
Апрыкрала ў сьвітцы парванай дрыжэць;
Цяжарам мне здольнасьці дробнае зерне.
Куды прыямней у саноўніках быць, —
Ў задуме паважнай па залі прайсьціся.
Абрыдзела ў шэрай будзёншчыне жыць, —
Мне хочацца місій, саноўніцкіх місій!
Тады для услугаў усё да аўто —
Ня толькі самому, а нават і жонцы.
Ах, як надакучыла мне пехатой
Адмерываць вёрсты і мілі пад сонцам!“ —
Народ беларускі дазваньня згалеў;
Самотныя далі у сыпкай імгле,
Завеі над полем, завеі, сьнягі, —
Занесьлі дарогі, занесьлі шляхі.
На кожным кургане бялеюць слупы, —
Пад імі сьпявае вандроўнік сляпы;
Напевы яго падхапляюць віхры,
Узьвіваюць з сабою к паўночнай зары.
Напевы, напевы! навалы палёў!
Якая вялікасьць у рытме бяз слоў!
Шугаюць завеі на водшыбе дзён;
Мітусіцца шэрань і сьвет ня відзён.
Пустэльныя далі у космах сівых, —
У іхнай шалёнасьці сівер ня сьціх.
Ён посьвістам сьвішча на ўзгор‘і гадоў,
Абняўшыся, скача з людзкою бядой.
Асьнежанасьць — белаю пенай зьмяі
У разгневаных хвалях сярдзітай зімы.
Скудлачанасьць хмар над самотным сяло
У песьні азглелае нарыпень слоў.
Завея засыпала сьмерці сьляды
І дзень учарайшы крывава-бляды.
Стуліўшыся злосна ў акопах крывых,
Ускочыць, саскочыць са зьвіху на зьвіх.
Са спрытам пантэры ускідвае хвост —
Ва ўвесь свой страшны узьярошаны рост.
Расьсейвае бела-сьцюдзёную пільсьць
Пад сіверны сьвіст, ды пад сіверны сьвіст.
На дроце колючым пушыстасьць касы, —
Яе расплятаюць вятроў галасы.
Гайсае па фронце ўчарайшай вайны,
Пад ёй качанеюць народаў сыны.
Ня ведала жаху такога ў вякох —
Таму, мо‘ таму й няпрытомнай такой?
А можа таму, што бязьлюдзьдзе наўкол?
Хоць вешайся ёй на асінавы кол.
Ну, дзе-ж ёй уцешыць самоту сваю,
Калі абакралі краіну усю?
Даліну уцешнасьці дзе ёй знайсьці
У гэтым заклятым нялюдзкім жыцьці?
На ўлоньні крывавых пакорных нізін
Усьцішыўся дзень чалавечай разьні.
Патухлі узьлёты страшнога агню;
Ў прасторы завея спраўляе гульню.
Спраўляе памінкі ў магільных палёх:
З курганам раўняе узгор‘е і лог.
Шалёная шэрань абпеніла дзень;
Завея шугае, завея гудзе.
Пад ёю схілілася ніцма усё;
У неба ўзьвіваецца белы пясок.
Ён сыплецца з лямантам дзікай жуды…
Ў завеі нітуюцца крокі хады.
Ў завеі мутнеюць чыесь лахманы;
Хістаюцца людзі — выгнаньня сыны;
Дазваньня з сіл выбыты, ледзьве ідуць, —
Здаецца, ня дойдуць, — вось-вось упадуць.
На вобліках іхных маршчыны ляглі;
Працягваюць рукі з завейнай імглы.
Няма ім за што ухапіцца, няма;
Суставы і пальцы нямеюць… зіма…
Вяршаліны шустрыя шум узьнялі, —
Калышуць завейную казку зімы.
У рыпе кастлявая скарга сустаў
Ня можа ніяк, аніяк перастаць.
Па жылах ня сочацца сокі зямлі, —
Шчапаюцца мёрзлыя косткі галін,
Ў атрушчынах іхных застрэмлены боль…
Ў завейнасьці крыльліца белая моль.
Пражорныя плоймы лятуць на лясы, —
Мігае й мітусіцца іхны рассып.
Яго рязьвяваюць сухія вятры;
Всьнежыўся віхар на дзікім бугры.
Мяцеліцца даль у прагале гадоў, —
Ідуць праз яе ўсе ня сьпешнай хадой.
Ідуць ды і хочуць усё разглядзець…
Ўжо выгнаны з пушчы апошні мядзьведзь.
Ад жалю зьбясіўся і дзіка раве, —
Ён цела сваё разьдзірае, ірве.
На дыбы узьняўся і лапы шчапіў…
Каму зажадалася гэтак крыві?
На дрэвы цяжар прадсьмяротны навіс…
Шуміць Белавежа ў завейную высь.
У шуме балюча-затоены гнеў;
Ад болю галіны спляліся шчыльней.
Пад імі, пад шэра-калючай імглой
Чужынец-зладзюга з сякерай, пілой.
Зладзейскія вочы ў зайздросным агні;
Ён дзікай нажывай навылет прагніў.
На вусны маршчыны злачынства ляглі;
Ён ліжа хваёвую кроў на гальлі.
Раскатная рэха па пушчы трашчыць, —
Па шчоках краіны ня шчокат-ляшчы.
Магутныя дрэвы магутна гудуць
І падаюць трупам на сыпкую жудзь.
Скрозь пляжаць у пень Белавежы страі —
Уцеху і гордасьць плянэты Зямлі.
Ад жудаснай сьмерці ўцякаюць зубры, —
Равуць прадсьмяротна на кожным бугры.
Ад жаху сівеюць іх грывы і шэрсьць, —
З завеі выходзіць на стрэчу ім сьмерць.
Аблава вільгельмцаў на сьмірных зуброў, —
На сьнезе, запёкшыся, сьвежая кроў.
На сьнезе сьляза ды з журботных вачэй —
Па мёрзлым крыштале сьцякае, цячэ.
Зуброў белавескіх зьнішчаюць ушчэнт, —
Ў нямецкіх музэях няма іх яшчэ.
Па пушчы ім болей ужо ня блудзіць,
І самкам ня ведаць прыплоду-радзін.
У рожкі ня пойдуць пад шумнай сасной.
Ні сьцюжнай зімой, ні зялёнай вясной.
Ня ўчэпяцца рогі ў кудлаты мятлюг, —
На іх закідаюць сягоньня пятлю,
Апошнія дні на радзіме сваёй, —
Праз дзень, праз другі разьвітаюцца з ёй.
Замест Белавежы таемнай такой —
Музэі цьвілыя ды парк над ракой.
Трухлець для адных, сумаваць для другіх…
На Эльбе губляюцца ў хвалях кругі.
Там недзе па беразе стромка-крутым
Зуброў белавескіх прагоняць гурты.
Ў такія зімова-завейныя дні
Вярталіся ў хаты салдаты з вайны.
Ў такія вось дні, у такія якраз
Рабілі у Берасьці нам рэвэранс.
Над сьценамі крэпасьці вісла імгла, —
Пад ёю падпісана згода была.
Праз пушчы, імшары, лясы—нацянькі
Памчаліся грозна на ўсход цягнікі.
Гручэлі па рэйках адзін за другім, —
І колы адзьвяквалі цокальны гімн.
Асмужваў завею ўскудлачаны дым;
Траслася ад сьцюжы краіна пад ім.
Пісала гісторыя кплівы гротэск;
Ішлі окупанты з вакзалаў у Менск.
З-пад лоба глядзелі на горад стары, —
Касіліся вочы на скалы-муры.
Тырчэлі цагліны разваленых сьцен, —
Шарахала гэта нязвыклых гасьцей.
Пустэльныя вуліцы беглі на пляц;
Ніхто окупантаў ня вышаў вітаць.
Да торбы краіну вайна давяла,
Да торбы жабрачай, галоднай уцехі, —
Як многа у хлебе пракіслым зяла!
Усюды руіны, курганы маршчын;
Між імі губляюцца радасьці сьцежкі,
Між імі і сумна-жалобных лагчын.
На гэтай зьдзічэласьці змучаных дзён,
На шчэбнях руінных, дзе жвірыцца камень,
Эпохі паралюш, злачынствы, праклён.
Ў азглелых руінах конвульсій гады;
Між імі Цень Консула нешта шукае,
Хіхікае ў кроках зладзейскай хады.
Ўзьнімае свой чорны цыліндр над сабой,
Каб моўчкі пад ім пакаленьні прайшліся,
Бы арміі войска пакорнага ў бой.
Ступае нагой на магільны курган, —
На трон сваіх будучых консульскіх місій,
Сьціскаючы ў лапе крывавы наган.
Прабор, — валасы артыстычна набок,
Прылізаны нават і хітрыя бровы,
За скронямі сьціплы іюдаўскі зрок.
Адцень ізуіта на вусны лягла;
Падведзены твар задумённа-суровы, —
На рысах злачынных настрояў імгла.
У чорнай візітцы з разрэзам наўкос,
У модных бліскуча-рыпучых лякерах,
А ногі уроскід на цэлы пракос.
У словах двудушных, бы той сатана;
Умее здавацца на‘т шчырым бязьмеры,
Умее заўсёды балячкі сьцінаць.
Руіны аканцілі плынную сінь;
Па жорасьце колкім шарахае вецер, —
Сягоньня ён нейкі адменны зусім.
Ён крыўду зьмятае з кастлявых руін, —
Душа ад пякучага болю ірвецца, —
Ня можа ён выцерпець консульскіх кпін.
Схапіў у прыгоршчы ажорсьцінаў з сьцен
І Консулу ў вочы ў адчайнасьці пырснуў, —
Ад злосьці сузмрок на маршчынах згусьцеў.
— О, гнеў, каструбатыя стромы руін! —
Трасецца ад гнеўнасьці й чорнае крысьсе,
А вочы, бы вырваны з бруднай крыві.
Цень Консула мускуліць „помсты танго“, —
На шчэрбленых шчэбнях становіцца ў позу;
Два новыя цені брыдуць да яго.
Здалёк іх ніяк не разгледзець у твар…
Самотна шумяць над прасторам бярозы,
Самотна выглядвае месяц з-за хмар.
Ён хоча рабрыны руін асьвятліць,
Каб цені былі выразьней у вабрысах,
Каб можна было распазнаць іх з зямлі.
Падходзяць да Консула сьцішнай хадой, —
Запал іх адважнасьці мужнай скарыўся,
Трусьлівасьці плямы ляглі на сьлядох.
Лісьлівыя вочы чакаюць чагось, —
Няйначай сьвятога яго блаславеньня, —
І просяць: — Хутчэй-жа… па скуры мароз…
У каленях сьцягнуліся жылы, зірні!
Узносім сваё да цябе мы маленьне,
Узносім, узносім і падаем ніц.
Для нас усёроўна, які твой загад;
Бо мы і ня мы, — ты-ж ведаеш добра…
З нас кожны ўсяго твой пакорны слуга.
Усіх дзей абумоўленасьць толькі ў табе;
Шкілеты свае прад табою мы горбім
Заўсёды і зараз на гэтай скале.
— Даволі прысягі! Бліжэй да мяне!
Вы бачыце, ў позе якой я прад вамі?
Павінна ў пакорнасьці ўсё анямець.
Успомняць калісьці, што тут я стаяў;
На шчэрбленых шчэбнях змагаўся з віхрамі,
І ўсё-ж пад цяжарам плячэй ня стуляў.
Вы бачыце, ў позе якой я, ці не?
Каторы з вас згодзен быць дамаю сэрца?
Каторы ня хоча душой скачанець? —
— Абодва мы хочам яе адагрэць, —
Ад страху заўсёды, заўсёды трасецца,
Ёй цёпла бывае ўсяго толькі зрэдзь. —
Іх словы трупелі на плітах сырых;
Бяз водгульля ў далях яны заміралі;
Нікога ня кратаў асіплы іх хрып.
Усплыў на прагаліну месяц-юнак,
Адсьвет свой згубіўшы у хмарах ірваных, —
Ён гэтага ўцяміць ня мог аніяк.
Руінаў штылі ў суматосе страшной;
На шчэбнях Цень Консула й Цень лейтэнанта;
Людзкое-ж жыцьцё на іржавых ражнох.
Як зграбна адтопваюць „помсты танго“;
Як спрытна шліфуюць руінныя канты, —
Паблісквае толькі абсацны агонь.
Ў маршчынах цагляных прарэзьлівы сьвіст, —
Ніяк не ўтаймуецца сівернасьць злосьці,
Ніяк ня усьцішыць поэт-журналіст.
У гордасьці юнага прапара ён
Цень Консула славіць, да зораў узносіць
І свой аддае яму нізкі паклон.
Ад „помсты танго“ ў захапленьні увесь, —
Ў крыві яго радасьці воцат пульсуе;
На шчэбень і ён ускарабкаўся, ўзьлез.
Усё-ж да саноўнікаў крокам бліжэй, —
Ня ведаць цяпер яму болю і суму,
Ня ведаць, што й сам ён сабе на‘т ілжэ.
Адведзен для Консула быў асабняк
На вуліцы ціхай, хоць самай цэнтральнай.
Патруль праганяў з тротуару сабак, —
Калі-ж агрызаліся — вёў у каральню.
А людзі заўсёды, заўсёды здалёк
Абходзілі гэтае чорнае месца;
Калі на зямлю апушчаўся сузмрок,
Тады яго дворнік выходзіў падмесьці.
Ў парадным пад‘езьдзе шумела аўто, —
Дзяжурыў дадзенна успыльчывы шофэр.
Са словам к яму не зьвяртаўся ніхто,
І вусны яго ад маўклівасьці шорхлі.
На гэтым аўто прагуляцца любіў
А шостай гадзіне знэрвованы Консул;
Ў дарозе трусьліва-пасьпешлівым быў, —
Вяртаўся заўсёды пуцінай укоснай.
На змроку — а шэрай гадзіне штодзень
Зьбіраў ён нараду ў сакрэтным пакоі;
Яна адбірала жыцьцё у людзей,
Рабіла краіне сьмяротныя ўколы.
Заўсёды падпісаны быў протокол
Аднэю і тэю-ж сямейкаю прозьвішч;
Заўсёды на літарах — кроў, алкоголь,
А ў тэксьце пракісла-атрутная рошчын.
Сягоньня таксама — адбудзецца ў сем, —
Пытаньняў назойліва-пільных ёсьць шэраг.
Прымаюць удзел: журналіст Валасень,
Лейт‘нант і сам Консул, сам Юлій Отэро.
„Нарада траіх“, протокол № 5, —
Яго не забудуць у нашай краіне, —
Па ім павялі на Гальготу караць
Ад маткі гаротнай апошняга сына.
Ў таемнай суцемні сакрэтны пакой:
На чорным стале электрычная лямпа,
Наўкол аняменьне, санлівы спакой,
Зацята у пазму крывавая клямка.
Ня сьмее ніхто гэту клямку ўшчыніць, —
Ушчэмлены ёю дубовыя дзьверы.
Няхай сабе сэрца людзкое шчыміць —
Ўсёроўна яму яны тут не павераць.
Пад лямпай схіліліся тры галавы —
Вачыма цень літараў зайздрасна ловяць.
Вд злосьці ў кожнага твар палавы, —
Зубамі кусаюць чужое ім слова.
Ўсё хочуць адведаць, якое на смак, —
Ці часам няма у ім толькі атруты?
Яно ім — халодны, асьлюзлы сьлімак,
Яно ім здаецца агідлівым струпам.
Зрабілі адсопку, зьмянілі ўсе дух,
І слова бярэ для дакладу Отэро.
Ўсяго лейтэнант з журналістам удвух
І аркуш вялізны прад кожным паперы.
— Вядома, мы тут окупанты і ўсё…
Тут кожны павінен прад намі карыцца.
Імпэрыі меч мы з сабою нясём, —
Заўсёды ён гневам халодным іскрыцца.
Мы ведаць павінны, павінны мы знаць,
Што тут рэволюцыі дзьве адбыліся.
Расійскай Імпэрыі зьежджана снасьць,
Штандары яе растрапаліся ў высях.
Чырвоныя, сьцягі узьняты былі;
Тут гімны свабоды працоўныя пелі.
Мы помніць павінны, што ў гэтай зямлі
Нас з хлебам і з сольлю ня вышлі й ня стрэлі.
І нашай Імпэрыі грозны штандар
Гатовы яны разарваць на анучы.
Ня кіне ўжо іх у саромлівы жар, —
Гатовы Імпэрыю дзіка замучыць.
Вось ім прыпісаць мы павінны рэцэпт
Такі, каб запал да свабоды ўспакоіў;
Такі, анямелі каб жылы ў руцэ, —
Тады ўсяго зможам мы жыць тут спакойна.
Тады можа быць і на вуснах усьмех,
А покуль — настрояў запушчаны дзёран.
Дарадцы мае, што вы скажаце мне?
Чым можаце думак наплыў абадзёрыць? —
Лякарства вільгельмскую дозу для іх
Я сам упушчу, — толькі мне прыпішэце.
Я шпагаю вусны праткну ува ўсіх;
Расслухаю здраду ў затоеным шэпце.
У жорсткасьці Бісмаркам буду другім;
Я кожную пядзю зямлі анямечу.
Я вырву з грудзей — рэволюцыі гімн, —
Ў пакоры ўсе будуць схіляцца і кленчыць.
А я, як тубылец, магу вам сказаць:
Збавеньне краіне пад вашай каронай.
Вільгельму павінны вітаньне паслаць,
Ён бацькам сягоньня прыходзіцца кроўным.
Аб гэтым кампанію ў прэсе падняць, —
Ўсіх здраднікаў злосных я выдам на шпальтах.
Іначай ніколі ня ўбачыць паўдня,
Іначай мы бітымі будзем на картах.
Дарадцы мае вы, прыемна мне чуць
Аб вашай адданасьці, мужнасьці цьвёрдай.
Цяпер далажыць пра другое я хачу, —
Будзёншчына наша, як брудныя вёдры.
Я зараз паставіць хачу на разгляд
Дзяржаўнага зьместу праступак Батуры.
Зьняславіў публічна ён царскі загад,
Ў якім гаварылася толькі пра турмы.
Ніяк дараваць мы ня можам яму,
Караць яго мусіць суровасьць закону;
Павінна зьядаць яна нарасьцяў муль,
Павінна, пакуль не нагоніць аскомы.
Паўстаў ён супроць монархічных сьвятынь
І нейкага хоча краіне збавеньня.
Ён, пэўна, ня ведае нават аб тым,
Што й вецер — вясёлым заўсёды ў завейнасьць.
Павінны сурова караць мы яго,
Каб іншыя гэткай адвагі ня мелі.
Павінны адвесьці у лес ў ланцугох
І там каб ад кулі жыцьцё анямела.
Я цэлкіх пашлю на расправу стралкоў, —
Прамаху ня будзе ні ў якім выпадку.
Кажу — што я сам сваёй мужнай рукой
Дам выстрал у голаў на самым астатку.
Вось гэтак, вось гэтак няўдзячным такім, —
Хай ведаюць добра, што значыць ушчунак.
У прэсе прысьвечаны будуць радкі
Дзяржаўнае здрадзе, — ужо ня ўпушчу я.
Прыемна, прыемна, дарадцы мае,
Што вы падзяляеце ўсе меркаваньні!
Я зараз хачу далажыць аб турме, —
Паважнае гэта надзвычай пытаньне.
Прайшлі рэволюцыі бурныя дзьве, —
Разбураны імі астрогі і турмы;
Куды вось сягоньня саджаць нам людзей,
Якія гатовы зноў рынуцца ў штурмы?
Я думаю — кожны тут згодзіцца з нас,
Што ў сьпешным парадку, у сьпешным нарадзе
Павінны турму збудаваць мы для мас, —
Канец тады толькі і можа быць здрадзе.
Турму па апошняй конструкцыі турму
Акустыка быць там павінна магільнай…
Прыцісьне людзей апанураны мур, —
Шрамы іх зубоў захаваюць цагліны.
Кажу, што акустыка мучыць мяне, —
Конструкцыя дзіўнай найноўшай сыстэмы.
Нам трэба, каб гук заміраў пры сьцяне,
Ня вырваўся ён каб ніколі за сьцены.
Такая нам трэба сягоньня турма,
Якая-б у сьценах сваіх акарэлых
Такою была-б, як жывому труна,
Каб можна было ў ёй чыніць і расстрэлы.
Ваш погляд на гэта пытаньне прашу, —
Я ўпэўнен, што будзе зусім ён дарэчы;
Я ўпэўнен, што ўцешыце словам душу,
Ня будзеце гэтакай справе пярэчыць.
Вядома, вядома — вітаема плян!
Згаджаюся быць я турмы мэцэнатам.
Як многа ў дзяржаве атрутлівых плям, —
Ці выведзем іх мы ў сталецьці дваццатым?
Проект архітэктар падасьць хай хутчэй, —
Мы з гэтым ані не павінны марудзіць.
Ня зловіма часу, калі уцячэ,
Ня возьмем яго мы тады ўжо за грудзі.
Я новую ў прэсе пастаўлю мішэнь, —
Абстрэлы па ёй будуць весьціся з тактам.
Конструкцыя гмаху на чорным клішэ
Ілюстрацыяй будзе на самым астатку.
Прыемна, прыемна, прыемна як мне!
Дарадцы, пытаньне апошняе стаўлю, —
Цэнзуру й поэтаў яно закране, —
Пачуцьці іх мусіць ацягвацца стальлю.
З іх кожны, ўсёроўна, як той варыят,
Гатоў перагрызьці ўсе нашы карэньні.
Сабе дазвяляюць занадта ўжо шмат…
Ну, чым-жа для іх окупацыя дрэнна?
Для вас, лейтэнант, абавязак яшчэ:
Да заўтра цэнзуру вайсковую ўвесьці.
Я ўпэўнен, ня вырвецца песьня з кляшчэй,
Яна атрупее адразу на месцы.
Суровыя можаце кары ўжываць…
Калі-ж непакорнымі будуць поэты,
На‘т вены і то прымушайце ўскрываць,
Як колісь у Рыме рабілі за гэта.
Служыць для Імпэрыі заўжды гатоў,
Прад ёй абавязак даручаны зьдзейсьню;
Прад ёй, прад Нямеччынай нашай сьвятой,
Ушчуну, ушчуну свавольную песьню.
я ў гэтым з прыемнасьцю вам памагу, —
Настроі поэтаў мне добра вядомы.
Падстаўлю я з іх некаторым нагу, —
Я ўпэўнен, упэўнен, што добра іх доймем.
Дарадцы, мая вам падзяка, мая…
На гэтым сягоньня нараду канчаем.
Зясьвеціць Імпэрыі нашай маяк,
Засьвеціць у змроку людзкога адчаю.
Ў завулку нялюдным, няўтульна-глухім,
Адзічвала шэрую высь камяніца;
Ў рыштку каля сьцен там расьлі лапухі,
На вокнах-жа краты, замест акяніцаў.
Насупраці брамы вялізарны крыж
Ачэрніваў дні перакладзінай чорнай;
На ім нарасло ўжо нямала іржы,
Ацьвіліўся мохам ля самага дзёрну.
Заўсёды стаяла па тры патрулі,
Нікога прайсьці яны тут ня пушчалі.
Як людзі ў цямніцы халоднай раўлі,
І ведацьмуць толькі яны ды начальнік.
О, воіны славы, мізэрная страж,
То-ж вы асмакталі пакуце маршчыны!
Ніколі нутра не ахопліваў страх,
Заўсёды з адвагай няшчасных ляшчылі.
Сягонешнім вечарам прыткія штось, —
Адзьвякваюць спрытна па бруку падкоўкі.
Па жылах зьмяіцца нялюдзкая злосьць,
І стрэльбы узяты ва ўсіх назгатоўку.
Начальнік ня сьпіць, правярае пасты;
Завулак зацягнены згушчаным змрокам,
Завулак бязьлюдны, зьдзічэла-пусты, —
Здаецца, ад сырасьці й сьцены прамоклі.
Сягонешняй ноччу па ім правядуць
На сьмерць пакаранага тройцай Батуру.
Лісты у прыгоршчы загорнуць бяду
І кінуць яе на закляты падмурак.
Праходзіць тут будзе Матуля ў сьлязах, —
Аддаці вітаньне апошняе сыну.
Вятры будуць сьлед яе кожны лізаць,
Разьвейваць жалобную ў змроку хусьціну.
Дарога — заежджаны й гідасны вуж, —
Выбояў і колаў сумятная грыжа…
З дванаццатай… самая поўнач і глуш…
Аўто… лейтэнант… і канвой каля крыжа.
Турэмнае брамы прарэзьлівы рып…
Бражджаць ланцугі на нагах у Батуры:
Выводзяць яго канваіры аж тры;
Ад болю ён вочы зьнябытыя жмурыць.
Сівая матуля галосіць наўзрыд;
Праціснуцца хоча да сына як-небудзь.
Яе ня пушчаюць у зброі зьвяры, —
Ня хочуць яны яе слухаць і ведаць.
Шчапіла-ж ад роспачы рукі калі
І ўпала прад сынам сваім на калені,
Тады лейтэнант сам скамандаваў: плі!
І кулі прарэзалі змрок ашалелы.
Шчэ некалькі дадзена залпаў было…
Матуля ірвала ад жаху валосьсе;
Ад болю ёй дух у грудзёх заняло,
Ад болю жахлівага сэрца зайшлося.
За сына свайго яна слала праклён…
Ад болю суставы і жылы нямелі.
Над ёю схіліўся абшчыпаны клён, —
Лісты яго ўвосень яшчэ адшумелі.
Сабраўшы апошнія сілы свае,
Яна за аўто у бяспамяцьці бегла…
Прастор ад сузмроку зусім асавеў,
А зоры у хмары калматыя зьбеглі.
Аўто за прадмесьце Батуру імчыць,
Дзе хвояў зялёных шумяць верхавіны.
Аўто між журботна-пакутных лагчын…
Крывёй ацякаюць чаканьня хвіліны.
Маўчаць канваіры, ўсьцішаючы гнеў, —
Напіцца крыві чалавечае прагнуць;
Маўчыць лейтэнант — ён душой атрухлеў, —
На твары азызьлівым сьлюзная багна.
Матор затарнован і спынены ход…
Выводзіць Батуру канвой з лейтэнантам.
Сьвятой інквізыцыі новы прыход
Сваё прасьпявае сягоньня літаньне.
На‘т хвоі жалобны супуцілі шум, —
Стулілі галовы, бы сёстры ў журбоце.
Залопаў над імі спрасонку каршун;
Навокала ўсё у сузмрочнай маркоце.
Да хвоі стрыжнёвай прывязан ланцуг, —
Ушчэмлены ім непакорны Батура.
Хіхікае сьмерць маладому хлапцу, —
Кастлявая зводня настроі муштруе.
Канвойныя сталі ў шарэнгу адну, —
Ад злосьці крывёй наліліся іх вочы.
Жыцьцё маладое вось зараз сатнуць, —
Ніводная куля ня здрадзіць, ня збочыць.
Ні ў воднага стрэльба ў руках ня дрыжыць;
Узьняў лейтэнант свой агідлівы палец;
— Лягчэй расстраляць, чым расьпяць на крыжы,
Лягчэй і канаць, калі сэрца апаліць…
Стралкі, па мішэні ушчэмленай — плі! —
Тры залпы — і кулі скрывавілі цела:
Гарачыя рагі з грудзей пацяклі,
Навылет прабітае сэрца зьнямела.
Калі-ж адвязалі ад хвоі ланцуг,
І мёртвы Батура зваліўся на землю,
Тады лейтэнант — разбадзёраны зух —
Апошні даў выстрал у самае цемя.
Магілы яму не капалі яны, —
Пакінулі цела зьвяром на папаску,
Пакінулі цела сабачай ганьні,
Каб нават па сьмерці ня ведала ласкі.
Матуля усё-ж адшукала яго…
Ў бяспамяцьці сьлёзным схапіла за голаў:
— Патух у вачох майго сына агонь…
І хвоі над імі наземілі гольле.
Прыпала губамі да ранаў душы,
Хацела з іх высмактаць боль ачумелы.
— Хто сыну жыцьцё адабраў, патушыў,
Праклён таму маткі ўчарнелай! —
1928 г.
| 
Прапануем да спампаваньня!