Прыгоды ўдалага ваякі Швэйка (1931—1932)/5/Народная мэдыцына
| ← На працу | Народная мэдыцына Раман Аўтар: Яраслаў Гашак, Карэл Ванек 1932 год |
Сугляды і вясельле → |
| Пераклад: Тодар Кляшторны і Зьмітрок Астапенка. |
Прапануем да спампаваньня!
7
НАРОДНАЯ МЭДЫЦЫНА
З панядзелка задажджылася і Трахім Іванавіч павёў сваіх работнікаў у аўторак раніцою ў абору, дзе ўзімку стаяла яго жывёла. Ён прынёс ім рыдлёўкі, адкалупаў ад плеценай з лазы сьцяны крыху гліны і адламіў ад спрэсаванага гною кавалак падобны да цэглы.
— Ну, хлопцы, бярэцеся за працу. Накладайце гэта Наталцы ў калёсы, а яна будзе вазіць іх за хату. Там вы складзеце іх у кучы.
— Што-ж, ты хочаш будаваць новую хату? — запытаў яго Марэк. — Ці яшчэ на што?
Трахім Іванавіч растлумачыў, што з гэтага матэрыялу нельга будаваць хаты. Заўважыўшы, што яго ніхто не разумее, ён павёў Марэка ў пакой і паказаў на печ.
— Вось яно куды ідзе. Гэта — наш антрацыт.
Такім чынам вырашалася загадка тае цэглы, якую палонныя бачылі ўсюды, як праяжджалі па Расіі. Яе ўжывалі замест дроў, вугалю ці торпу, як апал.
Гэта вынаходка так узрадавала Шэйка, што ён адламваючы вялізныя кавалкі і накладаючы іх на воз, абвясьціў:
Вось гэтымі рукамі я раблю каменны вугаль. Раней на гэта патрэбны былі землятрасеньні і іншыя катастрофы, а цяпер досыць некалькіх аўстрыйцаў, Трахіма Іванавіча і сухога кароўяга гною.
За два дні яны прыбралі ўсю пуню, і гаспадар быў вельмі задаволены іхнай працай. Дождж, нарэшце, суняўся, але надвор’е было халоднае, дзьмуў сьвежы вецер і Трахім Іванавіч надумаў малоць пшаніцу.
З пуні выцягнулі ручныя жорны, паставілі іх на двары і па чарзе круцілі. Цьвяршына, выхваляючыся сваёй сілай, цягаў мяшкі, а іншыя іх насыпалі, прычым на Швэйку яшчэ ляжаў абавязак адганяць заўсёды галодных сьвіньней, якія кожную хвіліну мелі намер залезьці на кучу зерня і сажраць яго.
Паводзіны гэтых сьвіньней былі для Швэйка поўнай загадкаю. Раніцою, як аўстрыйцы вылазілі з свае пуні, сьвіньні стаялі ўжо перад дзьвярыма, чакаючы, калі палонныя пойдуць на задворак.
З прычыны таго, што ў гэтых месцах пра клёзэты ня ведалі, а тыя сяляне, якім даводзілася бачыць іх у іншых месцах, лічылі іх за непатрэбную раскошу і бадай за спакусу д’ябальскую, дык абавязкі асэнізацыйнага абозу выконвалі сьвіньні, якія акуратна зьяўляліся, каб выконваць свае абавязкі.
Адагнаць іх было зусім немагчыма. Калі Швэйк паспрабаваў штурхнуць нагой старую, вялізную сьвіньню, якая занадта ўжо нахабна лезла да яго, казычучы яго сваім вільготным, халодным лычам, яна прасунула галаву паміж яго ног і, узьняўшы ўгару, ёмка перакуліла яго носам у гразь.
Гэтага Швэйк ня мог ёй дараваць. Убачыўшы, як на ёй, калі яна пісьвілася ў стэпу, шпацыравалі галкі, вароны і шпакі, і нешта вылузвалі з яе шчэці, ён пачаў запэўняць, што ў сьвіньню ўвайшла нячыстая сіла і прапанаваў таварышам бойкотаваць яе ў часе ранічнага сэансу.
— Мы павінны зрабіць вакол гэтай сьвіньні блёкаду, як Англія вакол Нямеччыны, — угаварваў ён. — Хай гэта агіднае стварэньне здохне з голаду, хоць-бы мне і самому давялося нічога ня есьці.
І вось гэтая самая сьвіньня разадрала аднойчы мех, які Швэйк забыўся каля млыну, а калі ён пабег за ёй з кіем, дык яна кінулася ў бок проста пад ногі Цьвяршыне, які нёс на сьпіне цяжкі мех з збожжам.
Цьвяршына вохнуўся разам з мехам проста на сьвіньню. Тая з усёй сілы завішчэла і кумільгам пакацілася прэч, а небараку Цьвяршыну мусілі падымаць. Валячыся, ён пачуў, як у ім нешта хруснула, і вось цяпер ён ня здолеў сам устаць на ногі.
Яго перанесьлі ў пуню і паклалі на сене. Трахім Іванавіч прынёс абраз маткі боскай і тройчы абыйшоў з ёй вакол няшчаснага, чытаючы малітву, а потым усе зноў узяліся за працу, нібы нічога і ня было, бо Трахім Іванавіч паставіў абраз каля галавы хворага і ўпэўнена сказаў:
— Цяпер маліся ёй і да раніцы ўсё будзе добра. Да раніцы яна цябе вылячыць.
Але ў вечары Цьвяршыні зрабілася горш. Ён адно стагнаў, ня маючы сілы паварушыцца, і з такім запалам маліўся, што Швэйк, узрушаны, сказаў:
— Гэтая сьвятая ня ведае, дзе табе баліць. Давай, Марэк, падымем яго, і ты яе падсунь яму пад сярэдзіну, каб ёй ня трэба было так доўга шукаць і каб яна хутчэй здолела яго вылячыць.
Узяўшыся разам, яны падсунулі яму абраз пад сярэдзіну. Цьвяршына заснуў, але ноччу прачнуўся і разбудзіў Швэйка:
— Слухай, — сказаў ён, — прыбяры ты яе, калі ласка. Яна мне можа і дапамагла, ды рама праклятая замінае і муляе. Ад яе ў мяне ўжо двойчы трашчэла сярэдзіна, хоць і ня надта балюча.
Раніцой Трахім Іванавіч памацаў у Цьвяршыны сярэдзіну, якая дужа апухла, і злосна прамармытаў:
— Ну, вось, і гэты хворы, і сьвіньня! Гэта-ж трэба такая шкода!
І невядома было, ці шкадаваў ён палоннага, ці толькі сьвіньню.
Швэйк адчуў гэтую двухсэнсавасьць ягоных слоў і, пераказаўшы свае ўраджаньні Марэку, сказаў:
— Гэта таму, што ў вясковых наогул ўва ўсіх добрыя сэрцы. Гэта я ведаю ўжо даўно. Вось у нас на радзіме быў адзін заможны селянін, якога звалі Півонкай, дык той пайшоў неяк у піўніцу і засеў там з адным гандляром цыбуляй гуляць у шэсьцьдзесят шэсьць. Раптам па яго прыбягае батрачка: «Гаспадар, калі ласка, ідзеце хутчэй дадому, гаспадыні чамусьці нядобра!» А ён павярнуўся і кажа: «Скажы, што я зараз прыду. Бабку ўжо паклікалі? Ну, дык скажы ёй, каб яна сьпяшалася». І гуляе далей. Праз нейкі час бяжыць другая батрачка: «Гаспадар, хутчэй да хаты! Сынок ваш, Яшэк, зваліўся з даху на дровы, і вось доктар яго ніяк ня можа адчуліць». Півонка нават і не абярнуўся. «Скажы, — кажа, — што я прыду як скончым партыю…» Праз гадзіну першая батрачка зжо зноў тут: «Гаспадар, бяда! Што нам рабіць? З каровы, з Лысой, цялё выходзіць заднімі нагамі наперад, і вэтэрынар тут, а карова ня можа ацяліцца!» А сама ўся дрыжыць і зубамі ляскае, як сабака, калі той ловіць скочак. «Гаспадар, даруйце, наконт Яшэка — гэта хлусьня, і наконт гаспадыні — таксама хлусьня. Я толькі не хацела вас так адразу палохаць з каровай».
— Браццы, — прастагнаў Цьвяршына, як Швэйк скончыў, — калі я памру, дык падзяліце паміж сабою па шчырасьці маю маемасьць. Ты, Марэк, вазьмі мой ранец, а табе, Швэйк, я пакідаю свой чайнік. І памалецеся за спакой мае беднае душы.
— Пра гэта не клапаціся, таварыш, — пасьпяшыў супакоіць яго Швэйк. — Так і ведай, пахаваньне мы табе наладзім адменнае, як ваяку, які памёр на полі бою, хоць цябе і ўгробіла нейкая паскудная сьвіньня. Давай мы цябе перанясём на двор, каб ты бачыў нас і табе было ня так сумна паміраць у адзіноце.
Яны вынесьлі Цьвяршыну з пуні, паклалі яго на бярэма саломы, і Швэйк, круцячы ручку млына, зацягнуў пахавальны марш.
|
Было цяжка мяне, маці, Далі мне ў рукі зброю, Твае ласкі не атуляць Будзе ў Польшчы адпачынак. |
Чым далей Швэйк сьпяваў, тым больш марудны і жалобны рабіўся ў яго голас і тым павольней круціў ён ручку млына, так што Трахім Іванавіч зусім зганіў ягоную песьню і сам пачаў круціць, ушчуваючы Швэйка.
— За рускай працай сьпявай і рускую песьню. Во як!..
І ён завёў удалую дрындушку, круцячы ў такт ручку млына, аж асьцё з імпэтам разьмяталася ўва ўсе бакі.
Убачыўшы, што Швэйк пачаў працаваць больш жвава, гаспадар трахануў валасамі і сказаў:
— Вашы песьні таксама ня дрэнныя, але нашы, рускія, лепшыя. А калі ты ясі расійскі хлеб, дык сьпявай і расійскія песьні. А, вось і Марта, якая ўзялася вылячыць нашу сьвіньню. Давай, хлопцы выганім сьвіньню на двор.
Яны выцягнулі сьвіньню, якая ляжала з разьдзьмутым пузам у сваім хляве, на двор. Да яе падыйшла старая няпрыгожая шаптуніха, зьдзела кажух і накрыла ім сьвіньню, у якой быў, відаць, запор. Потым старая, седзячы на кукішках, памалілася над хворай жывёлай, перахрысьціла яе і, набраўшы ў рот сьвянцонай вады з нейкае бутэлечкі, прыснула ёй паміж вачэй. Сьвіньня рохнула ад асалоды ад гэтага душу, і старая зноў перахрысьціла яе, цяпер ужо лоб. Нарэшце, яна скачала з хлеба з нейкімі сушанымі лістамі галку, абліла яе алеем, абпырскала сьвянцонай вадой і, калі Трахім Іванавіч разявіў сьвіньне зяпу паленам, засунуў ёй гэту галку як мага глыбей у глотку, каб прымусіць яе праглынуць зельле.
Пасьля гэтага старая пайшла ў хату, прынесла адтуль другі абраз і, нешта мармычучы ды бесьперастанку хрысьцячы сябе і сьвіньню, пачала хадзіць усё больш і больш шчыльнымі кругамі вакол сьвіньні, пакуль абраз не крануў яе хваста.
Тады яна некуды пайшла і вярнулася толькі па абедзе. Сьвіньня, відаць, дужа мардавалася, бо пры самым маленькім руху прарэзьліва вішчэла.
Старая зноў села ля яе, дасьледуючы, памацала яе ногі, абпырскала іх сьвянцонай вадой і раптам адным махам доўгага вострага нажа адрэзала ў яе хвосьцік, пырснуўшы з роту ў сьвежую рану апошні запас сьвянцонай вады.
Сьвіньня падскочыла, нібы яе падкінула моцнай сталёвай спрунжынай, і пачала кумільгам бегаць па двары, з віскам, ад якога зьвінела ў вушшу. А старая, узьняўшы перад сабой абраз, бегала за сьвіньнёй і крычала як звар’яцелая, аж нельга было зразумець, ці яна ашалела ад сьвіньні, ці сьвіньня ад яе.
Нарэшце, сьвіньня спынілася, прысела… і з-пад акрываўленага абрубка хваста пачалася жудасная страляніна. Старая хуценька вымазала сабе палец мылам з маслам, таркнула яго ў дзюрку, адкуль з імпэтам ірваліся газы, і паклала абраз на напружаную сьпіну жывёлы. І вось намаляваны на абразе сьвяты зрабіў цуда, якога ў яго прасілі, сьвіньня яшчэ раз прарэзьліва завішчэла, потым задаволена рохнула і ззаду ў яе пачалі выальвацца зьбітыя камякі напалавіну пераваранай пшаніцы. Пасьля гэтага сьвіньня пабегла на поплаў і пачала пасьвіцца, нібы з ёй зусім і ня здарылася трагэдыя, за якую яна ахвяравала хвост.
З зусім зразумелай цікавасьцю пазіралі Швэйк і Марэк на гэтае цуда шаптунскага лячэньня. Трахім Іванавіч мармытаў нешта амаль такім здаволеным тонам, як сама пацыентка, калі з яе вываліўся першы камяк; падыйшоўшы да Марты, ён сказаў ёй нешта, і паказаў разам з гэтым на Цьвяршыну.
Старая падыйшла да хворага і запытала, што ў яго баліць, а потым зьвярнулася да Трахіма Іванавіча.
— Дасі мне за ўсё тры фунты сала? Два за сьвіньню і фунт за аўстрыйца? Дальбог менш ніяк нельга. Сам, здаецца, бачыў, што бог не адразу выконвае малітву сваёй недастойнай рабы. Давялося доўга прасіць яго, пакуль ён, бог літасьцівы, вылячыў сьвіньню. Што-ж ты думаеш, ён так проста зьлітуецца над аўстрыякам, нашым душагубам?
— Больш чым два фунты ня дам! — рашуча сказаў Трахім Іванавіч. — Паўтара за сьвіньню і паўфунта — за аўстрыйца, Ну, сьвіньня — мая, гэта я разумею. Але палонны? Ваеннапалонны гэта — дзяржаўны чалавек, і мне да яго клопату няма. Зьлітуйся, Марта, зрабі добрую, боскую справу! Бога ад лішняга цуда не паменее. А мне работнік патрэбны. Скажы сама, няўжо-ж мне яго дарма карміць, ці весьці цяпер, у самы прыпар, за сто вёрст у бальніцу? Так і ведай: ён — чалавек дзяржаўны, і яго належыць лячыць зусім дарма!
— Не, менш, чым за тры фунты я ня згодна! — таксама рашуча заспрачалася старая. — У тваёй сьвіньні пудоў дзесяць будзе, а ты з боскай угодніцай сьпіраешся за цану? І ня сорам табе? Бога ўгнявіць не баішся? Вось у старасты сьвіньня захварэла, дык ён мне пяць фунтаў сала даў!
— А ты, старая ведзьма, — сур’ёзна зазначыў ёй селянін, — ня можаш, ці што, дарма памаліцца за чалавека, каб бог вярнуў яму здароўе? Захоча бог — чалавек палепшае, не захоча — памрэ… Ну, увогуле, я дам табе два з палавінай фунты сала.
Марта зразумела, што такога гонорару, якога яна вымагала, усё роўна не атрымаеш, і таму згадзілася.
— Але толькі глядзі, каб сьвежага, не сапсаванага.
Яна зноў зьдзела кажух, якім яна накрывала раніцой сьвіньню, прымусіла Цьвяршыну апрануць яго, загадала перанесьці хворага на сена і строга загадала Трахіму Іванавічу:
— Пастаў увечары самавар, натры аўстрыйцу сярэдзіну гарачым алеем ды дай яму піць чай, колькі яму захочацца. А раніцой я прыду вымаліць для яго боскае блаславеньне. Ды глядзі, каб тры фунта сала самага лепшага былі гатовы!
Перад тым, як легчы спаць, Швэйк нацёр Цьвяршыне сярэдзіну і зрабіў яму масаж. Цьвяршына жаласна стагнаў і вохкаў. Дуня прынесла гарачы самавар. Хворы праглынуў няма ведама колькі гатаванай вады і ноччу сказаў Швэйку:
— Я зьмяк, што мыш! Цяпер я ўжо не памру, я ўвесь спацеў!
Раніцой, як яго вынесьлі на двор, зьявілася Марта, не гаворачы ані слова, нахілілася над ім і пырснула яму ў твар сьвянцонай вадой, якую яна ўсю дарогу з хаты трымала ў роце. Цьвяршына ўздрыгнуў ад некачанасьці і зноў пачуў, як у яго ў сярэдзіне нешта хруснула, пасьля чаго яго нібы заліло цёплай хваляй. Усьлед за гэтым яна прымусіла яго выпіць цэлую конаўку сьвянцонай вады. Калі ў ім нешта забуркацела, старая пачала хадзіць вакол яго з абразом. Нарэшце, яна стала ля яго на калені і выцягнула з кішэні кавалак хлеба. Швэйк, які стаяў ля Цьвяршыны ў галовах, параіў яму:
— Глытай, глытай, не разважаючы, каб нам ня прышлося расшчапляць табе зубы калом. Старая — разумная баба і нічога ня робіць так сабе. Гэй, старая, з нажом ты ня дужа сьпяшайся! Ён — чалавек жанаты.
Замест адказу Марта выцягнула з кішэні ножык. Цьвяршына ўскочыў як ашпараны, скінуў з сябе кажух, за які старая старалася яго затрымаць, і пабег праз двор, а старая імчалася за ім, галосячы ўсьлед:
— Вазьмі хлеба, зьеш сьвятога хлеба. Я яго проста ад бацюшкі прынесла!
Але Цьвяршына, як толькі абярнуўся і ўбачыў старую з нажом у руцэ, што сілы закрычаў:
— Не падыходзь, старая, не падыходзь! Заб’ю, а рэзаць сябе ня дам! У мяне ў дварэ жонка маладая! Я ўжо зусім здаровы! Ня дам сабе нічога рэзаць!
Швэйк зірнуў на Марэка, які качаўся со сьмеху і сур’ёзна сказаў:
— Ён добра робіць, што ўцякае ад яе як далей. Старожа лепш, як варожа. Гэтай старой ня цяжка разануць яшчэ раз. Ён зусім як Іосіф прыгожы, які ўцякаў ад жонкі Пэнтэфрыя, калі яна спакушала яго, і пакінуў ёй толькі сваю накідку. Але ўжо, калі тут здарыцца каму-небудзь захварэць, дык яму трэба набыць парасон, каб бабы не заплявалі яго сьвянцонай вадой да сьмерці. Гэта таксама нейкая недарэчнасьць, але з цягам часу ўсё будзе зразумела. Вось у адным мястэчку пад Кладно быў бургомістр, нейкі пан Саска, і да яго пад час мобілізацыі прыбег поліцыянт ды кажа: «Пан бургомістр, хадзеце, калі ласка, прашу вас, да суда і зірнеце, што там здарылася!» Ну, ён зараз-жа падаўся туды, бо політыянт быў як няпрытомны ад хваляваньня, і бачыць, што ля будынку суда стаіць ужо жандар са стрэльбай на плячы, а ля ног у яго нешта накрыта ківерам. Убачыўшы бургомістра, жандар узьняў крыху ківер і пытае: «Калі ласка, пан бургомістр, ці ня ведаеце вы, прашу вас, хто мог гэта зрабіць?» Бургомістр, гэты пан Саска, глядзіць і бачыць — перад самымі дзьвярыма ляжыць вось гэткая кучка, а ў яе ўладжана паштоўка з намаляваным на ёй яго вялікасьцю імпэратарам. Бургомістр ледзь стрымаўся ад сьмеху, бо ён зусім ня быў вялікі монархіст, а поліцыянт кажа: «Я, пан бургомістр, прывяду вам вашага Рэкса. Гэта добры сабака, амаль што поліцэйскі. Ён адразу пазнае па паху». Зьбегаў ён па Рэкса, а той абнюхаў кучку, зірнуў сваімі разумнымі вачыма на бургомістра і на жандара, а потым падняў заднюю лапку і абліў сьвятую асобу імпэратара. Жандар, як гэта ўбачыў, дык і паваліўся няпрытомны. А калі яго ачулілі, дык ён тут-жа арыштаваў пана Саску разам з яго Рэксам і адправіў іх проста ў прокуратуру ў Кладно; адтуль яго ўжо аднаго павезьлі ў Прагу, а Рэкса павесілі на рынкавым пляцы ў Кладно, на страх усім бунтаром. Бургомістрава жонка, пані Саска, дужа хацела ведаць, за што арыштавалі яе мужа; вось яна і напісала яму, бо наслухалася ад яго што-колечы пра артыкулы закону: «Напішы мне, на які артыкул ты спатыкнуўся!» Праз некалькі дзён прыходзіць да яе адказ з Панкраткі: «На 58-ы артыкул крымінальнага кодэксу». Ён, значыцца, напісаў ёй, як па самавучыцелю Вымазаля, а яна ўзяла ў дварэ грамадзянскі кодэкс, знайшла ў ім 58-ы артыкул і чытае: «Муж, абвінавачаны ў распусьце…» Больш яна і чытаць не захацела, а зараз-жа напісала мужу: «Гэтага я ад цябе не чакала, што ты здольны так зьняважыць маё вернае каханьне». І хоць усе ёй казалі, што ён арыштаваны за здраду дзяржаве і зьнявагу яго вялікасьці, яна нікому ня верыла, пакуль яго, пана Саску, ня выпусьцілі з Панкраткі, і ён не давёў ёй, што яна павінна была даведацца адносна 58-га артыкулу ў крымінальным, а не ў грамадзянскім кодэксе, бо гэта вялікая розьніца. Такім чынам гэтая недарэчнасьць была выяўлена і яна яго яшчэ больш пакахала. Дык вось, на сьвеце бываюць усякія непаразуменьні.
Тым часам Трахім Іванавіч спрачаўся з Мартай за сала, узрушана гаворачы, што яна нікога ня вылячыла, бо аўстрыец сам пабег, і што больш чым два фунты ён нізавошта ня дасьць, бо бог у гэтай справе зусім ня прымаў удзелу.