Прыгоды ўдалага ваякі Швэйка (1931—1932)/6/У глыбокім тылу
| ← Сем кар эгіпэцкіх | У глыбокім тылу Раман Аўтар: Карэл Ванек 1932 год Пераклад: Кузьма Чорны |
Усе пакідаюць Швэйка → |
Прапануем да спампаваньня!
13
У ГЛЫБОКІМ ТЫЛУ
Швэйкаў афорызм: «Мы якраз як праскія вэтэраны, калі яны разварушацца: нішто ня можа іх тады стрымаць, апроч як моцная сьцяна» — афорызм, які ён выказаў назаўтра пасьля тэй памятнай ночы, калі яны бязупынна беглі, — правільна, відаць, вызначыў тое, што было.
Уся армія нястрымана бегла, хоць ня чуваць было ніводнага стрэлу.
На фронце пачалася паніка, якую салдаты, зьбянтэжаныя тым, што ня відаць канца вайне, і ня вельмі ўзрадаваныя тым, што давядзецца трэцюю зіму мерзнуць у акопах, ахвотна падтрымлівалі. Расійская армія, бяз ведама яе галоўнакамандуючага, выкінула лёзунг: «Разыходзься па хатах!»
Толькі на трэці дзень «дзікая дывізія», што была кінута на спатканьне гэтаму стыхійнаму руху, спыніла бягуноў. Яна прымусіла салдат павярнуцца на фронт, сформавала іх у палкі і пагнала назад у балоты, куды немцы не адважыліся за імі рушыць.
Наконт ваеннапалонных з 208-й рабочай дружыны «дзікая дывізія» не атрымала аніякіх дырэктыў. Дык калі палкоўнік Галаваценка запытаўся ў казачага афіцэра, што рабіць і куды накіраваць палонных, той адказаў:
— А куды хочаце. Хоць чорту на рогі.
Тады палкоўнік, парадзіўшыся з Аўгіньняй Васільлеўнай, вырашыў выканаць яе далейшае жаданьне і рушыў з сваімі людзьмі як можна глыбей у тыл, дзе-б ня гэтак хутка знайшлася вайсковая ўстанова, што цікавіцца справамі ваеннапалонных.
Дружына рушыла на ўсход. Марынаваны сабака Гаршыны быў даўно зьедзены. За журботным Марэкам мірна паддаваў ходу Швэйк, а Смачок трымаў ў руцэ падгарэлую костку і пасмоктваў яе заместа люлькі. Ззаду за імі Гаршына расказваў, што ён будзе рабіць, калі яны дзе-небудзь спыняцца на доўгі час, ці назаўсёды.
— Я адчыню чайную, — гаварыў ён, — і, можа, вазьму туды некалькі жанчын. Жаночае слугаваньне ў гэтакіх мясцох — вялікая справа! Праўду я кажу, хлопцы: дадому мы наўрад ці калі-небудзь трапім. І кожнаму з нас давядзецца падумаць пра тое, каб стварыць сабе тут жыцьцё. Ня можам-жа мы вечна бадзяцца гэтак. Не, ня можам і ня будзем! — у роспачы яшчэ сказаў ён, пхнуўшы Смачка ў бок. Той, ня вымаючы з роту косткі, прамармытаў:
— Гэтакі сабачка куды смачнейшы за зайца. Сытая такса ў сьмятане — проста любата! Эх, каб хоць здохлага каня дзе знайсьці, ці што!
І Смачок, штосьці мармычучы пра сябе, доўгім позіркам сачыў за канём, на якім ехала Аўгіньня Васільлеўна.
— Увесь сьвет цяпер перавярнуўся дагары нагамі, — заўважыў Швэйк: — і ніхто ня ведае, што будзе і як будзе. Людзі проста такі зусім пашалелі ад гэтакага жыцьця. Дый то сказаць, адкуль чалавеку ведаць, што яму рабіць, калі нават начальства гэтага ня ведае? А начальства-ж усё — людзі вучоныя, адукаваныя, трасца іх матары!
— Ня бойся, гэтыя людзі як ня трэба лепш ведаюць, што рабіць! — напаў на яго Пісклявы. — Яны дык ужо як мае быць вывучылі ўсё, як лепш народ туманіць. А народ заўсёды бродзіць у цемені. Заўсёды дае сябе аблытаць, ашукаць і стаіць як дурань, не разьбіраючыся, што робіцца навокал яго і нашто ўсё гэта. Народ заўсёды адчувае толькі вынікі. А прычыны ён ніколі ня бачыць і не разумее.
— Гэта, мусіць, праўда, — згадзіўся Швэйк. — Ты праўду кажаш. Людзі не разумеюць, хто ім што робіць, і чаму і як ён гэта робіць. Вось тое, што ты кажаш, нагадвае мне нейкага Вомачку з Буланкі, які пашоў на кірмаш у Коўрышым купляць казу. Гэта, па-мойму, якраз гэтакі-ж выпадак, як цяпер з народам.
Пасьля гэтага політычнага выступленьня, ён з хвіліну памаўчаў, а пасьля гаварыў далей:
— Гэты Вомачка быў муляр, добры чалавек, але на выпіўку быў майстар. Ну вось, купіў ён на кірмашы ў Коўршыме ў аднаго тамашнята чалавека казу і пашоў з ім у карчму барыша выпіць. Выпілі яны некалькі конавак піва і разышліся. Прадавец накіраваўся дадому, а Вомачка павёў казу ў Буланку. Каза ідзе з ім, як з добрым знаёмым, і так яны дайшлі да карчмы ў Буланцы. А там сядзіць бургамістар, адзін хлопец, што на прозьвішча Заруба, і два музыкі, і бачаць праз акно, як Вомачка шпарыць з казою па рынку. Вось гаспадар і кажа: «Бач ты, я думаў, што ён вядзе майго казла. Каза гэтая як дзьве кроплі вады падобна на яго». Тады Заруба, вялікі жартаўнік і ўрвіцель, выбег Вомачку на сустрэчу і крычыць: «Пане Вомачка, зайдзеце на хвілінку выпіць з намі шклянку. Ды заходзьце-ж, не саромцеся, я сёньня частую, а казу вашу мы паставім пад паветку». Вомачка сапраўды даў сябе ўгаварыць; яго пачаставалі півам, пацешылі гаворкаю, а тымчасам гаспадар прывязаў пад паветкаю казла свайго, а яго казу павёў у хлеў. Калі ўжо цямнець пачало, Вомачка сабраўся ісьці дадому і пашоў пад паветку па казу. Вядома, нельга патрабаваць, каб чалавек добра разьбіраўся, калі ён ледзь стаіць на нагах. Вомачка, значыцца, адвязаў казла і кажа: «Ну пойдзем, козачка, пойдзем, любенькая». А казёл упіраецца ўсімі чатырма нагамі, а Вомачка яго ўгаворвае: «Чаго-ж ты, дурненькая. Дагэтуль ішла як у танцах, а гэта раптам занатурылася». Але ўсе словы былі ні да чога, дык Вомачка перакінуў вяроўку цераз плячо і пацягнуў казла сілком. Так ён яго дацягнуў дадому і замкнуў у хляве. Тут прыходзіць з рынку жонка і пытае: «Ну што, купіў? Ты ўжо яе падаіў? Вомачкаа на гэта ні бэ, ні мэ, бо язык у яго зусім не варочаўся. Ну, жонка ўзяла дайніцу і пашла даіць казу, каб у яе вымя не зацьвярдзела. Раптам яна як выскачыць з хлява, як куля, ды на Вомачку: «П’яная твая храпа! — крычыць яна, — што ты нарабіў! Гэта-ж не каза, а казёл!» І трах яго дайніцаю па галаве. А Вомачка вылупіў на яе вочы, як дурны, і балбоча: «Казёл? Каза? Казёл? А божачка мой, я-ж сам бачыў што ў яе вымя, дык гэта каза!» Так яны і спрачаліся, пакуль жонка не абліла яго халоднаю вадою, каб ён працьверазіўся, і ён тады прызнаў, што гэта сапраўды казёл, і ўсю ноч ня спаў з гора, дый галава трашчала ад дайніцы. Ледзь разьвіднела назаўтра, жонка яго будзіць і кажа «Уставай, абібок, і вядзі гэтага д’ябла назад. Ды глядзі, без казы лепш і ня прыходзь!» От ён і пашоў, небарак, сумны гэтакі, як прыбіты, і цягне за сабою казла. А ў карчме гаспадыня якраз адчыняла вакенцы і, як убачыла, пабегла да мужа і кажа: «Уставай, стары. Вомачка казла прывёў». Той на хуткую руку адзеўся, выходзіць, як-бы ён нічога і ня ведае, і пытае: «Куды гэта вы з казою гэтак рана выбраліся, пане Вомачка. Хіба яна вашай жонцы не спадабалася?» — «Ды мне ў Коўршыме падсунулі заместа казы казла, а я п’яны і не заўважыў» — мармынуў Вомачка, а гаспадар яго кліча: зайдзеце кажа, — выпіце шкляначку для апэтыту. Што і казаць, абармотлівы пашоў цяпер народ». Ну, Вомачка зайшоў і выпіў шкляначку горкае, а гаспадар тымчасам зноў падмяніў казла ў яго і прывязаў на яго месца казу. А Вомачка ў карчме гэтак накінуўся на ўвесь сьвет і на ўсіх брыдкіх людзей, што прапіў і грошы, і гадзіньнік і толькі к абеду пасьпеў з сваёю казою да таго коўршымца, у якога ён яе ўчора купіў і адразу пачаў лаяцца: «Каб на цябе халера, як гэта ты мне казла падсунуў! Эдаецца, каб прымеў, дык і задавіў-бы цябе, гада печанага, сваімі рукамі!» А той склікае людзей: «Паглядзеце, людзі добрыя, Вомачка ўзвар’яцеў. Ён на казу думае, што гэта казёл!» Але Вомачка трымаўся свайго, усё казаў, што гэта казёл і адно ўсё цёр сабе вочы. Пасьля ён справіў гвалт і лез біцца, дык паліцэйскі павёў яго ў ратушу. І толькі там Вомачка паверыў, што ў яго каза і што ў яе ёсьць вымя, калі пан бургамістар, як службовая асоба, і пан дэкан, як духоўная асоба, яму гэта офіцыйна пацьвердзілі. Так што ён сваю казу зноў павёў дадому і кажа дома жонцы: «Далібог, за ўсё жыцьцё я ня бачыў гэтакае дурніцы. Нават мне, старому муляру, яна галаву задурыла, што гэтая каза — казёл, а казёл — каза». І даў ёй гэтакіх пляскачоў, што яна ад яго ўцякла і яму дагэтуль даводзіцца жыць аднаму і самому сабе гатаваць абед.
— І вось, з народам будзе на вайне калі-небудзь якраз гэтакая-ж гісторыя! — вельмі да рэчы скончыў Швэйк сваё апавяданьне, бо палкоўнік, што ехаў на чале, спыніўся і гукнуў:
— Стой, хлопцы! Рэчка! А мосту няма!
Перад імі нейкая невядомая рака гнала сваю каламутную жоўтую ваду сярод парыжэлага сухога чароту. Палкоўнік у непаразуменьні ўнурыў галаву ў грудзі.
— Як-жа нам перабрацца на той бераг? Дзе тут мост? Праклятая рака! Што-ж далей? — зьвярнуўся ён да Аўгіньні Васільлеўны. Тая, глянуўшы ўгару па плыні, ня доўга думаючы, адказала:
— Там, па правай руцэ, павінна быць вёска. Я заўважыла, што дарога адыходзіць у той бок. Ну, а дзе ёсьць вёска, там будзе і мост. Хадзем туды; людзі там адпачнуць, высьпяцца, а на раніцу рушым далей.
Бліжэйшае месца, дзе жылі людзі, да якога яны дацягліся толькі ўвечары, ня была нават вёска. Гэта было некалькі паразьбіваных знарадамі, абгарэлых і страшэнна брудных халупак, у якіх варушыліся нейкія чалавекападобныя істоты, што назвалі сябе ўцекачамі-галічанамі. Гэтыя людзі спаткалі дружыну, што шукала ў іх прытулку на ноч, вельмі суха:
— Няма хлеба, няма дроў, нічога няма.
Мосту і тут ня было, і пераправа адбывалася на хісткім плыце. І палкоўнік, даведаўшыся, што мост ёсьць толькі за сорак вёрст адсюль, пагнаў сваіх людзей у халупкі, кажучы:
— Кладзецеся і адпачнеце. А раніцаю відаць будзе, што рабіць.
Палонныя, спатканыя ня вельмі ласкава, паналазілі ў хацінкі і вельмі хутка паснулі. Чуцён быў яшчэ палкоўніцкі голас, які загадваў камусьці паставіць коняй у хлеў і даць ім сена, а пасьля ўсё сьціхла.
Праз некаторы час, калі Марэк ужо спаў, а Пісклявы і Гаршына як мае быць храплі, нібы стараючыся ўзяць у гэтым верх адзін над адным, Швэйк адчуў, што Смачок, які ляжаў поплеч з ім, заварушыўся, а пасьля ціхенька ўстаў і яшчэ цішэй выбраўся на двор. Вярнуўся ён з сукаватаю дубінкаю, паставіў яе ў кут і зноў лёг.
— Ці не баішся ты, што цябе аграбяць? — шэптам запытаў яго Швэйк.
— Не, — гэтак-жа ціха адказаў той, — я баюся голаду. Трэба будзе як-небудзь растарацца мяса. Ты ўмееш трымаць язык за зубамі?
— Як сьвяты Непамук! — урачыста сказаў Швэйк, на што Смачок яму коратка адрэзаў:
— Ну, дык прытрымай яго заўтра зранку. Ня бачыў, значыцца, нічога і ня чуў.
Зранку палкоўнік сам явіўся іх будзіць. Ён выказаў жаль, што тут няма дзе чаго дастаць і што з гэтай прычыны давядзецца пагаладаць, і, адводзячы іх да ўсіх на зборны пункт, заявіў:
— Выслухайце мяне, хлопцы, уважліва. Мосту мы шукаць ня будзем і пералазіць на той бераг таксама ня будзем. Адсюль уніз па рацэ ёсьць горад Мазыр. Дастаньце лодку і пасадзеце туды народу, колькі ўлезе. Рэшта пойдуць берагам пеша, а калі будуць таміцца, дык будуць мяняцца з тымі, хто едзе ў лодцы. Такім чынам, мы за тры-чатыры дні будзем на месцы. Зразумелі?
— Так точна, зразумелі, вашскабродзь! — хорам гаркнулі палонныя, узрадаваныя пэрспэктывай фантастычнага падарожжа.
— Лодку вы рэквізуйце, — дадаў палкоўнік, — а калі будуць працівіцца, дык дайце раз па мордзе. Па мордзе і справе канец!
Палкоўнік вельмі задаволены гэтакім добрым вырашэньнем крызісу, пашоў па коні. Але ля хлява яму насустрачу бегла Аўгіньня Васільлеўна і залілася гістэрычнымі сьлязьмі і крычала:
— У майго каня зломана нага. Коні пачалі брыкацца і твой конь перабіў майму нагу.
Палкоўнік пасьпяшыў у хлеў. Яго конь, увесь зьбіты і ўвесь у дрыжыках, стаяў у кутку, а вараны ляжаў на баку і стагнаў. З яго задняй нагі выпірала праз скуру зламаная косьць.
— Што-ж, на тое божыя воля! — пачаў цешыць палкоўнік сваю каханку. — Яны пабрыкаліся, і мой конь скалечыў твайго. Тут ужо нічым не дапаможаш. Застаецца толькі скончыць яго пакуты.
І, абняўшы леваю рукою маладую жанчыну за стан, ён правай дастаў з кішэні рэвольвэр, прыставіў да вуха каню і два разы стрэліў. Прагрымелі адзін за адным два стрэлы; небарак конь перасмыкнуўся ўсім целам, закінуў назад галаву, а пасьля сударгавата выцягнуў ногі. Аўгіньня Васільлеўна з плачам стала ля яго на калені.
Палонныя абкружылі іх шчыльнай сьцяною, бо навіна, што конь зламаў сабе нагу, шпарка распаўсюдзілася сярод іх. У натоўпе быў і Смачок, ён нэрвова і неспакойна пераходзіў з месца на месца. Нарэшце ён зьвярнуўся да палкоўніка:
— Ваша высокаблагародзьдзе, ці не дазволіце нам яго зьесьці. Мы гэтакія галодныя, і было-б шкода кінуць марна гэтакае добрае мяса.
Палкоўнік у зьбянтэжаньні паціснуў плячыма. Аўгіньня Васільлеўна праўцом зірнула ў Смочакаў твар, вочы якога гарэлі, як у галоднага ваўка, і раптам крыкнула, нібы прачытала ў іхнім агні ўсю праўду:
— Гэта ён зламаў яму нагу! Конь ня сам гэта зрабіў! Ён яго скалечыў, каб было што жэрці! Ах, дай мне рэвольвэр, я яго заб’ю!
Яна заядла кінулася на Смочака і ўелася яму пазногцямі ў аблічча. Той з сілаю адпіхнуў яе, тады яна, выхапіўшы ў палкоўніка рэвольвэр, стрэліла ў яго. На шчасьце, хтосьці пасьпеў даць ёй па руце і куля прасьвістала паўз Смочака. Палкоўніку з вялікімі цяжкасьцямі ўдалося вывесьці ашалелую жанчыну з хлява. Скрозь сьціснутыя зубы яна барматала:
— Кулю яму ў лоб… Кулю ў лоб… Як майму каньку!.. Любы, застрэль і яго…
Над целам небаракі варанога працавалі ў гэты момант дваццаць нажоў у тысячу раз большых небаракаў за гэтага каня людзей, але Смочака сярод іх ня было. Куля яго мінула, але ён уцёк і, засеўшы ў высокім чароце на беразе рэчкі, заядла пагражаў небу кулакамі і запрашаў бога і ўсіх сьвятых спусьціцца на зямлю і на свае вочы ўбачыць, што робіцца на зямлі і як людзі церпяць голад і бядоты, сьцякаюць крывёю і пакутуюць…
Пачуцьцё самааховы падказала палонным накіравацца ў далейшую дарогу адным, не чакаючы свайго начальства. Неўзабаве пасьля апісанае тут сцэны яны дасталі лодкі, і ўсе, пахаваўшы скрываўленыя конскія астаткі па ранцах, рушылі ў паход.
Іхняя хада нагадвала малюнак з эпохі вялікага перасяленьня народаў. Па рацэ плылі чаўны, нагружаныя да поўнага, круцячыся ў вірох і сунучыся па плыткіх месцах з дапамогаю жэрдак. А берагам, абходзячы вадзяныя завіліны і хлюпаючы па дрыгве сярод чаротаў, валокся натоўп абадранцаў, нібы ваўкі, што вышлі шукаць. сабе здабычы.
У наступную ноч палонныя спыніліся ў вёсцы, дзе стараста быў нагэтулькі разумны, што загадаў мужыком даць ім бульбы і хлеба і не заводзіць сваркі з-за якое-небудзь курыцы. Сам ён угрунь паімчаўся ў Мазыр паведаміць вайсковую ўладу, што па рацэ набліжаецца атрад ворагаў і што атрад гэты рэквізуе чаўны, крадзе гусей, адкручвае галовы пеўням і курам, ломіцца ў клуні і адбірае бульбу. Каб пахваліцца, што ён стрымлівае ворага сваімі малымі сіламі, комэндант даў адпаведнае паведамленьне па тэлефоне ў штаб брыгады, што была ў вёсцы за Мазыром. Яго тэлефонограму прыняў стары фэльдфэбель, які ўсё пераблытаў і далажыў свайму начальніку, што з Мазыру па тэлефоне патрабуюць падмацаваньняў супроць немцаў, якія падступаюць да гораду з флётам і падводнымі лодкамі. Начальнік брыгады загадаў зараз-жа выступаць. І такім чынам здарылася, што Швэйк, седзячы ў чоўне непадалёку ад галоўнае лодкі, і разважаючы пра хараство сонечнага захаду, раптам заўважыў салдат, што мятусіліся ўзад і ўперад па беразе, капалі акопы і забівалі калы на калючы дрот. Пасьля ўжо і ўсе ўбачылі, што на беразе, пад прыкрыцьцём кулямётнае роты, зьявілася батарэя, і што гэтыя сьмертаносныя гарматы накіраваны якраз на іх. А калі яны падплылі бліжэй, пачулі як хтосьці зарыкаў:
— Рукі ўгару! Здавайся! А калі не, дык усіх перастраляем і патопім!
— Мне здаецца, што я трэці раз буду здавацца ў палон, — з усьмешкаю сказаў Гаршыны Швэйк, паднімаючы рукі. — Нездарма кажуць, што бог тройцу любіць.
Голас усё яшчэ рыкаў:
— Паварочвай к берагу! А калі хто возьмецца за зброю, я дам залп з усіх гармат.
Чаўны, якія падпіхалі жэрдкамі, падплылі да самага берагу, дзе іх спачатку адважны генэрал. Жорэлы гармат, што сачылі за кожным рухам флётыліі, замерлі ў нярухомасьці, і заместа іх на палонных былі наведзены дзьве рулі кулямётаў і штыхі.
— Здаяцеся? — гаркнуў генэрал.
— Вядома, — пачуліся з лодак журботныя галасы.
— Давай сюды трох заложнікаў! — скамандаваў рускі стратэг, і Швэйк, які стаяў бліжэй за ўсіх, адным махам апынуўся ля яго. Сьледам за Швэйкам падышлі Пісклявы і Марэк.
— Вы належыце да складу нямецкай арміі? Якое часьці? — пачаў дапытваць іх з глыбокадумным выглядам генэрал. — За вамі ідуць значныя сілы, так?
Увесь штаб абкружыў узятых у палон абадранцаў, абменьваючыся сваімі ўражаньнямі.
— От бачыце, як у іх наладжана выведка. Гэта проста пераапранёныя шпіёны, што залезьлі ў тыл вадзянымі шляхамі. Ну што-ж, цяпер ім ня соладка давядзенца.
Палонныя не разумелі, што ўсё гэта значыць. Але калі генэрал яшчэ раз сказаў сваё запытаньне, Марэку раптам стала ясна, што тут, відаць, вышла нейкае непаразуменьне, і ён пастараўся растлумачыць генэралу сапраўдны стан справы.
— Мы ваеннапалонныя аўстрыякі і ўцякаем ад немцаў з фронту.
Генэрал недаверліва паківаў галавою і разьзявіў быў нават рот для запытаньня. Але не пасьпеў ён перавесьці дух, як перад ім выцягнуўся ўдалы ваяка Швэйк і з ясным тварам заявіў:
— Так што, дазвольце далажыць, мы з 208-й рабочай дружыны. Мы явіліся сюды бяз нашага начальніка, бо ў пана палкоўніка захварэла яго, так сказаць, жонка і ён паслаў нас уперад. А на лодках мы едзем таму, што нам ужо надакучыла заўсёды хадзіць пеша. І так што дазвольце прасіць выдаць нам паёк і ўсё што трэба.
І Швэйк павярнуўся да генэрала сьпіною, каб той мог разгледзець намаляваную на ёй лічбу; пасьля ён запрапанаваў абадранцам з чаўноў зрабіць тое-ж самае, пасьля, для спакою, дадаў, бачачы як выцягнулася генэралава аблічча:
— На вайне гэткія выпадкі заўсёды могуць здарыцца, што выходзіш з бубнам на зайцоў, а з гарматамі на вераб’ёў. Вось, калі я яшчэ быў на фронце, у нас таксама быў падобны выпадак. Паднімаюць нейк наш батальён у трывогу, каб…
— Маўчаць! — раўнуў генэрал голасам раззлаванае тыгры. А пасьля, паказваючы на флётылію, загадаў сваім салдатам: — Абкружыць іх і абгледзець, ці няма пры іх бомбаў або зброі! Я іх усіх пад суд упяку! Даставіць іх у штаб! Вы адказваеце за іх сваімі галовамі!
Зьбянтэжанае начальства адразу-ж зьнікла і аўстрыякі апынуліся ў коле добрадушна настроеных ніжэйшых чыноў, якія пачаставалі палонных тутунём, сухарамі і хлебам, весела пасьміхваючыся:
— Зноў, значыцца, нашаму старому не пашэньціла. А заўтра ў газэтах будуць пісаць, што пад Мазыром мы ўзялі ў палон сто тысяч немцаў.
У Вертаве палонных загналі ў баракі і абкружылі падвойным колам варты. Пасьля, паводле загаду начальніка варты, які не хаваў свае злое радасьці, што з штабам здарыўся камуфлет, ім падалі чаю і хлеба.
Гарачы чай і поўныя жываты крыху ўзьнялі настрой. Пачалі выказвацца оптымістычныя думкі і меркаваньні, што нічога за гэта ня будзе і што ўсё будзе добра. А ўвечары варта некалькі разоў чула сьпеў чэскага народнага гімну «Гдзе домув мой». За ім ішла харавая песьня, і пры словах: «Там адно Чэхія, родная маці», рускія салдатыківалі галовамі і сказалі:
— Бач ты, і ў іх толькі адны бабы асталіся, а мужыкоў усіх вывелі і народ перабілі.
Пасьля барак пакрысе стаў заціхаць, і праз соннае пасьвістваньне і моцныя ўздыхі, хтосьці адзін засьпяваў:
|
Калі-б сказаў мне хто наперад |
Гэта ўдалы ваяка Швэйк закалыхваў сябе гэтакаю песьняю. Вартавыя салдаты з асалодаю слухалі павольную мэлёдыю, а калі пераканаліся, што блізка няма нікога з начальства, прапанавалі сьпеваку выйсьці да іх.
— А ну, засьпявай нам што-небудзь весялейшае. А не, дык навучы нас сьпяваць па-аўстрыяцку.
Яны далі яму папярос і некалькі кавалкаў цукру, і ён, рачулены ад іхняе ўвагі, пачаў напінаць сваю памяць у пошуках песьні, якая як мае быць узнагародзіла-б іх сваёю прыгажосьцю. Нарэшце ён адкашляўся і пачаў:
|
Ва Ўршавіцы аднойчы быў на фэсьце я |
Ён прасьпяваў гэта з гэтакім задорам і песьня яго гэтак спадабалася вартавым салдатам, што яму прышлося некалькі разоў яе прасьпяваць. І калі на небе заясьнела ранішняя зара, а з рэчкі пацягнула сьвежым ранішнім ветрыкам, расійскія салдаты ўжо сьпявалі разам з Швэйкам:
|
Стромкая белая як цукер, вяртлявая як зьмяя, |
Мы адзначаем у гэтай кнізе гэтую здольнасьць расійскага народу пераймаць на тое, каб зьбіральнік старадаўніх народных песень, які пападзе можа год праз пяцьдзесят у Расію і пачуе дзе-небудзь за Уралам, як стары вэтэран сусьветнае вайны сьпявае «Стромкая, белая…», каб гэты зьбіральнік песень не падумаў, што гэта вынік артыстычнага турнэ Сьпявацкага таварыства праскіх настаўнікаў. Не, гэта проста водгук дзейнасьці ўдалага ваякі Швэйка сярод расійскага народу і жывая памяць таго вялікага пачуцьцёвага ўплыву, якім ён умеў дзейнічаць на простыя, несапсаваныя сэрцы адважных расійскіх салдат…