Сказки и разсказы бѣлоруссовъ-полѣшуковъ (1911)/31
| ← 30. Мужы́к и жыд | 30. Як жыды́ шко́лу будава́ли Беларуская народная казка 1911 год |
32. Баязли́вы жыд → |
Прапануем да спампаваньня!
31. Як жиды школу будавали.
Даўно, ве́льми даўно́ ґэ́то было́. Ма́быць таґо́ не паме́таюць на́шы ни дзеды́, ни пра́дзеды. Мнѣ ко́лесь разка́зваў старэ́ньки дзѣ́д, а ẻн ка́жэ ащэ́ бла́знам чуў ат свайґо́ пра́дзеда. Ащэ́ ў на́шǒм краю́ не было́ ґэ́таѣ по́ґани — жыдǒў. Дак ось чорт нахапа́ў ґдзѣсь цэ́лыхъ двана́нцаць жыдǒў й прывалǒк их ў наш кра́й на прыплǒдак.
Вала́ндаютца парха́тые, бы тру́тни; раби́ць ничо́го не ўмѣ́юць. Сабра́лиса ўсѣ́ каґа́лам и дава́й гергета́ць, як збудава́ць шко́лу. Гергета́ли ены́, гергета́ли — нѣ, без це́сли нячо́ґо не зро́бяць. Дава́й ены́ шука́ць це́сли.
Быў там пьянчу́жка Ива́нчык; ё́н да ў сяго́ здǒлны: што ни во́зьме, ўсе́ зро́биць да ўсе́ смее́тца да ке́пики стро́иць. А кали́ ўжэ́ запье́ быва́ло Ива́нчык, дак не прасыпа́етца недзѣ́ль дзвѣ́.
От жыды́ падпаи́ли Ива́нчыка, ẻн и ўзя́ўса будава́ць шко́лу. Цє́лую недзѣ́лю пиў Ива́нчык, а як тро́хи праспа́ўса, паве́ў жыдǒў у лѣ́с выбира́ць дзе́раво. Иду́ць жыды́ праз лѣс, ажно́ пе́рад и́ми паля́нка, а на е́й цвице́ ґрэ́чка. — Ива́нчык, до́бры чалавѣ́чак — крыча́ць жыды́, — мо́рэ, як ми папливǒм? — Э, хварє́ць ва́шуй ма́церы! — ка́жэ Ива́нчык, — ґэ́тож ґрэ́чка, ала́дки бу́дуць. — Иду́ць ены́ да́лей и падхо́дзяць к рацє́. — Ива́нцик, рака́, — як нам пераплы́ць? — Онь каладзье́ плыва́е, — ка́жэ Ива́нчык, — садзѣ́цеса да й плывѣ́це — От са́мы разу́мны жыд — е́н усе́ над бу́бляю седзѣ́ў — аседла́ў кало́ду да й но́ґи прывеза́ў к е́й, каб не свали́тца. То́льки атапхну́ли жыды́ кало́ду ат бе́раґа, яе ена́ перакруци́ласа ра́зам з жы́дам, тǒльки но́ґи тырча́ць з вады́. — Глядзи́, — ка́жуць парха́тые, — яки́ Ицко разу́мны: ещэ́ рє́ку не пераплы́ў, а ўжэ́ панчо́хи су́шыць. — А Ицко тǒлько наґа́ми дры́гае, чуць не захлебну́ўса, каб еґо́ Ива́нчык не вы́цяґ. Сня́ў Ива́нчык наґави́цы, ўски́нуў их на пле́чы й паве́ў жыдǒў убрǒд. Сам ё́н до́брэ зна́е, як прайци́, а жыды́ папа́ли ў са́мы вир и таки́ напили́са вады́. Тǒльки ены́ вы́лезли на бе́раґ, ось два жыды́ як шабулды́хнутца ў бабрави́ну, наси́лу их Ива́нчык вы́цяґнуў. Пашли́ ены да́лей, а ту́т нахапи́ласа нǒч. Зраби́ласо ў лѣ́се це́мно, хоць во́ко вы́каль. Бая́тца жыды́, каб каґо́ чорт не ўхапи́ў, а тут ещэ́ их пужа́юць со́вы да еляки́. — Ива́нцик, до́бры чалавѣ́чак, — про́сятца жыды́, — палажы́ ты нас на́нач, каб нам мя́ґко було́, як на перы́не. Насцеґа́ў Ива́нчык сухо́ґо ело́ваґо верша́льнику, пакры́ў еґо́ вѣ́тками и кажэ: „ну, лажє́цеса“, а сам атышо́ўса, накла́ў аґню́, паґрава́етца сабѣ́ да на ражэ́ньчыку са́ло печэ́. Разлеґли́са жыды́ на ламу́, а пастырча́ки як зако́люць им у бо́ки; жыды́ як падни́муць кры́к да зраби́ли таки́ ґарми́дар, што Ива́нчык падышǒў к им з па́плискаю й ка́жэ: „чаґо вы раскрыча́лиса, хи́бо каґо́ чорт ухапи́ў“? и дава́й личы́ць ихъ па́плискаю. — Раз жыд, два жид, — да заўся́ким ра́зам як пераця́ґне жы́да па́плискаю. Кру́цятца жыды́, бы вьюны́ ў ґаршку́. Личы́ў, личы́ў Ива́нчык да й ка́жэ: „не круцѣ́цеса, бо нѣ́льґа личы́ць“, и зноў пачына́е з пача́тку. Здаво́лиўса, Ива́нчык, — усѣ́ — ка́а: стаў и дава́й заку́рваць лю́льку.
— Ива́нчык, до́бры чалавѣ́чак — про́сяць жыды́, — палажы́ нас так, каб мы ўсѣ́ ў серэ́дзину были́. — До́брэ — ка́жэ Ива́нчык и паве́ў жыдǒў к вели́зазнаму мураве́йнику, разґрǒб еґо́ й палажи́ў жыдǒў уси́х ра́зам ґалава́ми, а сам пашо́ў к аґню́. Тǒльки е́н атышо́ў, як закрыча́ць жыды́, што ве́льми бло́хи куса́юць. А ґэ́то им так задали́ ды́хту мура́шки. Пашо́ў Иванчык у дру́ґае личы́ць жыдǒў па́плискаю, каб вѣ́даць, ци не ухапи́ў каґо́ чорт. Паличы́ў — усѣ́ жиды́. Чэ́шутца жыды́, як у каро́сце, и про́сяць Ива́нчыка, каб е́н палажы́ў их на пала́тки, ґдзѣ нема́ блǒх. Паве́ў Ива́нчык жыдǒў к адру́, прыста́виў астро́ґу й сказа́ў, каб ены́ лѣ́зли наве́рх. Паўзла́зили жыды́ на адзе́р и леґли́ спаць, а Ива́нчык атки́нуў астро́ґу да й пашо́ў к аґню́.
Спяць жыды́ на адры́, ра́ды, што бло́хи не куса́юць. От ужэ́ й даў Боґ дзень; со́нейко падняло́со з-за лѣ́су, начына́е прыпѣ́каць. Ужэ́ пара́-б жыдǒм и снѣ́даць, а тут з адра́ нѣ́льґа злѣ́зци. — Ива́нчык, до́бры чалавѣ́чак — крыча́ць ены́ — пада́й астро́ґа. — А Ива́нчык пражэ́ сабѣ́ са́ло на ражэ́ньчыку да маўчы́ць, як вады́ ў рот набра́ўшы. Крыча́ли, крыча́ли жыды́ — нихто́ не обзыва́етца. Ѣсци хо́чэтца, а нема́ чаґо́. Ба́чаць ены́ — на адры́ ульи́: от и захацѣ́ласо им мё́ду. Вы́няли ены́ з у́лья снѣд и до́ўжэнь, — аж шаршни́ як вы́сыплюць з ву́лья да пачну́ць ихъ куса́ць. Пу́каютца жыды́ ат бо́ли, кача́ютца на адры́, а ўцека́ць не мо́ґуць — нема́ астро́ґи. От, як тро́хи шаршни́ ўтаймава́лиса, са́мы разу́мны жыд-Бо́рух и ка́жэ: „я вазьму́са за адзе́р, а ты, Шле́ма, беры́са за мене́, Ицко дзержы́са за Шлё́му, а Срǒль за Ицка, таґды́ Ха́им да земли́ даста́не“. Пабра́лиса жыды́ адзи́н за друґо́ґо, але́ Бо́рух як атарве́тца — от усѣ́ й палецѣ́ли на зе́млю. Нараби́ли жыды́ тако́ґо кры́ку, што ўжэ́ Ива́нчык не вы́церпѣў, шкода ста́ло, и прышо́ў туды́.
Папра́вилиса тро́хи жыды́, и павье́ў их Ива́нчык раби́ць клины́. Нараби́ли ены́ клинǒў мо́о з вǒз. Таґды́ Ива́нчык велѣ́ў им до́шки биць. Узберу́тца жыды́ на дзе́раво, зсеку́ць верх и дава́й биць ґэ́тае дзе́раво на до́шки: забива́юць све́рху клины́, а друґи́е жыды́ стаяць пад дзе́равам да памаґа́юць — за ўся́ким ра́зам ка́жуць „ґак“! От як забью́ць све́рху клины́ ў сук, та ены́ й леця́ць у ни́з да жыдǒм па ґалава́х. — Ой, гива́лт! — крыча́ць жыды́, — Ива́нчык, до́бры чалавѣ́чак, клины́ узґуля́лиса. — Паразбива́ли жыды́ сабѣ́ ґо́лавы, не вы́били ни ґо́днаѣ до́шки и пашли́ да́лей. Иду́ць ены́ да йду́ць и ўби́лиса ў таку́ю не́тру, што й свѣ́ту Божаґо небачно́. Про́сятца жыды́, каб Ива́нчык вы́веў ихъ з ґэ́стаго пе́кла. Павье́ў их Ива́нчык у бало́то. Сам ска́чэ з ку́пины на ку́пину й не лыс, а жыды́ непападу́ць на ку́пину, да ўсе шабо́ўсь у ґразь: вы́мазалиса, як чэ́рци. Друґи́ чуць не захлебну́ўса ў ба́ґне. Падво́дзиць Ива́нчык жыдǒў к лазѣ́. Вѣдамо, лаза́ паґну́ўшыса расце́. Што сту́пиць жыд на лази́ну, шакаўзне́тца наґа́, а жыд плясь у гразь. Наси́лу парха́тые вы́бралиса з лазы́. До́ўґо валачы́лиса жыды́ па лѣ́се, яко́е беды́ ены́ не ба́чыли, яки́х стра́хаў не надрыжа́лиса! Камарэ́ча, авады́ й уселя́ки ґнюс во́чы им павыеда́ли. Зжали́ўса Ива́нчык и збудава́ў жыдǒм халу́пу. Абжыли́са тро́хи жыды́, акрыя́ли парха́тые й зно́ў слепи́цаю лѣ́зуць Ива́нчыкуў ў во́чы, каб ен будава́ў шко́лу. Не слу́хае Ива́нчык, да ўсе́ кпиць з жыдǒў. — Ну, кали е́н так — ка́жуць жыды́ — нако́рмим еґо́ гу́гелям, та ẻн не бу́дзе мужыко́м, тра́сца еґо́ ма́церы. — Накарми́ли ґэ́то жыды́ Ива́нчыка гу́гелям, палажы́ли еґо́ ў сваё́й халу́пцэ на перы́ны й дзве́ры падпе́рли кало́м. Лежы́ць Ива́нчык да ўсе́ о́йкае, што еґо́ абкарми́ли. — А што, ци до́брэ табѣ́ нас не слу́хаць — кажу́ць жыды́. — Ой, ой! — крычы́ць Ива́нчык, — тǒлько вы накарми́ўшы гу́гелям, не вазѣ́це мене́ на са́нях па рали́, бо таґды́ я не вы́трымаю. — О то-ж бу́дзем вази́ць — ка́жуць жыды́. Палажы́ли ены́ Ива́нчыка́ на перы́ны, вы́несли на рука́х на са́ни, сами ўпраґли́са й дава́й вази́ць Иванчыка па рали́. Беґу́ць, аж пе́йсы трасу́тца, а Ива́нчык тǒлько крэ́хчэ на перы́нах. Вази́ли-вази́ли, аж языки́ вы́салапили, а Ива́нчык уста́ў з са́няў, пасмеяўса з дурны́х жыдǒў да й пашо́ў да ґаспо́ды, бо ве́льмо ску́чыў без ба́бы. Так от як жыды́ шко́лу будава́ли.
Пересказалъ И. Аземша.
С. Лучицы.