Слова пра Якуба Шэлю (1932)/Слова пра Якуба Шэлю
| ← Прадмова | Слова пра Якуба Шэлю Паэма Аўтар: Бруна Ясенскі 1932 год Арыгінальная назва: Słowo o Jakubie Szeli (1926) Пераклад: Уладзімір Жылка |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Слова пра Якуба Шэлю. |
Прапануем да спампаваньня!
Перадсьпеў
правіць|
ПРАДСЬПЕУ Ў белы ночы з іржышч і гумнаў, Ужо восень пахілыя вербы упарта Можа заўтра праедзе ўжо трактар І на дзесяць, ці сто некіх міль наўкола І як зноў ступіць ноч на узьмежках Ў белы ночы, з-за купаў ажыны, І сланялася ў полі, слалася пластам, Раз яна мяне стрэла ў жытох за лукою, Прышла ўзімку самлелай: скалелай; я змоўчаў! Колісь лета адчыніць нам дзьверы Спыніць дзень той свой лёт пераможны, К тому дню, што румяны, напорны, К тому дню — сёньня заўтрае ўзвысім! — |
Частка першая
правіць|
ЧАСТКА ПЕРШАЯ
Танцавалі хата, зруб — Танцавалі бас, клярнэт, Танцавалі хата, вёска — Крапаў дождж. Плакаў дождж. Ой, Марылька, да чагота, Ці ўраклі цябе, нябожа, Крапаў дождж. Плакаў дождж. Ці-ж твае, Марыля, А дзе ж ты, Марыля, Ці-ж твае, Марыля, Будзеш выці-плакаць, Марыля, Марылька, Крапаў дождж. Плакаў дождж. Так, Марылька, табе збрыдла, Дурань дурня не аб‘едзе Стала з Шэлі заручонай, Адказаць ня мела спрыту: Крапаў долджд. Плакаў дождж. Грай жа, іцка, грай-жа Барка! Гэй, Марылька, йдзі ў таночак. Стаяць вербы паўз плот Шэлін, — І было-ж табе, Марылька, І было-ж табе мне даці І было ж табе ўрасьці так Ані як цябе ня вырваць. Без цябе мне дом ня домам Агарнула хвор-нядужасьць, Што стаяць хацеў бы ў садзе, Мусіць штосьць ва мне дасьпела, Мусіць штось ва мне бушуе. Ой, ва мне, старым, распусным І утульна ж я атулен, Дык схіліся ты над ёю, Але перш мне асалоду Танцавалі хата, двор Танцавалі, спаць пашлі, Тоўкся небам уздоўж і бок, А ў кустох папаў сабакам А й дурны ж ты, Шэля, дурня горай А й дзівак жа ты, дзівак няшчасны! Хоць, бы яблыню, яе ўбяры ты, А ня чуеш жа ты, Шэля, плётак, А спытаў-бы ты хоць сена гэта Ў карася пашчанкі чорны У гумне — паўзмрок і сьвежасьць, „Укрый мяне сабой, Вінцэсік! — Дай, Марылька, дай мне бліжай Ці-ж зайшло за хмару сонца, Ой, ня хмара, не аблокі А як выцяў Шэля раз, Як другі цяў Шэля коса — Як-жа выцяў вышай броў, А як цяў чацьверты проста, Выцер Шэля, выцер кроў: Зашчапіў яе ў хаціне, Кончыў бомкаць звон і змоўк. Ў зьлітым кроўю йшоў адзеньні, Ўстаў на небе месяц — кныш. Як хавалі у нядзельку Цэлай вёскай выхадзілі І было навошта красьці І было-ж табе навошта А і дзе-ж твая, Марыля, Што адзін, як палец, едзеш, |
Частка другая
правіць|
ЧАСТКА ДРУГАЯ
Дзе напала на тлустыя скібы, Але шалі дрыжацімуць покі Роніць чорныя сьлёзы ажына, Прыдзе серп, заскрыгоча саломай, Зноў на сьпелую постаць ледзь золак Улетку цела счарнее, скволіць, Ціша лубіны лушчыць з лушпінаў Ноччу вечнасьць спаляецца ў людзях, Водзіць з зазубнем ніць над зямлёю Месяц гноем сьмярдзіць з абораў Дзень паўзе з кожным днём больш аслабла Ой, нікому гэтак, Ой, нікому гэтак, У людзей прыгонных Мужыку бог шэнціць, Улетку перад жнівам У корчмах перад жнівам Гасіць цюцька полем, Лётала, крычала Сьцепаўся, кудахтаў Ты, гарэлка — зводнік, Хай табе, гарэлка, Чуць ня хочуць людзі „І чаго ж ты, сонца, „Ці спароць нам сонца, „Хто пра крыўду нашу На паноў ня мае Да мужычай жальбы Як яму скуль вёска Толькі з поштай нешта Маем шмат мы крыўдаў, Паскраблі людцы галовы. Як захопяць на шляху дзе, Як праліўся цішы келіх, „Што-ж, паном на нас і ехаць? „Час ключы браць ад абораў. „Як карась купаюся ў поце, „Больш клясьці за вуглам годзе — Вылі ў сэрцы жаль і мука, Ой, бясконца далёка дарога! А праз гоні бяжыш, праз чые ты, На гары ўвесь у лісьці бярозак, Ой, ні выплыць, ні згінуць тэй долі, Не балеў мне, дарога, твой смутак, Хай-жа больш будзе воз наш нагружан, Ўжо цябе нам ня высьпеваць крыкам, Сонца здасца то бутлей, то шклянкай, Ў месьце Львове людна, клумна, Ў месьце Львове, белым месьце, І, як толькі вокам скінуць, Ў месьце Львове сьцежкай чыстай З вуліц люд плыве разводзьдзем Ў месьце Львове адной меры На іх лісьце — орнамэнты, Ў месьце Львове ксяндзоў плойма, У касьцёл, у жар ці ў хлюпу, Сядзяць старцы пад касьцёлам З кім бяда — да іх ты проша. Ў месьце Львове — гмахаў розных: — Люд з бяднейшых тут ўсялякі Там, дзе ежы ажно копы, Раніцой на ўсіх заводах Дні аскубаюць з дрэваў лісьце чыста, Лягчэй той кроплі праз сьцяну пралецяць На двор к дурному з возам едзе шчасьце, На злы настрой яму — дык лепш ня лезьці, Штось доўга разважаў, нібы з амбону, Ледзь давалокся Шэля да варотаў. Восень ідзе ўжо з хмараў памрокай, Збожжа гніе не агрэтае сьпёкай Атручаны булкай сонца з закальцам Хутка ужо, сэрца, загінуць нам трэба, Ці-ж вечна вам віцца ў турме тэй, Скаргаю сьлёзнай разьліся, як ставам! Модлам крывым у дзяўкох векавечыць. Лепш чымся выць і да бога скаголіць, Ды хоць крывёю зямлю ты напоіш, Сучцы хапіла б ганьні з аднэй вёскі, Дарма яе за вяскоўца пан выдаў, А ахмістрыні дабра скрыні, Ой, загінуў, загубіўся, Як прылецеў ён з усходу, Ён сядзіць вясны чакае, Ў садзе дрэва тоўста, За гумном у полі Кажа пан да служкі: „Не давайце есьці, То ня змрок карчомны Наваліла тлуму, Стаў з парогу Шэля, Калі ксёндз пабожна Як яго на посьмех Толькі з лесу вецер А як месяц толькі Сьнег засыпаў студні, Нос у пана, нібы сьвечка, Не хацеў пан слухаць ведаць, Як вітаўся, запытаўся „Пан намесьнік, у якога Як пусьцілі з лёхаў Шэлю, Доўга лаяў па-нямецку Як садзіўся, шчэ сварыўся, „Бо вам двор з зямлёй зраўнаю І куды ты, Шэля, ходзіш Не на торг па абаранкі, Ад Смажовы да Тарнова, У Тарноў дарога проста. „Пала панству думка й баста — „— І які ты, — кажуць, — цар нам? „— Замест выбіць з хама мухі, „— З кім дзяліць нам грош мужычы? Кажа цар: — мне досьць аблуды! „Досыць сьлёз лілі няўпынных. „За табой ідуць сяляне. Ў вашай жмені лёсу вобраць. Устаў Шэля — быў ён бледы: Ідзі, Шэля, чухай карак. Ноччу холад стукне, ляпне. |
Частка трэцяя
правіць|
ЧАСТКА ТРЭЦЯЯ
Сеў у полі перабуцца, Як пазнаў, зьдзівіўся Шэля, То ня слова вее мёдам, „Не змарудзела дарога, „Там, дзе мост мінаў праз рэчку, „Ўжо мне ў ножках тнуць бы восы, „Нам дарогі бог прызначыў, То ня топаль ў неба стрэліў, „Добра, мусіць, хто скрывіў дзе, „А й вялікі з таго вецер „А ня бегаў, калі нашых „Больш сутану падымі ты „Не цаніў крыві сялянскай „Тое станецца, што стане. „І нашто з мужычым горам „Нам свайго ня рай ты раю, — „Схавай рук сваіх далоні, — „Хутка з жальбай тут на „хама“ „Прыгатуй ім там пачостку Там на раздарожжы, Быў пастух там Янка — Як зірнулі хаты, Разагнаў вятрак іх, Танцы йшлі чатыры дні. Танцавалі тах-тах-тох Сыпаў сьнег. Танцавалі ў грыву, у хвост! Танцавалі з хамам пан Танцавалі зуб аб зуб — Танцавалі раз у раз. Танцавалі з панам пень. Дзе канец быў скокам — А над вечар сонны Дзе быў двор выгодзьдзе, Ой, ты, воля раскілзаная, гарачая, Пакацілася ты, воля, ды па полі тым, Ты расла, дужэла на выбоінах, Закруцілася ты птахам бухалам, Разьлілася ты разводзьдзейкам-паводкаю, Рушыш вышай гурбаў, завеяй навіненых, Карэнчыкам ніклым, што холад задушыць, „Па зялёным адхонку „Ступіць ледзь па пакоце, „— Ой, смажоўскія людзі „— Ну, а хлопцы з Сядліска Досьць нам дадзелі У полі даволі Галаву вышэй, У працу з палацу Увішна з зацішкаў, — Злота, набыткі — Ці-ж то там з усходу змрок нахмурыў? То ня змрок вылазіць з верасоў там. Паляцела вестка вокамгненна, Устаў адзін тут, перка — дуба, „Мы, кароль, монарха з боскай ласкі „Хто-ж ня будзе слухацца загаду, Доўга ‘шчэ бубніў, гудзеў, як дуднік, Калі вышла з вёскі войска — Толькі ўноч, апоўнач, цемень — Як на трэці дзень вярнуўся, Там на ростані, ля крыжу, „Ой, дарма, вятрак махаеш „Мусіць, бог ня бог яму ўжо, „Царскім словам мужык верыў „Зараз разам з шляхтай п‘е ён „За свае правы мы ўсталі, — „Потым пяць дзён ён гадзіўся, „Зараз граюць, запіваюць Годзе з панскай ласкі зла! Згандляваў з панамі цар: Хам быў хам. Гнуў ён карк. Не адцьвілі кветкі Уцякала ночка Як вялі Якуба Як вялі Якуба Як вялі нябогу У рацэ вялікі Як вялі балотам А як з ім міналі „Ялавец, яўлоча, „Ой, пільнуй яго ты, „Гэй дадому, хлопцы! „Выйдуць дзеўкі ў поле, „На чужым рабілі, „Панства, паняняты, „Каб на‘т шлях, дзе дом мой „Каб ня мог на‘т колас „Шанцавала рунь нам, „Мясаед наш скончан. |