Смяротнасць пры хірургічных захворваннях і змаганне з ёю/Аналіз прычын пасьляопэрацыйнай сьмяротнасьці
| ← Уплыў опэрацыйнага ўмяшаньня на хірургічную смяротнасьць | Смяротнасць пры хірургічных захворваннях і змаганне з ёю Аналіз прычын пасьляопэрацыйнай сьмяротнасьці Аўтар: Савелій Рубашоў |
Эмболія → |
Прапануем да спампаваньня!
Аналіз прычын пасьляопэрацыйнай сьмяротнасьці.
Аналіз прычын пасьляопэрацыйнай сьмяротнасьці раблю на падставе вывучэньня 1.607 выпадкаў, атрыманых мною пры літаратурным выяўленьні пытаньня і 257 выпадкаў уласнага клінічнага матэрыялу. У асноўных рысах гэты матэрыял разьмяркоўваецца такім чынам.
А. Паводле літаратурных даных — 1.607 выпадкаў:
| 1. Сьмерці, маючыя сувязь з агульным кепскім станам хворага, або кепскім станам важных органаў | 493 — 30 проц. |
| 2. Сьмерці ў выніку інфэкцыі | 418 — 26 " |
| 3. Лёгачныя аскладненьні | 272 — 17 " |
| 4. Крывяцячэньні | 62 — 3,8 " |
| 5. Эмболіі і тромбозы | 56 — 3,5 " |
| 6. Аскладненьні з боку брушных органаў (ілеус і інш.) | 184 — 11,7 " |
| 7. Іншыя прычыны | 122 — 8 " |
Б. На сваім матэрыяле я меў з 257 сьмярцей
| 1. Сьмерці, залежныя ад інфэкцыі | 92 — 35 " |
| 2. Сьмерці ў залежнасьці ад агульнага дрэннага стану хворага або дрэннага стану органаў | 78 — 30 " |
| 3. Лёгачныя аскладненьні | 24 — 9 " |
| 4. Крывяцячэньні | 4 — 2 " |
| 5. Эмболіі і тромбозы | 4 — 2 " |
| 6. Брушныя аскладненьні | 19 — 7 " |
| 7. Іншыя прычыны | 36 — 15 " |
Некаторую розьніцу ў лічбах я тлумачу пэўнай розьніцай матэрыялу (многа экстрэнных выпадкаў у маім матэрыяле), але ў асноўным гэтыя лічбы вельмі паказальныя: 74 проц., г. зн. ¾ усіх выпадкаў пасьляопэрацыйнай сьмерці ад дрэннага стану хворага, інфэкцыі і лёгачных аскладненьняў — гэта лічба аднолькавая ў абедзьвух статыстыках.
Далейшай маей задачай зьяўляецца больш паглыблены аналіз гэтых паасобных прычын сьмерці.
Дакладна разьмежаваць такія прычыны пасьляопэрацыйнай сьмерці, як шок, сардэчная недастатковасьць, уплыў наркозу, недастатковасьць печані, нырак, агульнае зьнясіленьне — цяжка,
таму што часьцей за ўсё ў наяўнасьці ўсе або шмат якія з гэтых прычын. Калі пагібае малады, здаровы організм — у якасьці прычыны сьмерці мы можам выдзеліць наркоз або шок; але гэта бывае рэдка. Звычайна паміраюць больш старыя хворыя з цяжкімі запушчанымі захворваньнямі, і таму вызначыць прычыну сьмерці тут вельмі цяжка. Дзякуючы гэтаму я вымушаны злучыць усе гэтыя даныя разам.
Гэтым тлумачыцца тая акалічнасьць, што назвы асноўнай прычыны, якая выклікала сьмерць, у гэтых выпадках вельмі рознастайныя. На паказаныя 493 сьмерці ад гэтых прычын адзначана:
| Сардэчная слабасьць | 93 разы |
| Шок і сардэчная слабасьць | 243 " |
| Шок | 99 " |
| Наркоз, шок і сэрдэчная слабасьць | 20 " |
| Наркоз адзін | 6 " |
| Сардэчная слабасьць і недастатковасьць печані | 10 " |
| Недастатковасьць печані | 18 " |
| Недастатковасьць нырак | 12 " |
| Ацыдоз | 1 " |
| Сьмерць на стале | 3 " |
Сярод гэтых выпадкаў пераважную большасьць складалі хворыя, старыя на ўзрост, зьнясіленыя такімі захворваньнямі, як злаякасныя пухліны, галоўным чынам — страўнічна-кішочнага тракту, пухліны мазгоў і наогул хваробы, якія абумоўліваюць сабою інтоксыкацыю з боку сэрца, печані і нырак. На падставе сваёй практыкі я магу сьцьвярджаць, што гэта пераважна хворыя з запушчанымі хваробамі, якія зьяўляюцца для опэрацыі ўжо ў няспрыяльнай для сябе стадыі, таму ня дзіва, што сярод іх шмат хто робіцца афярай сьмерці. Нідзе не выяўляецца так згубна «адмоўная фаза» опэрацыі, як іменна на такіх хворых. Само ўмяшаньне на органах брушной поласьці ці іншых з разгалінаванай сымпатычнай сыстэмай робіць вялізарны ўплыў, закранае рэзка вазаматорны цэнтр; опэрацыі пры найлепшай тэхніцы патрабуюць шмат часу; патрэбен агульны наркоз або іншы від анэстэзіі, які дае падзеньне крывянога ціску — усё гэта і цягне за сабою сьмерць. Такіх сьмярцей мы больш за ўсё назіраем іменна пры брушных опэрацыях. Магазынік (1928 г.), дасьледваючы прычыны сьмерці пасьля рэзэкцыі страўніка, атрымаў амаль такі самы процант — слабасьць сэрца — 11,9 проц., шок — 4 проц., зьнясіленасьць — 6,3 проц. — г. зн. усяго 22,2 проц. У сабранай мною статыстыцы гэта прычына адзначана 251 раз на 1095 выпадкаў сьмерці пры опэрацыях на страўніку; 86 разоў на 108 выпадкаў сьмерці ад опэрацый на мазгох; 24 разы на 46 вып. сьмерці ад простатэктоміі; 11 разоў на 16 опэрацый на нырках; 6 разоў на 15 вып. сьмерці пры опэрацыях з прычыны Базэдавай хваробы; 32 разы на 89 вып. сьмерці пры опэрацыях на жоўцевых шляхох. Усё гэта сьведчыць аб тым, што іменна ў гэтых галінах «запушчанасьць» дасягае асабліва вялікіх разьмераў. Праўда за апошнія часы мы атрымалі рад сродкаў, якія паслабляюць дзеяньне кожнага з гэтых няспрыяльных фактараў: падрыхтоўка сэрца, змаганьне з печанёвай недастатковасьцю спосабам інсулінізацыі, значнае расшырэньне поля мясцовай анастэзыі, абарочваньні вялікіх аднамомантных опэрацый у шматмомантныя — нашы галоўныя прыёмы. Але яны ўсё-ж такі зьяўляюцца паліятывамі, і сакрэт далейшага зьмяншэньня гэтай рубрыкі сьмярцей заключаецца толькі ў адным — раньняй опэрацыі. Нажаль, на шляху да гэтага стаіць цэлы рад момантаў. Па-першае, пры шмат якіх захворваньнях цяжкай зьяўляецца раньняя дыягностыка (прыклад — рак страўніка). Па-другое, у іншых выпадках вінаваты ўрачы, якія ня ўмеюць паставіць зусім магчымы дыягназ (прыклад — рак кутніцы, які прымаецца за геморой, хоць дастаткова пальцавага дасьледваньня, каб вызначыць дыягназ). Па-трэцяе — шмат якія з гэтых хворых, знаходзяцца ў руках тэрапэўтаў, лечацца гэтымі апошнімі за тымі межамі, дзе тэрапэўтычнае лячэньне можа мець посьпех. І нарэшце, раньняй опэрацыі перашкаджае баязьлівасьць самых хворых, якія адмаўляюцца ад сваячасовай, хоць і сур’ёзнай опэрацыі з тым, каб праз некаторы час пайсьці на запозьненую і небясьпечную опэрацыю.
Зразумела, што цэлы рад захворваньняў, якія бываюць у старых людзей, або паражаюць найважнейшыя для жыцьця органы (мазгі і т. д.) і надалей будуць даваць пэўны процант пасьляопэрацыйнай сьмяротнасьці у залежнасьці ад дрэннага стану ўсяго організма ці паасобных органаў.
Але значная доля гэтай сьмяротнасьці, бязумоўна, можа быць унікнута выключна шляхам правільных аднасін да справы самых урачоў. Я назваў-бы той кірунак, якога трэба трымацца хірургіі ў будучыні — абачлівым радыкалізмам. Хірург-консэрватар, які адмаўляецца рабіць опэрацыю ў больш-менш рызыкоўным выпадку, наўрад ці робіць правільна, але і той, які робіць опэрацыю ў амаль безнадзейным выпадку — компромэтуе опэрацыйнае ўмяшаньне. Бяда ўрачоў і хворых у шмат якіх выпадках заключаецца нясумненна ў падзеле такіх спэцыяльнасьцяй — як тэрапія і хірургія. Нават найбольш радыкальны тэрапэўт ня можа мысьліць як хірург; адсюль — мімавольнае адцягненьне опэрацыі, пропуск выгаднага тэрміну і т. д. У канчатковым рэзультаце выпраўленьне ўсіх гэтых памылак залежыць ад нас і таму неабходна настойліва дамагацца ў інтарэсах хворых агульнай мовы паміж хірургам і тэрапэўтам (гл. пра гэта вышэй).
З прычыны таго, што компанэнт сардэчнай слабасьці адыгрывае пераважную ролю амальу ¾ усіх выпадкаў, дык пытаньне пра вызначэньне сардэчнай дастатковасьці перад опэрацыяй зьяўляецца для хірурга вельмі важным. Аднак, да гэтага часу ўсе запрапанаваныя мэтоды не дасягаюць мэты, бо ўсе яны зьяўляецца для хірурга вельмі важным. Аднак, да гэтага часу ўсе запрапанаваныя мэтоды не дасягаюць мэты, бо ўсе яны зьяўляюцца паказальнікамі толькі таго, як спраўляецца сэрца з цяжкасьцямі мэханічнага характару. Пры опэрацыі-ж параўнаўча рэдка задачы бываюць іменна такога роду (анэўрызмы і т. д.), звычайна-ж справа ідзе аб інтоксыкацыі (наркоз) і раздражненьні нэрвовага характару. Вось чаму і цяпер агульная клінічная ацэнка стану хворага адыгрывае большую ролю, чым функцыянальная проба; памылка-ж пры такой клінічнай ацэнцы, нажаль, зусім магчыма.
Ніколі не забудуся я на адзін выпадак, сьведкаю якога давялося быць. У часе вайны ў 1915 г. адзін таварыш, зьбіраючыся зрабіць энуклеацыю вочнага яблыка ў астатнім зусім у здаровага і моцнага маладога салдата і жадаючы паказаць значэньне пробы Штанге, зрабіў яе ў хворага перад наркозам на маіх вочах. Проба дала лічбу значна вышэй нормы, што аднак не перашкодзіла таму, каб праз некалькі мінут хворы ляжаў на опэрацыйным стале ўжо мёртвым: ён загінуў у пачатку наркозу і ніякімі сродкамі немагчыма было яго выратаваць.
У данай групе прычын сьмерци спыняюць на сабе ўвагу дзьве паасобныя рубрыкі: шок, наркоз.
Ці можна ўявіць сабе сьмерць хворага ад шоку пры ўмовах маладога або параўнаўча маладога ўзросту і добрага стану найважнейшых органаў? Мне здаецца, што такія выпадкі павінны быць вельмі рэдка і толькі спалучэньне вельмі доўгачасовай опэрацыі з вялікай стратай крыві пры гэтым могуць у адзіночных выпадках выклікаць шок. Ва ўсіх-жа іншых выпадках опэрацыя звычайна толькі ўзмацняе шок: мы гэта зазіраем пры опэрацыях з прычыны пашкоджаньняў, непраходнасьці кішочніка, зашчэмленых грыж і т. д. Пра сапраўдны шок пры іншых спрыяльных умовах можна, мабыць, гаварыць толькі ў выпадках опэрацыі пухлін на мазгох. Пры ўліку значэньня сьмярцей ад наркозу мы павінны адрозьніваць сьмерці пры кепскім агульным стане організма і недастатковасьці паасобных яго сыстэм ад сьмярцей выпадковых. Пра сьмерці першага парадку няма патрэбы гаварыць: яны па-сутнасьці, цалкам уваходзяць у папярэдні аддзел. Гэта ў паасобку падцьвярджаецца радам паказаньняў аўтароў на небясьпечнасьць агульнага наркозу ў пэўных хворых: напрыклад, у хворых паражэньнямі печані, хворых на жоўцевыя захворваньні, з агульнымі інфэкцыямі і т. д. Валькані[1] (1928 г.) дае такія лічбы: выпадкі з інфэкцыяй (жоўцевых шляхоў і т. д.) — з опэраваных у наркозе памерла — 44 проц., з опэраваных пад мясцовай анастэзіяй 17 проц.
На сувязь сьмерці ад наркозу з жоўцевымі захворваньнямі (печані) указвае і Пятроў.
Сярод маіх выпадкаў сьмерці ад наркозу пры позьніх опэрацыях — я меў таксама адзін выпадак захворваньня жоўцевага пузыра і хадоў у маладой жанчыны.
Выпадкі сьмерці ад наркозу, ня гледзячы на добры стан організма — сьмерці на стале — усё-ж зьяўляюцца вельмі рэдкімі. На ўказаныя 1.607 выпадкаў пасьляопэрацыйнай сьмерці такіх сьмярцей зазначана 6, г. зн. — 0,3 проц., а калі ўзяць гэту лічбу на колькасьць опэрацый (лічачы 1 проц. пасьляопэрацыйнай сьмяротнасьці роўным 5 проц.) — 32.000, дык атрымаецца 1 сьмерць на 12.000, г. зн. 0,008 проц.
За 4 гады Марковін у Растове н/Д зрабіў 3 ускрыцьці пры сьмярцях ад хлёраформу: адзін выпадак — сьмерць у часе хлёраформаваньня, і два — праз 6 гадзін пасьля наркозу. Калі лічыць колькасьць опэрацый у Растове за год ня менш — 2.000, дык за 4 г. прыпадзе 1 сьмерць на 8.000 опэрацый, г. зн. прыблізна тая самая лічба, якая паказана вышэй. Небясьпека такой сьмерці тым меншая, што за апошні час вельмі пашыраецца мясцовая анэстэзыя. Небясьпекі-ж мясцовай анэстэзыі паказваюцца наступнымі лічбамі: Клётц — 1929 г. сабраў у літаратуры 157 выпадкаў сьмерці пры мясцовай анэстэзыі, пры чым сьмерць адбылася:
| зараз-жа | 16 разоў |
| праз 5 мінут | 17 “ |
| “ 1 гадзіну | 72 “ |
| “ 24 “ | 41 “ |
З 157 выпадкаў — ва ўролёгічных — 26 разоў, у хірургічных — 29 разоў, і астатнія залежаць да іншых спэцыяльнасьцяй. З 29 выпадкаў — было вальлякоў; прычына — надта вялікая доза або ўпырскваньне ў вэну. Такім чынам, хірургі могуць прыняць на сваю долю 55 выпадкаў, што ў параўнаньні з агульнаю колькасьцю мясцовых анэстэзый дае вельмі нязначную лічбу сьмяротнасьці.
Пры параўнаньні лічбаў розных устаноў мы бачым, што каля ⅓ часткі ўсіх опэрацый усюды робіцца пад агульным абязбольваньнем. У Шаака ў клініцы гэта лічба зьведзена да неразборліва проц.
Матэрыял маёй клініцы паказвае наступнае (з 1914 г. па 1929 г.): хлёраформ чысты ўжо амаль ня ўжываецца; эфір трымаецца на малой лічбе (для асаблівых выпадкаў); сумесь (⅓ хлёраф. ⅔ эфіру, часам ¼ хлёр. ¾ эфіру ўжываецца ў каля 30 проц. выпадкаў опэрацый.
Мясцовая анэстэзія — з 20 проц. (у 1924 г.) узрасла да 60 проц. (у 1929 г.)
Сьпіннамазговая анэстэзыя ўжываецца рэдка.
Вывады: чысты шок і чыстая наркозная сьмерць у этыолёгіі пасьляопэрацыйнай сьмяротнасьці зьяўляюцца рэдкімі. Шок і наркоз забіваюць тых хворых, якія падрыхтаваны да гэтага ўзростам, цяжкасьцю ці запушчанасьцю сваёй хваробы. Апошнія моманты зьяўляюцца асноўнымі, чым тлумачыцца сьмерць у хворых гэтай групы.
Наступную вялікую групу пасьляопэрацыйных сьмярцей складае інфэкцыя — 26 проц. літаратурных выпадкаў і 30 проц. маіх уласных. Такім чынам мы бачым, што і цяпер бактэрыйная інфэкцыя вырывае ў нас вялізарную колькасьць людзей. Ня прыходзіцца, зразумела, параўноўваць лічбы нашых часоў з эпохай даантысэптычнай; але калі ўзяць эпоху больш позьнуюю напр., лічбы Більрота, дык мы ўбачым, што ў Цюрыху ў яго ад аскладненьняў ран памерла 44,4 проц. усіх загінуўшых, у Вэне — 39,3 проц. Такім чынам, розьніца паміж сучаснымі лічбамі і лічбамі Більрота, зразумела, значная, але ўсё-ж не настолькі вялікая, якой, можа, трэба было чакаць.
Пры аналізе пасьляопэрацыйнай інфэкцыі першым трэба паставіць пытаньне пра тое, ці інфэкцыя існавала ўжо да опэрацыі ці яна ўнесена хірургам. Далёка не ва ўсіх выпадках магчымы дакладны адказ на гэта пытаньне. Аднак, калі ня прытрымлівацца дакладнасьці, дык цалкам магчыма адказаць на яго такім чынам, што ў большай палавіне выпадкаў сьмерці ад інфэкцыі апошняя ўжо існавала да опэрацыі. На маім матэрыяле гэты процант яшчэ большы, на 78 выпадкаў загінуўшых у выніку інфэкцыі толькі ў 28 інфэкцыю можна прызнаць унесенай пры опэрацыі; у астатніх 50 выпадках яна ўжо была да опэрацыі: пэрытоніты пасьля апэндыцыту, пэрфорацыі язвы, траўмы жывата, пляўрыты, остэоміэліты і т. д. Калі такім чынам узяць толькі выпадкі пасьляопэрацыйнай сьмерці ад інфэкцыі, унесенай хірургам, дык для літаратурных выпадкаў і для маіх гэта дасьць 11-12 проц. адносна ўсёй пасьляопэрацыйнай сьмяротнасьці. Пятроў называе лічбу — 13,4 проц.; Штых — 9,4.; у мяне — 11 проц. Працягваючы гэты аналіз, я павінен зазначыць, што вялізарная большасьць гэтых выпадкаў мае сувязь з опэрацыямі ў брушной поласьці. На 202 выпадкі (літаратура), дзе можна лічыць, што інфэкцыя ўнесена хірургам, 172 опэрацыі былі на страўніку, кішэчніку і жоўцевых шляхох. Рэшта — 22 выпадкі — сьмерці ад мэнінгітаў, што ўзьніклі пры выдаленьні пухлін мазгоў, і толькі 8 — ад выпадковай іншай інфэкцыі. Той-жа малюнак па сутнасьці і ў мяне: на 28 выпадкаў — 5 сьмярцей ад інфэкцыі мазговых абалонак, усе астатнія — ад пэрытонітаў пасьля опэрацый на органах брушной поласьці.
Калі інфэкцыя ўжо ўнесена, дык пытаньне аб змаганьні з ёю зводзіцца да ўжо разабраных намі мэтодаў змаганьня з запаленьнем. У належным месцы мы прышлі да заключэньня, што адным з галоўных мэтодаў гэтага змаганьня цяпер зьяўляецца магчыма больш раньняя опэрацыя; і сапраўды, усё, што ў гэтых адносінмх выказана пры аналізе сьмяротнасьці ад розных захворваньняў, цалкам адпавядае цяперашнім нашым разважаньням. Вельмі позьняе зьвяртаньне хворых па ўласнай віне, а таксама і па віне дактароў, зьяўляецца прычынай сьмяротнасьці — больш частай, як цяжкасьць самой інфэкцыі.
Застаюцца выпадкі, калі інфэкцыя ўнесена ў часе опэрацыі. Як я ўжо зазначыў, гэта — опэрацыі, якія маюць сувязь з раскрыцьцём полых органаў, асабліва страўніка і кішак. Хірургічная думка даўно б’ецца над проблемай асэптычнага кішочнага шва. Але і да гэтага часу пытаньне не разьвязана настолькі, каб можна было гарантаваць адсутнасьць пэрытоніту ва ўсіх падобных выпадках. Можна разьлічваць, што далейшае ўдасканальваньне тэхнікі дасьць зьмяншэньне колькасьці падобных выпадкаў. І калі цяпер, паводле анкеты Магазаніка, 30 проц. загінуўшых пры рэзэкцыі страўніка памерла ад пэрытоніту, дык ня трэба быць прарокам, каб з упэўненасьцю прадракці, што ў будучыню гэты процант будзе зьмяншацца.
Значны процант інфэкцыі мазговых абалонак пры опэрацыях на галаўных і сьпінных мазгох, на маю думку, мае сувязь (пры лёгкай інфэктавальнасьці гэтых абалонак) з працягласьцю адпаведных опэрацый. Асаблівыя ўласьцівасьці мазгоў вымагаюць надзвычайна далікатнага опэраваньня, што выклікае павольнасьць і маруднасьць опэрацыі і, такім чынам, абалонкі мазгоў выстаўляюцца на доўгі час пад дзеяньне знадворнага няпрывычнага для іх асяродзьдзя; гэта прыводзіць да павялічэньня магчымасьці інфэкцыі.
Трэцяе, на што я хочу заўважыць, гэта магчымасьць успышкі так-званай дрэмлючай інфэкцыі, — пытаньне вялізарнае, у значнай ступені не разьвязанае; бязумоўна, у некаторых выпадках гэта дрэмлючая інфэкцыя зьяўляецца сапраўднай прычынай сьмерці.
Такім чынам мы бачым, што не ва ўсіх выпадках, дзе пры грубым аналізе можна гаварыць пра ўнясеньне інфэкцыі хірургам — яна сапраўды ім унесена.
Вывады: вялізарная група пасьляопэрацыйных сьмярцей залежыць ад інфэкцыі. Большая частка гэтых выпадкаў ужо была перад опэрацыяй інфэктавана (галоўным чынам гэта пэрытоніты). Калі лічыць такіх з 26 проц. — 14 проц., і далучыць іх да тых 30 проц., якія залежаць ад агульнага стану хворых, дык мы атрымаем, што 44 проц. прычын пасьляопэрацыйных сьмярцей належыць да самога захворваньня і выкліканай ім недастатковасьці організма.
Лік сьмярцей, што залежаць ад унясеньня інфэкцыі хірургам вагаецца цяпер ад 10 проц. да 12 проц. Асноўная маса такіх выпадкаў належыць да опэрацый на органах брушной поласьці. Тая акалічнасьць, што ў розных хірургаў гэты процант амаль аднолькавы — сьведчыць пра недасканаласьць тэхнікі і ўмоў такіх опэрацый у большай ступені, як пра выпадковасьць. На гэта мы павінны зьвярнуць увагу. Калі адкінуць брушныя опэрацыі, дык колькасьць хворых, загінуўшых ад інфэкцыі раны, — нязначная: 30 на 1.608, г. зн. каля 2 проц.; у мяне — 5 выпадкаў на 257 — г. зн. таксама каля 2 проц.
Наступную значную групу пасьляопэрацыйных сьмярцей складаюць лёгачныя аскладненьні. Яны, як відаць з лічбавых даных займаюць ледзь ня трэцяе (чацьвертае) месца сярод прычын сьмерці. Калі ўзяць пад увагу, што пнэўмоніі ўзьнікаюць па-за полем узьдзеяньня хірурга, дык натуральна, што такая лічба, як 17 проц. у адносінах да ўсіх прычын сьмяротнасьці зьяўляецца надзвычайна вялікай.
Перш за ўсё, пра самую лічбу: паміж літаратурнай лічбай — 17 проц. і маёй асабістай — 9 проц. — вельмі вялікая розьніца, каб не зьвярнуць на яе ўвагі. Калі я вазьму лічбы паасобных аўтароў за апошнія гады, дык яны набліжаюцца хутчэй да маіх лічбаў, зьяўляючыся нібы сярэдзінай паміж паданымі лічбамі: у Пятрова — каля 12 проц.; у Вазьнясенскага — каля 13 проц.; Шутыха[2] — 10-11 проц. Мне здаецца, што гэтыя сярэднія лічбы — 10-12 проц., больш адпавядаюць сапраўднасьці, як 17 проц.
У лік прычыны сьмерці ўваходзіць ня толькі пнэўмоніі, але і гангрэны лёгкіх, гнойныя пляўрыты і, нарэшце, выпадкі абвастрэньня лёгачнага тубэркулёзу (апошніх было адзначана 7 на літаратурным матэрыяле — на 272 выпадкі — і 1 у мяне — на 24 выпадкі).
Калі я злучу абедзьве лічбы, дык на 296 сьмярцей ад лёгачных аскладненьняў — толькі 20 здарылася пры опэрацыях па-за брушыннай поласьці: 276 прыпадае на брушную хірургію. З ліку 276 — большасьць адносіцца да страўніка і жоўцевых шляхоў (239 выпадкаў), а 28 — да гнойных апэндыкулярных пэрытонітаў; пры гэтым сюды ўваходзяць таксама і ўсе 14 выпадкаў гангрэны лёгкіх. Гэты момант важны ў тым сэньсе, што сьведчыць пра сувязь інфэкцыі лёгкіх з даволі часткай інфэкцыяй опэрацыйнай вобласьці. У гэтых адносінах я зварочваю ўвагу на работу Заблудоўскага (1928 г.). Ён правільна зазначае, што пэўная частка хворых, якія паміраюць пад клінічным дыягназам — лёгачнага аскладненьня — у сапраўднасьці маюць і сэпсіс, у выглядзе звычайнага пэрытоніту, але ня рэзка выяўленага, які часам выяўляецца толькі на сэкцыі. На падставе маёй практыкі, я павінен сказаць, што значная частка маіх хворых, якія паміралі ад так-званай пнэўмоніі, абсцэсу лёгкіх, мелі пэрытоніт, які або быў раней, або толькі разьвіваўся. Таму лёгачныя аскладненьні трэба было-б хутчэй разглядаць, як мясцовую лёкалізацыю сэптычнага процэсу, як мэтастаз. Гейнац правільна зазначае, што сьмяротныя пнэўмоніі асабліва часта бываюць пры раку страўніка, страваходу. Што гэта значыць? Гэта значыць, што апрача інфэкцыі з гэтых падлягаючых распаду ракавых язваў — мы маем справу са старымі зьнясіленымі суб’ектамі, і значная частка такіх сьмярцей павінна быць залічана ў першую групу — сьмерці ад недастатковасьці ўсяго організма ці паасобнага органа. І толькі некаторая частка гэтых лёгачных захворваньняў павінна быць залічана ў групу тых аскладненьняў, якія залежаць ад самой опэрацыі. Сярод маіх выпадкаў я магу назваць такіх ня больш палавіны. На падставе гэтага я сьцьвярджаю, што лёгачныя аскладненьні, якія на першы погляд зьяўляюцца нібы сапраўды выпадковым аскладненьнем пры опэрацыі — мы павінны падзяліць
на дзьве групы: адну, дзе лёгачнае аскладненьне ёсьць такое-ж выяўленьне недастатковасьці організма, як і ўсякага іншага органа — печані, сэрца, нырак і т. д. — сюды адносіцца і большасьць выпадкаў, — і другую, дзе лёгачнае аскладненьне залежыць ад самога ўмяшаньня. Апошняя група меншая, і мяркуючы па маім матэрыяле дасьць толькі 4-5 проц. у адносінах да ўсёй колькасьці пасьляопэрацыйных сьмярцей.
Закрану нарэшце яшчэ адно пытаньне, — пра вялікую колькасьць лёгачных аскладненьняў пры мясцовай анэстэзіі. Не аспрэчваючы гэтага палажэньня, я цалкам далучаюся да думкі Пятрова, што сьмяротнасьць ад пасьляопэрацыйных лёгачных аскладненьняў меншая пры мясцовай анэстэзіі, як пры агульным наркозе.
Да ліку «выпадковасьцяй», цяжка прадбачваных, якія ледзь ня цалкам трэба аднесьці за лік опэрацыі — трэба аднесьці эмболіі і тромбозы і асабліва эмболіі лёгачнай артэрыі. Аднак пры больш уважлівым аналізе гэтых выпадкаў складаецца іншае ўражаньне. Як часта бываюць гэтыя аскладненьні? Некалькі лічбаў дадуць уяўленьне аб частасьці такой сьмерці.