У прасторы (1926)/Ліпнёвыя дні

Ліпнёвыя дні
Апавяданьне
Аўтар: Ілары Барашка
1926 год
Легенда

Спампаваць тэкст у фармаце EPUB Спампаваць тэкст у фармаце RTF Спампаваць тэкст у фармаце PDF Прапануем да спампаваньня!




ЛІПНЁВЫЯ ДНІ

Хіба-ж гэта калі забудзецца…
(А. Вольны, „Міколка“)

∗     ∗

Яшчэ напярэдадні насіліся па Менску чуткі:

„Бальшавікі хутка прыдуць“.

„Бальшавікі ўжо ў Барысаве“.

„Бальшавікі ідуць на Менск“.

А ў пацьверджаньне гэтых чутак, у пацьверджаньне іх праўдзівасьці жыхар бачыў, як белапольскае войска і ўстановы сьпешна выяжджалі з Менску — эвакуаваліся.


∗     ∗

Мёртвы горад. На вуліцах ані чалавека. Усе жыхары пахаваліся па скляпох, пазапіраліся ў кватэрах, чакаюць рашучага моманту.

Калі ўжо прыдуць бальшавікі — у думках працоўнай часткі гораду.

Калі ўжо мінецца гэтае ліхалецьце, зьдзекі, калі пачуем на вуліцах гукі пролетарскага гымну — у кожнага з іх у думках.

А на вакзале апошні цягнік. Гэта ад‘яжджае „вяльможнае панства“. Лятуць у вагоны скрынкі, клумкі. Ціскаюцца „паны“, „пані“, „паненкі“.

— Кеды едзем? Ох, жэбы тылько большэвіцы нас не окрэнжылі, ой, матка боска, зьмілуйсе над намі, — нэрвуецца пані, стоячы на пляцформе ля вагону.

— Вы до Познані? — пытаецца пан у белым саламяным капэлюшы ў сваёй суседкі.

— Не, я до Волковыску, — адказвае.

Саламяны капэлюш зьдзіўлена выстыркае вочы…

— До Волковыску? перапытвае, а ў думках ён разважае.

— Паеду ў Познань, гэта „крыху“ далей за Ваўкавыск. Чым далей, тым лепей. А то зноў прыдзецца ў апошніх портках уцякаць ад бальшавіцкай заразы. І, успомніўшы пра бальшавікоў, ён нэрвова ўскочыў з месца, глянуў раней у вакно, а потым на сваіх падарожнікаў, уздыхнуў і націскам на кожным слове здаволена адчыкрыжыў:

— О, псякрэв, большэвіцы…

Што гэтым хацеў сказаць у тую хвіліну пан у саламяным капэлюшы нямаведама, толькі сказаўшы — сплюнуў…

Другі званок на станцыі быў заглушаны гулам, які пранёсься над горадам.

Г-г-г-гу-у-у! — пранеслася і водгульлем адгукнулася…

Гэта быў першы гарматны стрэл з бранявога бальшавіцкага цягніка, які першы сваім стрэлам знаць гораду даў, што — мы, бальшавікі, ідзём.

Цягнік, перапоўнены ўцякаючым „панствам“, крануўся з месца, не чакаючы трэцяга званка.

Гэта на вакзале, а ў цэнтры:

— Янэк, давай тваю стрэльбу… О так, так… падкладай тутэй… цо тутэй за магазын?.. побач шыльдэн… мувіш, вшыстко рувно… а цо… загармайстр?.. я юж… одэрвал…

Гэта грабежніцтва. Польскія жаўнеры ламаюць крамы з мэтай знайсьці пажыву.

Вінтоўка зрабіла сваю справу і тут. Узятая на перавес, сталася яна ў руках жаўнераў ломам.

Зазьвінела. Гэта крышыцца вітрыннае шкло. Адзін за адным лезуць жаўнеры ў магазын праз акно і праз некалькі хвілін вылазяць тым-жа ходам, ракачком… з набітымі кішэнямі.

У ваднаго з іх у руцэ насьценны загарак. Пашто ўзяў ён яго? Адказаць-бы ня змог. Толькі, вылезшы з акна, ён зразумеў, што непатрэбна загарак яму. Шпульнуў на сярэдзіну вуліцы… Калёсікі, спрунжынкі, аправа — усё разьляцелася пылам…

А тут-жа побач „Малочны гандаль“… Зазьвінела шкло. Варвалася жаўнераў шэсьць у магазын. На паліцах — галяндэрскі сыр. Пачалі хапаць. Кожны па некалькі галовак. Вынесьлі на вуліцу, пачалі прадаваць гарадзкой галоце. З якім асьцервяненьнем лаяліся жаўнеры, калі пры прадажы ўгледзелі, што некаторыя з галовак сыру аказаліся дравянымі формамі для выстаўкі ў вітрыну…

Скончыўшы „сваю справу“ ў адным магазыне, жаўнеры пачынаюць шукаць новага, „цэлага“ магазыну з той-жа мэтай — мэтай грабежніцтва.

Альбо яшчэ абразок: Едзе вярхом на кані польскі жаўнер, перад ім досыць значная скрыня з папіросамі. Едзе, бярэ прыгаршчу папірос дый сее іх па вуліцы наотмаш. Забаўляецца…

І гэта ўсё ў той дзень можна ўгледзець было на кожным кроку…

∗     ∗

10 ліпеня.

Палякі яшчэ ў Менску.

Шугае полымя пажараў.

Гарыць вакзал. Гарыць Серабранка, Залатая Горка, Камароўка, Пярэспа, Людамант, Кальварыя.

Гарыць і цэнтр гораду.

У горадзе сьпякота.

Паветра перапоўнена пахам гары.

Духота.

А стрэлы не змаўкаюць.

Цэлы дзень гручыць-дрыжыць зямля ад іх…

Надыходзіць вечар, ноч. Але ніводзін жыхар ня сьпіць. Пажары ва ўсіх куткох гораду. Яны асьвятляюць начную цемру над горадам. А шмат іх. Куды вокам ні кінь. Усюды.

Плачуць маткі, дрыжаць дзеткі. А моладзь рыхтуецца. Рыхтуецца да бойкі з палякамі.

Вунь купа хлапцоў прымацоўвае на даху дома кулямёт. Гэта ён, калі патрэбна будзе, застрыколіць то працяжна, то нэравов — та-та та-та-та…

Надыходзіць раніца. Перастрэлка ўжо ў горадзе чутна.

Бальшавікі на Пярэсьпе.

Палякі ў акопах.

Атака.

Палякі ўцякаюць па чыстым полі?

Бягуць да рэчкі.

Кідаюцца.

Ужо бальшавіцкае „ўра“ чутно на аколічных вуліцах Менску.

Палякі кідаюцца ў Сьвіслач, хто плыве, хто ідзе.

Бальшавікі па пятах.

Адстрэльваюцца.

Зноў атака.

Паветра прарэзвае польская шрапнэль.

Кучка чырвонаармейцаў зьнікае ў пылу, паднятым шрапнэльлю.

Іншыя наступаюць. Лязгочыць кулямёт.

Сьвіст куль.

Гам.

З боку гораду дым.

Пажар навокал.

Месца ўжо тое, адкуль наступалі чырвонаармейскія часткі, — далёка.

„Паны“ ўцякаюць.

Частка гораду ўжо ў руках бальшавікоў

Вакзалы ў палякоў.

Узрыў…

Гэта палякі ўзрывалі Серабранскі мост.

Хмары пылу над горадам.

Па вуліцах лётаюць з вінтоўкамі партызаны. Нарэшце гутарку весьці пачаў з палякамі бальшавіцкі бранявік. Сваймі сталёвымі словамі ён прымушае палякаў замоўкнуць і на вакзалах. Палякі адступілі, падпаліўшы „пакгаўзы“[1]. Сьмярдзіць гаручае амэрыканскае сала, сьмярдзіць шаўро, хром, пшаніца, грэцкія крупы, кава, цукер… Блізка падыйсьці нельга.

Палякаў у горадзе няма.

Дзе-ні-дзе ўглядаеш чырвонаармейца.

— А, здорава мы ім, маць іх растакую, усыпалі, — адказвае запылены чырвонаармеец у гутарцы.

А на трэці дзень пераехаў з Смаленску Рэволюцыйны Камітэт.


Менск ажыў.




  1. Чыгуначныя склады.