Дудка беларуская (1922, Коўна)/Францішак Багушэвіч

Францішак Багушэвіч
Публіцыстыка
Аўтар: Язэп Варонка
1922 год

Прапануем да спампаваньня!

(МАЦЕЙ БУРАЧОК, СЫМОН РЭЎКА з-пад БАРЫСАВА)

* 1840—† 1900.

У асобі Францішка Багушэвіча беларускае пісьменьніцтва сярэдніх часоў мае самую вызначную сілу, вага якой яшчэ ня зусім дасьледжана. Рэчаіста, творы гэтага шчырага беларускага патрыёты, як тыя, што сабраны ў вядомыя ужо чытаром кнігі, так і тыя, што параскіданы яшчэ ў рожных часопісях, чы ў рукапісных сшытках, так шырока адгукаюцца на усе найбалючыя пытаньня тагачаснай беларускай інтэлігэнціі, так пекна і яскрава адсьвечваюць ўсе найцямнейшыя бакі жыцьця беларускага народу і трывогі яго душы, нарэшце, так сьмела высоўваюць на першы плян працы, як заданьне нашым культурным працаўніком, пытаньне аб беларускай мове, што безпамылкова даюць Багушэвічу права лічыцца бацькам беларускага адраджэньня.

Як на нядолю нашую, абставіны жыцьця самага Багушэвіча, грамада у якой ён вырас, жыў і працаваў — не спрыяла яго пісьменьніцкай чыннасьці, таму параўнаўча мы вельмі мала маем у скарбах нашае культуры твораў яго музы.

Да нядаўніх часоў шырокае беларускае грамадзянства нават ня ведала зусім Франнішка Багушэвіча. Гэта слаўнае цяпер імя хавалася пад прозьвічшамі: то Мацея Бурачка, пад якім першы раз выйшла ў 1891 гаду ў Кракаві (тады ў Аўстрыі) яго кніжка „Дудка Беларуская“, то Сымона Рэўкі з-пад Барысава, якім упекняны вядомы яго „Смык Беларускі, так сама выданы першы раз у Пазнані (тады ў Нямеччыне) ў 1894 гаду, то проста пад скарочаным імем — Ф. Богуш.

Паходзіць Багушэвіч з беднай шляхоцкай сямьi з фольварку Кушляны, Ашмянскаго павету Віленшчыны. Радзіўся ў 1840 гаду. Бацькі яго, не маючы магчымасьці, як іншая багатая беларуская (але моцна спольшчаная) шляхта,даць адукацыю сыну заграніцаю, вучылі яго спачатку ў сярэдняй школі ў Вільні, а пасьля дазволілі пайсьці за вышэйшай асьветай у Пецярбург.

Трэба зазначыць, што тагды, пад уплывам слявянафільскіх думак, а затым і дзякуюючы неспакою у, так званым, Пауночна-Заходнім краі, чы-лі ў Літве і Беларусі (перад польскім паўстаньнем 1863—64 гадоў), расейскае грамадзянства вельмі зацікавілася нацыянальным складам гэтых часьцін тагачаснай Расеі, аб чым пачалі многа пісаць пецярбурскія і москоўскія часопісі шасьцідзесятых гадоў.

Малады Багушэвіч, атрымаўшы ў Віленшчыне зусім польскае выхаваньне, дачуўся ў Пецярбурзі новых думак, якія разам з папярэднімі пачалі выпрацоўваць у ім новы — ні польскі і ні расейскі — дух. І хоць пасьля ён усё-ж такі й пайшоў у паўстаньне разам з іншай польскай моладзьдзю (і быў ранены) — яго сьветагляд ў ідэалі маляваў сабе не паўстаўшую Рэч Паспалітую Польскую „ад мора да мора“, а адраджоную народную Беларусь.

Гэтыя думкі пасьля і выліліся ў Багушэвіча ў яго вершах, як крысталах яго беларускага духу.

Дзеля рожных некарысных выпадкаў вышэйшую навуку Багушэвіч скончыў — не ў Пeцярбурзі, а ў Нежыне у 1868 гаду і стаўся адвакатам. Пасьля чаго займаўся гэтым сваім заняцьцем, як вольна, так і пры судох на Украіне, ў Валагдзе, ў Вільні і іншых мястох. Помер-жа ў 1900 гаду і пахаваны, як кажуць, пад Барунамі ў Ашмяншчыне. Сорам, а больш дробных вестак аб жыцьці гэтага лепшага сына Беларусі пакуль-што гісторыя нашага пісьменьніцтва ня ведае.

Да гэтага часу вядомыя яго зборнікі „Дудка Беларуская“ і „Смык Беларускі“ былі выданы толькі за граніцай, але, ня гледзячы на гэта, за кароткі час (у межах былой Paceі яны змаглі бачыць сьвет толькі пасьля 1906 г.) творы гэтыя вытрымалі пяць выданьняў. Многа чаго шкодзіла да гэтага часу выданьню твораў Багушэвіча — кірыліцай, у нашыя-ж часы, як мы чулі, і „Дудка“ і „Смык“ выдаюцца кірыліцай адразу у двох рожных асяродках беларускай нацыянальнай працы: і ў Менску і Коўні (ў Літве).

Вельмі шкада толькі-што гэтыя выданьня робяцца не з арыгіналу пісьменьніка, нават ня з першых выданьняў, а зьяўляюцца перадрукамі ранейшых выданьняў, ад якіх спадзявацца бэзказнай перадачы арыгіналу не прыходзіцца.

Гэта датыча пераважна мовы. Мова Багушэвіча наагул, лічучыся з яго паходжаньнем, мае шмат і барбарызмаў і правінцыялізмаў, і нават цікавую калі-некалі сваю граматыку (якая на жаль не адмечана ў сучаснай нашай правопісі), але не глядзячы на гэта фонэтычна яна хавае у сабе бязьмерную пекнасьць зваротаў, а часамі і вершу.

Хацелася-б запрапанаваць нашым культурным дзеячом і выдаўцом, каб на 1925 год, ў якім споўніцца 25 гадоў ад дню сьмерці Мацея Бурачка, былі сабраны і выданы разам, „акадэмічна“ ўсе яго творы, як тыя, што вядомы шырокаму грамадзянству, так і тыя, якія ляжаць яшчэ ў спадчыкаў і сучасных кустошаў нашага пісьменьніцтва.

Я. В.

Коўна, лістапад 1922 г.