Як вясну гукалі (1927)/Як вясну гукалі
| Як вясну гукалі Апавяданьне Аўтар: Васіль Каваль 1927 год |
Сяльчане → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Як вясну гукалі (Каваль, апавяданьне). |
Прапануем да спампаваньня!
ЯК ВЯСНУ ГУКАЛІ
ЯК ВЯСНУ ГУКАЛІ
А як-жа мне, лесу, зеляному быці:
Сколькі было пташак — усе паляцелі,
Толькі засталася шэрая зязюля —
Й тая кукавала — к сялу прылятала“…
Вясновая песьня
Па бруднай вясковай вуліцы гаварліва разьбегліся павадкі. Сьнег на палёх растаў, толькі ў далінах застаўся ляжаць шэрым насьцілам. Вуліца. ў неўгамонным разводзьдзі раскідывае ў бяздонную сінь розныя зыкі — чыстыя, па свойму зразумелыя ў тахтах сэрцабоя. Вуліца скажа табе роднае і ласкавае слова, абойме цябе сваім чуцьцём да вясны — і пабягуць думы па ўсіх дарогах, зарунеюць, як зелень збожжа ў полі…
Хаты ад сонца пачарнелі, зажурыліся і павесялелі. Узімку былі сьнегавыя сьцюжы, вясною — цяплынь сонца.
На прывольлі лашчыцца вясна з сонцам ды цалуюць чорную зямлю проста ў яе сакавітыя грудзі. Тут яны абодва маладыя, вясёлыя, зялёна-радасныя — бы першы сьпеў сэрца. Бывае ўцішку, — засаромяцца, тады ўздрыганешша сэрца, пачуеш пацалункі неабдымнай зямлі, а сонца — шчасьце жыцьця — распусьціць праменныя косы на жоўтых межах палёў.
Праз вясковыя праслы ідуць ачорненыя сьцежкі да ракі. Яна цяпер пэўна шуміць крыгамі; грудзяцца крыгі адна на другую і гоняцца, як у вадаспадзе.
Над ракой, вышэй, яшчэ малады лес — жаўтаваты, не абдзёрты ад леташняга сівога моху і шышок — кудлатымі хвоямі звоніць праўдзівую казку пра вясну. У сінім моры, над лесам, носяцца чорныя а птушкі, а малы вецер галузае з верхавінамі ялін… Тут праўда крыецца ў зелені, у жыватворчым росквіце маладых сіл.
У лесе белыя, прыгожыя, першыя кветкі — пралескі — зацьвілі слаўным цьветам…
Так, вось хочацца думаць, а думы абвіваюцца зялёнай дзеразою і губяцца ў прасторы.
Пашоў-бы, здаецца, далёка па роўнаму шляху, а тады азеленымі сьцежкамі пад ясным сонцам і сінім небам — ды ўсё-б думаў, што было, што будзе і тады-б выявіліся пачуцьці — як прастор шырокімі, як думы - вольнымі, як званы — гучнымі…
— Эх, жыцьце!.. Эх вясна!..
Неба далёка-бяздоннае, сіне-бялёсае, зацягнулася смагай, а сонца квола грэе ў сьпіну і кудлачыць салому, растрасаючы яе па дварэ.
Сяджу на прызьбе пад суседавай хатай. Гнілая салома валіцца са страхі, таму што гніець хата, вуглы абваліваюцца. Пры сонцы й вясьне, выглядае вясёлай, хоць вокны ў хаце плачуць, як у хворага старца вочы…
|
Сягоньня сьвяты дзень. |
А калі вясна й сонца, тады пяюцца журліва-вясёлыя песьні аб вясьне, тады нейкая маладая радасьць, быццам поўніцца ў жыцьці тое, што было важнага незапоўненым.
Упарта звоняць над вёскай мілагучныя вясновыя званы. — Ціхі ды ласкавы рытм пра сьвята — вясну жыцьця. І радасьць — і сум… А можа гэта ад таго, што і ў жыцьці вялікая радасьць заўжды мяжуецца з незразумела-ціхай, салодкаю журбой?
Над вокнамі шумяць бярозкі…
Апусьціўшы лахматую галаву ўніз, прайшоў па вуліцы ўжо немалады хлапец Даніла — смутны ад нечага. З год, як жаніўся ён. Была з жонкаю асабовая сямейная драма, і яны разышліся. Жыве адзін, дык забірае з душою чалавека гэта сумотнасьць. Ды к таму бацька гоніць яго з сваёй хаты. І ходзіць чалавек з нязьведанымі думамі, з адзнакай на твары мукі і пакоры перад жыцьцём… Вясна — не вясна, радасьць — ня радасьць чалавеку, — бо сэрца прасякнута перажыткам душэўна-нутраной драмы…
У канцы вёскі, дзе хаты гурбою неяк прытуліліся адна к другой, а вуліца зусім звузілася, грамада дзяўчат ішла па вуліцы ў другі канец вёскі ды пелі прыпеўкі. У вясеньнім разьліве гэтыя прыпеўкі ня можна было разьвязаць, толькі прыпеў вясёла гучэў, сярэбрана.
Цётка Марына вышла з варот на сустрач дзеўкам і глядзіць-то на сонца, то на поле. Сіні андарак яе з белымі поперак палосамі блішчыць пасьвятошнаму. На плечах чырвоны кабат з нейкімі пазалочанымі абшыўкамі — гэта старамоднае, — мусіць засталося ад дзявоччыны яшчэ. Настроі ў яе вясёла-вясновыя, сьмяецца і крычыць дзяўчатам:
— Дзеўкі, а дзеўкі! Што гэта вы ня вясну гукаць?..
— А ты, цётка Марына, чаго стаіш?
А-ах, дзеўкі! А ці-ж я вам пара? У такую пару бывала, як была маладзейшаю, выйдзеш на загуменьне, як запяеш вясновую з падругамі, аж паветра дрыжыць… А ці-ж вам ня сорамна?..
Цётка Марына склала на грудзёх рукі, круглы твар яе кпіць над дзяўчатамі, а тыя пасталі ў беспарадку ды сьмяяліся над упартасьцю цёткі. Толькі адна Пёкла, што жыла з Данілам, засьмяецца ціха, неўпапад і перастане скора ізноў…
У зьнямозе заграў, заліўся гармонік, ахоплены пачуцьцём — гэта йшлі чарадою хлопцы і п'яны гарманісты нешта расьпяваў… Тады дзяўчаты ўрассыпку кінуліся на зялёны курган к рацэ. Расьселіся там на ўзвышшы, на праслах — браць першыя пацалункі радаснай вясны, каб акунуцца ў вясновай песьні.
Цётка Марына падышла да дзяўчат і з дакорам параіла:
— Давайце, дзеўкі, вось гэту песьню… Гэта пра вас, пра маладух, каму надоечы замуж трэба выходзіць, а бацькаў двор шкода пакідаць… Добрая песьня, забірае проста ў сэрца… Ну, пачынайце…
|
Сяло-ж, маё ся-а-ло-о, |
|
А як-жа мне, сялу, |
І нейкі жаль праносіўся ў грудзі за ўсё тое, што ў песьні. Заборыстыя ды маладыя дзявочыя галасы цягнулі прыпеў роўна, з пералівамі, калыхаліся неадрозьненыя словы.
Песьня апавядала пра долю-шчасьце.
|
Молада Маланка. |
Дзяўчаты маладыя, у разнаколерных хустках. Яшчэ амаль ня было вясны, а твары іх ад прыпёку загарэлі і кажуць аб першых кветках вясны — пралесках.
А Пёкла стаіць у чарадзе дзяўчат і сумуе — гора яшчэ не зажыло. Даніла ходзіць па беразе ракі ды пільна глядзіць, як сплываюць з трэскам крыгі, з нянацку пазіраючы на карагод з дзяўчат…
Пелі яшчэ шмат песень.
Помню я іншыя песьні. Пелі гэтую песьню дзеўкі ў супрадках, пад грабянямі, і матыў яе быў такі журботна-вясельны, што і цяпер, калі чую песьні вясны, застаўся ў памяці, пранік у істоту душы ды ўзварушыў ўспаміны…
|
…Ой-ды карчо-о-мачка пры дарозе… |
Тады шэрань вісела кавалкамі на цёмных вокнах, а за вакном ляжаў белы-белы сьнег. Усхліпваючы гарэў аганёк лучыны… Сьпявалі шмат песень — і ўсё пра цьмянае жыцьцё вёскі, пра ціхія ласкі ды радасьці жыцьця.
І, здаецца-б, вечна слухаў іх.
Яны гавораць такое блізкае, такое роднае.
А то яшчэ — стаялі дні прыгожага лета. Белабрысае сонца рагатала ў небе і спускалася на зямлю жоўта-чырвонымі касьнікамі. Запляталіся касьнікі ў касу маладзіцы-восені. Калыхаліся соннай смагай кудраватыя бярозкі, разам з песьняй жней гулі жніўныя песьні. А песьня дзіўна-чароўная, вясёлая, з таемным смуткам…
Калыхаў зорны вечар думкі.
А гэта было вясною. Можа й таму весялей здавалася песьня?..
Яны гукалі вясну ў жыцьці — яшчэ лепшую, прыгажэйшую вясну… Адлець пелі песьні — гукалі вясну. На просты лад-матыў хвалілі ды ганьбілі тое, што, было хараством і ненавісьцю. У стара-непазбыўнай песьні было і прыгнечаньне, і ядраныя жаночыя сьлёзы, як журавіны, і пракляцьце ўсяму старому. Тады была перамога ў песьні, як новая мэлёдыя асыпала вакольле прыгажэйшымі словамі.
Дзяўчаты гулялі ў карагоды, званчэй быў іх сьмех, забывалася, мусіць, нешта цяжкае, а верх брала чыстая радасьць, як дзявочы сьмех. І сонца-ж было такое ласкавае і неба такое-ж бялёсае.
— Эх, вясна!.. Эх, песьні!..
Хочацца мне цяпер думаць думы шырокія, вольныя — ды бегчы ў даль па бяскрайнай зямлі. На прыполе слухаць вялікую, дзіўную музыку жыцьця.