Aświeta (1936)/IX

← VIII. Kursy karespandencyjnyja

IX. Biblijateki Публіцыстыка Аўтар: Станіслаў Грынкевіч 1936 год

X. Biblijateka-čytalnia →

Прапануем да спампаваньня!

IX. Biblijateki.

Časta biblijateka budzie adnoju amal što mahčymaściu šyrejšaje pracy aświetnaje. Chacia i tutaka sprawa nie kančajecca na tym, kab mieć knižki ŭ šafie. Mieć tawar ci mieć ziamlu, jašče nia značycca, što ŭsieńka zroblena, kab tawar dobra raspaŭsiudžywać ci kab ziamla dobra radziła. Heta tolki mataryjał, z jakoha možna ŭsieńka zrabić, kali ŭmieła ŭziacca za jaho.

Jość roznajakija typy biblijatekaŭ. Prykładam biblijateki prywatnyja. Ich amal nia majem w našych umowach biełaruskich. Nia majem my ani swaje buržuazii, nia majem tych słajoŭ u hramadzianstwie, jakija-b mahli addać da šyrokaha karystańnia bahaćci swaich prodkaŭ ci zdabytych sobskaju natuhaju. Niekatoryja adzinki z našaje pracoŭnaje intelihencyi, jakija majuć krychu knižak, dzielacca imi pa miery mahčymaści. Henyja apošnija biblijateki nia majuć lišnie wialikaha hramadzkaha charaktaru dziela swaje małoje kolkaści i zusim prywatnaha charaktaru.

Najwažniejšym typam biblijateki budzie biblijateka hramadzkaja, niezaležna ad taho, chto jaje naładziŭ, ci kulturnaja ŭstanowa, ci hramadzkaja, ci ekanamičnaja, ci adumysłowaja ŭstanowa z metaju arhanizacyi biblijatekaŭ. Najwažniejšy hety typ nia tolki dziela taho, što jon tolki i mahčymy ŭ nas, a što jašče wažniej, što pry hramadzkim charaktary biblijateki ździejśniajecca wielmi wažnaja starana ŭ biblijatecy, a mianoŭna mahčymaść kirawać pracaju paasobnych adzinak cieraz prahramny padbor knižak.

Meta biblijateki wielmi roznajakaja. Škoła, kali-b na‘t jana była swaja rodnaja, usiaho nia daść. U biblijatecy dalej ludzi ŭzhadowywajucca na swaju i baćkaŭščyny karyść. Biblijateka heta mahčymaść dakončyć toje, što pačali kursy, lekcyi paasobnyja ci systematyčnyja. Adnačasna meta biblijateki skałychnuć i wyklikać patrebu imknieńnia da aświety, dać ježu tym, u kaho naradziłasia patreba šukać strawy duchowaje, dać mahčymaść zdawolnić patreby nawukowyja.

Dziela roznych miarkawańniaŭ byli arhanizawanyja roznyja typy biblijatekaŭ. Siańnia typ biblijateki, jak niejkaje kuchni dziela praletaryjatu duchowaha, naležyć da minuŭščyny. Bačyli my ich u siabie ŭ paru paśla 1905 hodu, kali ludzi mo‘ i z dobraju dumkaju, adnak nie razumiejučy patrebaŭ šyrokich masaŭ, išli na wiosku z knižkami maralnymi, pabožnymi, cikujučy ab patrebie „dušy“, nia dumajučy i nie razumiejučy zusim patrebaŭ biahučaha dnia. Da taho-ž u nas henyja biblijateki najčaściej byli čužymi i źmiestam i nastrojem, što łunaŭ ad henych knižnic. Najčaściej arhanizawaŭ heta ksiondz, pani ci panienka z susiedniaha dwara. Nie wyklikali henyja knižnicy masawaje pracy, nie pašyrylisia jany zašmat. Zatoje wielmi časta zabrali bolš žywych adzinak i papsawali ich u niekatoraj miery, dziela taho, što aświeta hetkaja adłučyła ich ad hramady, wykasawała ŭ niekatoraj miery z supolnaści, pryščapiŭšy čužyja asiarodzišču dumki i idei.

Nie! Sapraŭdnaja, dobraja biblijateka nia budzie takoju. Jana ŭzhaduje hramadzianina świedamaha, adkaznaha za siabie i za swaju rolu pierad historyjaju. Akančalna kožny z nas heta ŭ niekatoraj miery budaŭničy padziejaŭ swaich i swajho narodu.

Kazać u nas siańnia ab wybary knižak, ab układańni katalohu, chacia sprawa wielmi i wielmi wažnaja, dawoli trudna. Kožnaja našaja knižnica miecimie bolš-mienš toje, što možna dastać u rodnaj mowie. Charaktar tady biblijateki wyznačajecca nasampierš tym, što jana biełaruskaja. Cieraz biblijateku čytač chaj nawučycca ŭsiaho, ab swajoj staroncy, ab jejnaj minuŭščynie, ab jejnym prastory, ab nasielnictwie, ab słaŭnych zmaharoch, ab šlachoch, jakimi ludzi chadzili, majučy na ŭwiecie dolu swaich. Cieraz biblijateku treba, kab čytač moh znajści kantakt z šyrokim świetam, kab lepš moh zrazumieć swajo pałažeńnie, kab lepš moh ujawić, pašto i našto toje ŭsieńkaje, što bačać jahonyja wočy.

Niezaležna ad kolkaści i jakaści knižak, treba kab byŭ u biblijatecy zaŭsiody kataloh. Kataloh — heta pakazalnik imknieńniaŭ i mahčymaściaŭ kiraŭnictwa biblijateki.

Biblijatekar wielmi wažnaja asoba. Ad jaho šmat zaležyć, jakija knižki buduć čytać, ad jaho zaležyć, jak buduć čytać. Čytać knižki treba nawučycca. Nasampierš treba wyhadawać henych biblijatekaraŭ. Jak ich nojdziem, jak damo im nawučycca swajho „ramiasła“ — heta sprawa, jakuju zmoža wyrašyć tolki masawaja arhanizacyja kulturna-aświetnaja. Pakiniem henyja razwažańni ciapier na staranie.

U suwiazi z našymi ŭmowami možna było-b padumać nad adnoju mahčymaściu padychodu da pytańnia biblijatečnaha, heta mianoŭna arhanizujučy biblijateki wandroŭnyja. Na terytoryi, skažam pawietu ci akruhi, dzie niama mahčymaści sarhanizawać bolšaje kolkaści centraŭ biblijatečnych, naładžywajecca biblijateka, jakaja razjaždžaje ŭwieś čas i ŭ dadzienuju miascowość źjaŭlajecca raz na miesiac, ci jak dawiadziecca pawodle raspracowanaha planu. Tyja, što pračytali knižki, addawacimuć ich nazad i buduć brać nowyja. Biblijatekar-ža sa swaimi knižkami konikam, ci dwuchkołkaju ci jak jašče jano, jedzie dalej.

Dziela hetkaje biblijateki nia było-b takoha hłuchoha kutka, dzie-b jana nia łučyła, biazumoŭna trymajučysia swaje akruhi, inakš knižki chutka raspaŭźlisia-b uščent. Biblijateka treba kab mieła prynamsia dublikaty abo na‘t patrojnyja ci pa 5—7 ekzemplaraŭ bolš chodkich knižek, inakš nie absłužyła-b jana swaje akruhi.

U biblijatecy henaj treba mieć wielmi adkaznaha pracaŭnika. Heta praca dziela čaławieka achwiarnaha, idejnaha, z nachiłam da hramadzkaha žyćcia. Najbolš pažadana, kab heta byŭ čaławiek „swoj“, rodam z terytoryi, dzie pracawacimie.

Kiraŭnik biblijateki wandroŭnaje budzie złučwom pamiž biadoju štodziennaju i imknieńniem da zornaha zaŭtra, imknieńniem, što dremle ŭ kožnym čaławieku, jaki akančalna nie zmadzieŭ jašče, a tymi žarołami, skul možna ždać pieramieny. Biblijatekar budzie prynosić knižki i wiestki z dalokaha świetu i z susiedniaje wioski ci pawietu. Heny biblijatekar budzie ŭ niekatoraj miery zarukaju metnaści zmahańnia i budzie jon adnačasna ŭzhadawalnikam, jon budzie zaachwočwać, jon wučycimie…

Henyja tolki što pamianionyja mamenty pakazywajuć na niazwyčajnyja cennaści wandroŭnaje biblijateki; maje jana biazumoŭna swaje i adjemnyja starony. U pieršuju čarhu, možna kazać, budzie ŭ tym, što efekt pracy nadta zaležacimie ad indywidualnaści biblijatekara.

Adnak henaja adjemnaść tutaka pajmo wielmi adnosnaje. Zaŭsiody možna palochacca, što błahaja adzinka zaminacimie ŭ pracy. Dziela hetaha adnak nia budziem ža my spyniacca ŭ pracy, dzie bačym wialikuju karyść.

Kali idzie ab staranu techničnuju, dyk jość biazumoŭna nad čym padumać. Treba hrošaŭ na knižki, na pierawozku ich, na biblijatekara. Chaj padumajuć nad hetym usim našyja kulturna-aświetnyja arhanizacyi. Dziela ich heta budzie mahčymaść pašyryć kruh dziejnaści na tyja pawiety, dzie dahetul nia puścili jany nia to što kareńniaŭ, a na‘t malusieńkich rastkoŭ…

Chacieŭ-by ja na hetym miescy padzialicca z dumkami ab pracy ŭ biblijatekach stałych. Prawilna heta ci nie, a wiedajem my ŭ našaj akcyi biblijatečnaj siańnia adnu wyklučna formu: mianoŭna — kali biblijateka stulna złučana arhanizacyjna z aświetnym tawarystwam. Prykładam hurtki Biełaruskaha Instytutu Haspadarki i Kultury. Forma mo‘ jano wielmi dobraja, dziela taho, što daje lepšyja mahčymaści wykarystać kulturny bahaž i aružža ŭ formie knižak, daje lepšuju zaruku, što knižki nie prapaduć, nie raspaŭzucca, što čytańnie budzie jšło arhanizawanym sposabam.

Dyk biaručy sprawu z asnaŭnoje starany, stanowišča hetkaje wielmi prawilnaje. Tolki adna tutaka zaściaroha — Instytut heta nia meta, a tolki adzin z mahčymych šlachoŭ da mety. Na heta my ŭsie zhodnyja. Ciapier znoŭ majem bahaty daśled arhanizacyjny i tych zaminaŭ roznajakich, jakija stajać pierad zakładzinami i pracaju hurtka. Dyk ždučy zakładzinaŭ hurtka, my ždžem šyrejšych mahčymaściaŭ pracy, a pakul što marnujem čas, nia wykarystaŭšy jak śled usich sposabaŭ zdawolić patrebu drukawanaha słowa na wioscy ŭ formie biblijateki.

Nia wiedaju, ci Centralnaja Uprawa Instytutu mahła-b siańnia skazać na asnowie statystykaŭ paasobnych hurtkoŭ i ichnich biblijatekaŭ, kolki siarednia ludziej karystaje z biblijateki, jakija knižki najbolš chodkija, jaki ahulny kruhazwarot adnaje knižki ŭ dadzienaj miascowości.

Nia wiedaju, ci farmalna tarnujecca parahraf rehulaminu, što čytačom biblijateki moža być siabra Instytutu i kolki ludziej nie naležačych da arhanizacyi čytaje knižki.

Dyk zwažajučy na techničnyja zaminy pry razhortywańni šyrejšaje kulturnaje pracy i adnačasna wiedajučy, što lahčej naładzić biblijateku, chaj i nadta skromnuju, treba nam padumać, jak uziacca da kankretnaje ŭ henym kirunku pracy.

Wielmi časta jość u toj ci inšaj miascowaści adna dźwie adzinki zdolnych pakirawać biblijatekaju, a niama dziela roznajakich pryčynaŭ umowaŭ dziela inšaje pracy, dyk treba sarhanizawać toje, što źjaŭlajecca mahčymym u siańniašnich umowach.

Paasobnaja biblijateka samastojnaja ci ŭ łučnaści z hurtkom kulturna-aświetnaje arhanizacyi nia miecimie, za nadta małymi wyniatkami, nieobmiažowanaje kolkaści knižak. Knižki ŭ praciahu adnaje ci dźwioch najbolš zimaŭ treba kab byli pračytanyja i jany sapraŭdy buduć pračytanyja; prytok nowych čytačoŭ nia moža być taki bujny, kab dziela ich trymać usie knižki na adnym miescy, kali jany mahli-b być z wialikaj karyściaj na druhoj wioscy ci ŭ inšym pawiecie. Dyk treba padumać ab abmienie knižak ci cełych biblijatekaŭ, kab ich možna było pieranosić z miesca na miesca.

Kožnaja biblijateka miecimie dźwie asnaŭnyja častki — adnyja knižki nazaŭsiody źwiazanyja z dadzienaju miascowaściu, knižki byccam „nastolnyja“, mohuć jany być na‘t adnolkawymi ŭwa ŭsich knižnicach, prykładam asnaŭnyja knižki z haliny litaratury ci historyi i h. d.

Spałučany z hetkim prajektam niekatoryja techničnyja patreby. U pieršuju čarhu patrebnyja padrabiaznyja katalohi z adnaje starany i adnolkawyja ŭsiudy šafy biblijatečnyja, kab možna było pierawiaści cełuju biblijateku na druhoje miesca. Adnačasna na hetym šlachu možna prymusić paasobnyja hurtki da bolš uwažliwych adnosinaŭ da pierachoŭwańnia knižak. Pakinu na staranie, jak najlepš było-b naładzić henaje plerachoŭwańnie, jak rabić abmien knižak i biblijatekaŭ i h. d. Chaču źwiarnuć tolki ŭwahu na wyšpamianionyja sprawy z dumkaju wyklikać abmien dumkami i hutarku ab praktyčnych mahčymaściach realizacyi henaha planu.