Franciš Bahušewič (1930)/I

I. Žyćcio Fr. Bahušewiča, charaktar i pamiać ab im u narodzie Літаратуразнаўчая праца Аўтар: Адам Станкевіч 1930 год

II. Čas, u jakim žyŭ Fr. Bahušewič →

Прапануем да спампаваньня!

∗
∗             ∗

Sioleta minuła tryccać hadoŭ ad śmierci Wialikaha Biełarusa, Baćki biełaruskaha sučasnaha adradžeńnia, pieśniara Fr. Bahušewiča.

Sapraŭdy jość jon wialikim, a takža j Baćkam biełaruskaha adradžeńnia, bo jon pieršy ŭ swajej biełaruskaj literaturnaj tworčaści, z niabywałaj da jaho śmiełaściaj, hłybinioj i jasnaściaj, jarkimi kraskami wydabyŭ na świet usiu žudasnuju trahiedyju biełaruskaha narodu, dajšoŭšaha da apošniaj hranicy zaniepadu i, choć u ahulnych dumkach, pieršy pakazaŭ asnaŭnyja šlachi, pa jakich narod hety moža dajści da žyćcia, da swajho poŭnaha adradžeńnia.

„U dumkach Bahušewiča, pieśniara hetaha adradžeńnia, možna wyjawić pieršapačatkowaje zaradžeńnie, embryjon tych ideałaŭ, jakija źjaŭlajucca bajawym lozunham sionniešniaha dnia. Pytańnie ab Bahušewiču maje dla nas nia tolki histaryčnaje, ale i ścisła aktualnaje značeńnie“ — słušna kaža praf. M. Piotuchowič.^[1]

I. ŽYĆCIO FR. BAHUŠEWIČA, CHARAKTAR I PAMIAĆ AB IM U NARODZIE.

Na wialiki žal, ab žyćci Fr. Bahušewiča dajšło da nas nia mnoha wiestak. Hałoŭnuju krynicu wiestak ab Bahušewiču, — archiŭ, jaho syn, jak świedča Jury Alelkawič u časopisi „Беларусь“,^[2] wydać Biełarusam u swaim časie admowiŭsia. Pastupiŭ tak małady Bahušewič dziela polskaha nacyjanalizmu, dziela swajej warožaści da tych dumak, jakija latucieŭ jahony rodny baćka ab biełaruskim narodzie.

Dumajem adnak, što zacikaŭlenyja Biełarusy mohuć choć niešta jašče dawiedacca ab swaim narodnym Baćku ad blizkaj radni pieśniara, jakoj jašče astatki žywuć. Ale z hetaj sprawaj treba śpiašacca, bo śmierć na swajej kalaśnicy zaniasie ŭ mahilu apošnich świedkaŭ žyćcia Wialikaha Biełarusa.

Palaki i Rasiejcy ab Bahušewiču takža nia pisali badaj ničoha, što jaho žyćcio i tworčaść wyjaśniała-b biesstaronna i pawažna, „bo — jak kaža K. Swajak, asoba jaho, a lepš jaho dumka, pradstaŭlaje dobruju supiarečnaść ichnym palityčnym miarkawańniam. Wychodziačy z asnowy nie pryznawańnia pasiarednich narodaŭ miž Rasiejaj i Polščaj, abiedźwie starony nia widzieli ani Ukraincaŭ, ani tymbolš Biełarusaŭ“...^[3]

Dyk na hetym miejscy padzielimsia z čytačami choć tymi wiestkami ab Bahušewiču, jakija ŭ nas znachodziacca pad rukoj, a takža i tymi dumkami ab im, jakija dapuskać majemo padstawu.

Fr. Bahušewič radziŭsia ŭ 1840 h. u Ašmianskim paw. z drobnaj spolščanaj biełaruskaj katalickaj šlachty, u falwarku Kušlany. Skončyŭšy siarednija nawuki ŭ Wilni, pierajechaŭ ŭ Pieciarburh, dzie pastupiŭ na fizyka-matematyčny addzieł uniwersytetu.

Dziela niawiedamych nam dahetul bližej pryčyn, Fr. Bahušewič nawuku hetu pierarwaŭ, wiarnuŭsia ŭ rodnuju Ašmianščynu i byŭ tam niekatory čas narodnym nastaŭnikam.

Kali ŭ 1863 h. na litoŭska-biełaruskich ziemlach wybuchła polskaje paŭstańnie, Fr. Bahušewič takža dałučyŭsia da jaho i byŭ ranieny ŭ nahu. Ranienym zaapiekawalisia sialanie i skryli ad woka carskaj ułady. Pryčyny ŭčaścia pieśniara ŭ hetym paŭstańni, na žal, takža niawiedamyja. Adnak, kali woźmiem pad razwahu biełaruski narodnicka-socyjalny duch jahonaj tworčaści, a takža mahčymaść znajomstwa z rawieśnikam swaim, paŭstancam Kastusiom Kalinoŭskim, latucieŭšym ab palityčnaj niezaležnaści našaha kraju, nie biez padstawy možam dumać, što Fr. Bahušewič, idučy prociŭ carskaj niawoli, śniŭ sałodkija sny, miž inšym, i ab palityčnaj niezaležnaści biełaruskaha narodu i z hetaj metaj dałučyŭsia da paŭstańnia.

Kab, widać, zaciorci ślady swaho prastupku prad carskaj uładaj, Fr. Bahušewič pierawandrawaŭ na Ukrainu ŭ Niežyn, pastupiŭ tam u Jurydyčny Licej, jaki i skončyŭ u 1868 h.

Pośle skančeńnia praŭnych nawuk piaśniar naš doŭhija hady prabywaŭ na Ukrainie, na słužbie sudowaha śledawaciela. U hetym časie paznaŭ jon dobra ukrainskuju mowu, ukrainskaje narodnaje žyćcio, a pradusim, jak treba dumać, twory świeža pamioršaha (1861) wialikaha ukrainskaha adradženca pieśniara T. Šewčenki.

Ale ni jasnaje nieba Ukrainy, ni biaźmierny prastor i bahaćcie jaje paloŭ nie mahli zamianić Fr. Bahušewiču choć ubohaj, ale rodnaj staronki, rodnaha swajho padniawolnaha narodu. Dyk pakinuŭ jon Ukrainu i prybyŭ ŭ Wilniu, dzie pracawaŭ, jak adwakat, pry Akružnym Sudzie.

Urešcie 15. IV. 1900 h. słaŭny naš Baćka j piaśniar rasstaŭsia z hetym świetam. Pachawany jon na rodnych parafijalnych mohiłkach u Župranach.

„Fr. Bahušewič, jak i jaho paezija, jak kaža ŭspomnieny ŭžo Kaz. Swajak — byŭ fihuraj niazwyčajnaj i dla Biełarusi maje jon nie abyjakuju wartaść... Rod Bahušewičaŭ nia minuła taja samaja dola, jakaja tak mnoha zachapiła synoŭ biełaruskich i addała ich na słužbu "kulturnaha" susiedztwa. Kali-b chto spytaŭ, skul widać, što taki Ad. Mickiewič nia byŭ Biełarusam — adkažuć, što świedkam jaho twory. Nu, peŭna! Tak woś z tworaŭ swaich Bahušewič pakazywajecca nam, jak čysty Biełarus i hetaha nam dosyć, kab pastawić jaho miž swaimi piśmieńnikami, choć radnia jaho mo' i nie pryznajecca da Biełarusi. Choć paezija Bahušewiča ahułam dawoli abjektyŭnaja i mała jon pakazwaje z-za jaje swajho twaru, wyhladu swajej ułasnaj dušy, adnak u joj znachodzim niekulki silnych wyražeńniaŭ, z jakich jon wyhladaje, jak Biełarus idejny i z metaj, jakoj nia śmieli pastawić papiarednija biełaruskija piśmieńniki...

Dom Fr. Bahušewiča, a prad domam jaho rukami sadžany wiaz

Bahušewič u swaim žyćci štodziennym byŭ demokratam, heta znača, što jon nie addzialiŭsia cełaj proćmaj ad sialan Biełarusaŭ, jak zrabiła šlachta inšaja. Jak adwakat, mieŭ jon častyja znosiny z prostym čaławiekam i hetym samym moh dobra paniać skład jaho dušy. Lubili Bahušewiča ŭsie za dastupnaść i hładkaść biełaruskaj hutarki, u jakoj jon zaŭsiody źwiartaŭsia da Biełarusaŭ. Paznaŭ jon jaknajlepš kryŭdu, jakaja dziejełasia na biełaruskaj ziamlicy i baraniŭ našaha brata nia tolki słowam, ale i dziełam... Nia dziwa, što narod uwažaŭ jaho „za swajho“ i śmierć jaho wyzwała ščyry žal, što adbiŭsia šyrokim spačućciom pa cełaj Biełarusi, bo z im syšoŭ sa świetu pieršy piśmieńnik-demokrat, jaki mieŭ adwahu zastupicca za biednatu i pakazać świetu našu kryŭdu. Jon pačynaje rad piśmieńnikaŭ, što buduć baranić taksama padniawolnaha, mo' nawat haračej, ale woś u čym nie zraŭniajucca z Bahušewičam: nie abojmuć cełaści biełaruskaj dušy, a jon patrapiŭ heta zrabić“...^[4]

Dyk nia dziwa, što pamiać ab Baćku swaim u narodzie dahetul nie zahinuła. Staryja Biełarusy kataliki, z šyrokich časta wakolic Kušlan i Župran, jašče ab im pomniać. „Dziŭny byŭ i wažny čaławiek — možna jšče było niadaŭna pačuć ad sialan z wakolic Župran — nadta jon mužykoŭ lubiŭ, z imi achwotna prabywaŭ, hawaryŭ i nasiŭ siarmiahu“.

Fotohrafija Bahušewiča ŭ siarmiazie sapraŭdy świet bačyła: byli z joj biełaruskija knižki i jość jašče dahetul, ale, na wialiki žal, siańnia Bahušewič u siarmiazie ŭ sučasnych biełaruskich wydawiectwach, prynamsi ŭ Zach. Biełarusi, spatykajecca štoraz radziej, a fotohrafija ŭ siarmiazie, ci choć dobraja z jaje kliša — heta ŭžo wialikaja siańnia redkaść!

Žywuć takža ŭ pamiaci narodu dreŭcy, sadžanyja rukoj pieśniara, u Kušlanach, a takža na rynku Župranskim kamień, ab jakim jość u narodzie wiestka, što z henaha kamienia padčas paŭstańnia 1863 h. pramaŭlaŭ Fr. Bahušewič.

Nie adrečy budzie tut takža ŭspomnić, što wiedamy mastak biełaruski Jazep Drazdowič, u suwiezi z sioletnim jubilejem, Fr. Bahušewiča, adwiedaŭ Kušlany i Župrany i šmat zrabiŭ rysunkaŭ tych rečaŭ i miajscoŭ, jakija ścisła źwiazany z pamiaciaj našaha Wialikaha Adradženca. Rysunki henyja, likam da 20, ułožanyja ŭ dwa sšytki, biazumoŭna, źjaŭlajucca duža cennym układam dla zachawańnia i žywiejšaha ŭzbudžeńnia ŭ narodzie pamiaci pieśniara, a takža u peŭnym značeńni, da lepšaha paznańnia žyćcia jahonaha.

Z niekatorych z henych rysunkaŭ i my tut karystajem.

---

1. Проф. М. Піотуховіч — Нарысы Гісторыі Беларускай Літэратуры. Частка 1. Менск — 1928. Str. 85.
2. „Стары Менск у беларускіх успамінах“. „Беларусь“, 1920, № 2.
3. Kazimir Swajak — „Fr. Bahušewič piaśniar biełaruski“ „Krynica“ 1920 h., Nr. Nr. 2,3,4,5.
4. Kaz. Swajak. Tamža.