Rodnyje zierniaty (1916)/II/Leto/Što takoje klimat
| ← Ržany kołas | Što takoje klimat Навукова-папулярны артыкул Аўтар: Іван Гарбуноў-Пасадаў 1916 год Пераклад: Вацлаў Ластоўскі |
Cmok → |
Прапануем да спампаваньня!
Što takoje klimat?
Klimatam jakoha niebudź miejsca nazywajecca pahoda, jakaja tam najčaściej bywaje. Kali u jakoj niebudź miejscowaści časta pàdaje doždž, to my kažemo, što tam mokry klimat.
Kali u niejkim miescy bywaje za hod bolej jasnych dzion, a doždžu pádaje mała, to my kažemo, što klimat tam suchi.
Kožnaja miejscowaść na ziamli maje swoj klimat.
Klimat kraju zaležyć i ad taho, ci ŭ horach heny kraj, ci ŭ dalinie, daloka ad mora, ci blizka, dujuć tam časta wietry ci nie, ci jość blizka les, bałota, abo može suchi step. I ješče šmat ad čaho zaležyć klimat staronki.
Bywaje tak, što pad haroj u nizie tak ciopła, što rastuć apelcyny, a na wiarchoŭcy henaj hary kruhły hod lažyć śnieh.
Sonce chutka nahrewaje sušu. A akijan nie tak chutka, jak ziemla, nahrewajecca ad sonca. Dziela taho wietry, što dujuć z akijanoŭ, letam, bywajuć prachałodliwy.
Zimoj-že ziemla chutčej astyhaje, čym marskaja wada, dziela hetaho zimoj z marej i akijanoŭ ciahnie ciapłom.
Woś čamu nidaloka ad mora letam bywaje prachałodliwiej; a zimoj ciaplej, jak u tych miejscoch, jakije daloki ad mora.
Letam wietry, što wiejuć nad sušaj, robiacca ciopłymi. Nad wialikimi raŭninami haračych krajoŭ wietry robiacca prost haračymi, tak što sušać i wypalajuć trawy.
Kala akijanoŭ časta bywajuć daždžy.
Kala hor bywaje bolej doždžu, čym u raŭninach, dziela taho, što kala ściudzionych hornych wiarchowak pawietre achaładzywajecca i nia može utrymać u sabie hetulki wadzianoj páry, skolki može utrymać ciopłaje pawietre. Wadzianaja pára zhuščajecca ŭ chmary i lijecca na ziamlu doždžam.
Jość i hetkije miejscy na ziamli, dzie kruhły hod blizka saŭsim nie bywaje doždžu. Henyje miejscy nazywajucca pustyniami. U pustyni mała raście raślin. Raśliny pustyni mohuć doŭha abchadzicca biez wady.
Kali u roznych miejscoch rozny miejscoch rozny klimat, to i raśliny ŭ ich rastuć i žywioły žywuć roznyje.
Blizka pa ŭsiej ziamli žywuć ludzi, ale jość na ziamli i takije miejscy, dzie ludzi nia mohuć žyć, im nie daje tam žyć błahi klimat: abo ŭ takich miejscoch lišnie sucha, abo lišnie mokra, abo lišnie ściudziona.
Rabota, jakoj zajmajucca ludzi, takže zaležyć ad klimatu. Kudy-by wy ni pajechali, ŭsiudy ŭbačycie, što ludzi siejuć jakije-kolečy zbožža i zajmajucca jakoj-kolečy pracaj. U ziemlach, dzie ciaplej, ludzi siejuć ryž, kukuruzu, winahrad, apelcyny. U nas, u prachałodliwym, miarkoŭnym klimacie, henyje raśliny nie daśpiewajuć, i my siejem žyta, pšanicu, jabłyki i roznyje harodniny. U krajoch, dzie ješče chaładniej, ludzi nia mohuć zasiewać i hetych raślin tam jany siejuć jačmień, awios, harodniny. A jość i hetkije ściudzionyje staronki, dzie čeławieku saŭsim nia možna karmicca z ziamli: jamu treba tam nie ziamlu arać, nie harody sadzić, a razwadzić alenioŭ ci chadzić na palewańnie, ławić rybu i hetym karmicca.
Tam, dzie mnoha lasoŭ, čeławiek rubaje les, piłuje jaho na drowy, robić z drewa mebli, pasudu, cacki. Tam, dzie jość stepy z dobraj trawoj, čeławiek haduje karoŭ, koniej, awiec i kormicca hetym.
Pytańnia dla hutarak i piśmiennych rabot. Dzie prachałodliwiej dniom: na ŭzhorku ci ŭ jary? Dzie zimniej nočču? Čamu? Dzie raniej pačynajucca chał ady wosieńniu: u raŭninach, ci ŭ {{smaller|? Adkul wiejuć wietry, prynosiačyje doždž? Dzie ciaplej zimoj bližej da mora, ci dalej? Raskažycie, jaki klimat u nas? Ci nia wiedajecie, čamu u nas taki klimat? Ci zamierzajuć u nas sažałki: i waziory? Ci kali-kolečy zamierzaje ŭwieś akijan? Što takoje pustynia? U jakoj pare hodu bywajuć nawalnicy? Z rečej da jady, što prywozicca s ciopłych krajoŭ, što wyrasło u nas, što prywozicca z dalokaj poŭnačy?