Rodnyje zierniaty (1916)/II/Wiesna/Skul uziałasia hleba

← Chlebarob

Skul uziałasia hleba Навукова-папулярны артыкул Аўтар: Іван Гарбуноў-Пасадаў 1916 год Пераклад: Вацлаў Ластоўскі

Muzyka →

Прапануем да спампаваньня!

Skul uziałasia hleba.

Ciapier my pastarajemsia dawiedacca, skul uziałasia hleba.

Pojdziem na abrywisty bierah reki. Reka razmyła jaho tak, što na bierazi blizka saŭsim nima trawy, i widać, što bierah słaisty. Zwierchu lažyć nie hruby płast, abo słoj, ciomny, blizka čorny; jon uwieś pieraplecien kareńniami raślin. Heto i jość hleba.

Kareńnia inšych raślin prabralisia ŭ nižejšy, bolej świetły i ćwiordy płast ziamli. Heto budzie padhlebbie.

Ječče hłybiej ziemla robicca ćwiardziejšaj, a bywaje i tak ćwiorda, što jaje nie biare łapata. Heny ćwiordy słoj ziamli nazywajecca skalicaju.

Hleba wytwarajecca sa skalicy. My ŭžo wiedajem, što hleba lažyć tolki cienkim płastom zwierchu. Kali kapaješ hłybiej, to natraplaješ užo nie na hlebu, a abo na piasok, abo hlinu, abo ćwiordy kamień-skalicu. Dzie-b ni pačać kapać jamu, u kancy kancoŭ dakapajemsia da ćwiordaj skalicy.

Woźmiem i rastaŭčom kawałak ćwiordaj skalicy na drobny parašok. Čamu-ž nia možna nazwać heny taŭčony kamień hlebaj? Ci padobien jon na tuju čornuju ziamlu, płast katoraj lažyć zwierchu?

Pasiejem my niekolki zierniat u wazončyku z henym paraškom s taŭčonaho kamienia. Pasiejem niekoľki zierniat u wazončyku s čornaj ziamloj.

Praz niekolki dzion zierniaty puściać rastki-plončyki u abodwych wazončykach i buduć saŭsim roŭnyje. Paśla raśliny u ziamli s kamiennaho paraška blizka saŭsim pierestajuć raści. A ŭ druhim wazončyku, z dobraj ziamloj, raśliny i dalej dobra rastuć. Jany robiacca ŭsio bolšyje i taŭściejšyje. Raśliny, wyrosšyje u parašku, chutka saŭsim prapaduć. Jany pamruć z hoładu.

Znače, u hlebi jość ješče niešta druhoje, apryč kamiénnaho pyłu. Wytwaràłasia hleba sa skał saŭsim nie tak, jak naš parašok sa skalicy.

Abrywisty bierah reki; u wiersie cienki płast hleby, a nad samaj wadoj, u nizie — skalica.

Wielmi, wielmi daŭno na ziamli byli adny hołyje skały, saŭsim niepakrytyje hlebaj. Jak wy dumajecie, ci možna było žyć tady na ziamli? Čamu nia možna?

Mnoha, mnoha hadoŭ sonce świaciło na kamieńnia i kožny dzień ich krepka nahrewało. Načami, kali nie było sonca, skały astyhali. Maleńkije častački, s katorych wytwarylisia skały, rasšyralisia ad ciepła i cisnuli adny adnych. Kali-ž rabiłosia ściudziona, častački skał sciskalisia, i pamiž imi rabilisia maleniečkije ščełački. Mała-pamału henyje drobnieńkije ščełački rabilisia bolšymi i šyrejšymi, i ŭ skałach wytwaralisia wialikije ščełki.

Na skały padaŭ doždž. Kapli doždžu pamaleńku daŭbili i razmywali skały. Wada zaciekała ŭ ščełki. U ściužy wada zamierzała i raspichała ščełki, lamała skału. Sprobujcie nalić poŭnuju butelku wady, zatknijcie jaje korkam i pastaŭcie na maroz. Kali wada ŭ butelcy zastyhnie i z jaje zrobicca lod, to led razarwie butelku, dziela taho, što lodu treba bolej miejsca, jak wadzie. Hetak sama i wada, trapiŭšy u ščełačku skały, razrywaje skału.

U kancy skały pačali kryšycca na kawałački. Henyje kawałački skał wadoj i ściužaj sčepalisia na piasok i hlinu.

Na henaj zmočenaj doždžam hlinie i na piasku stali wyrastać raśliny. Raśliny raśli, i swaimi drobnymi karenčykami razjedali i razrychlali piasok i hlinu i samyje ćwiordyje skały. Čarodnym raślinam było ŭžo tut lahčej raści, bo ŭžo ŭ ziamli byŭ dobry dla ich korm ad pierahniŭšych raślin. Wyrastali nowyje raśliny, wyrastali i pamirali i iznoŭ unawažywali saboj wierchni płast ziamli. Hetak mała-pamału s piasku, hliny i pierahnoju wytwaráłasia hleba.

Kali na ziamli byli ŭžo raśliny, tady mahli žyć užo i žywioły. Žywioły žyli, jeli, wykidali s siabie na ziamlu niahodnyje astatki strawy i sami pamirali. Žywioły unawažywali hlebu i swaim kałam i swaimi zhniŭšymi ciełami. Hetak płast hleby rabiŭsia usio taŭściejšym i hleba rabiłasia bolej uradliwa.

Schadzicie na bierah reki: tam wy pabačycie, jak hleba wytwarajecca ješče i inakšym sposabam.

Lewy bierah wysoki, a prawy nizki, naniesieny, utworeny wadoj.

Bierah pakryt žwiram i piaskom. Ich daŭno naniesła siudy wada. Reka heta ciekła niedzie ŭ horach pa kamieniach i swaim naporam adrywała kamień za kamieniem. Doždž i ściuža pamahali rabić wadzie hetu rabotu. Adarwanyje kamieńčyki šparkaja rečka padchopliwała, kaciła ich pa swaim dnie, abšlifowywała ich wostryje bryžy, šramiła šramiła imi i dzierła dno. Hetak kamieńčyki piereciralisia i razasypalisia ŭ piasok i hlinu. Rečka wykidała piasok u hlinu na swaje bierahi u časie pawodak. Na hety piasok i hlinu pádali zierniaty raślin. Raśliny razrastalisia, zamirali, pierehniwali i pieretwarali nieŭradliwy piasok u radžajnuju hlebu.

Žywioły, jak i raśliny, da hetych časoŭ pamahajuć wytwarać hlebu. Jany žywuć, jaduć, pamirajuć i za žyćcia i pa śmierci pamnažajuć u ziamli słoj pierahnoju.

Apryč taho, šmat jakije stwareńnia ješče i inšym sposabam pamahajuć wytwarać hlebu. Ziemlanyje abo daždžowyje čerwiaki ŭciahwajuć s pawierchni hłyboka u ziamlu liśćcia i trawu. Wy bačyli kali-niebudź u ziamli maleńkuju dziračku, s katoraj tyrčyć listok: heta daždžowy čerwiak ciahnuŭ listok pad ziamlu za čeranok, dy čamuści nia zmoh, ci nia zdužaŭ zrabić hetaho. Ziemlanyje čerwi, ryjučysia u ziamli, robiać sabie chody i razrychlajuć ziamlu. Tam, dzie ziemla wielmi scisnuta, čerwiak nia može rassunuć jaje swaim ciełam; tady čerwiak hłytaje ziamlu, praciskaje ziamlu praz swajo cieło i wykidaje jaje z zadniaho kanca ŭžo jak rychluju, uradžajnuju kàšku.

Kali wy za niekolki času apaśla doždžu wyjdziecie na sadowuju darožku, wy ubačycie na ziamli šmat dziŭnych maleńkich ziemlanych kuček. Heto čerwi wynieśli z ziamli niawyroblenuju ŭ sabie ziamlu.

Ryjuć sabie chody ŭ ziamli ziemlakopki, kraty, roznyje inšyje stwareńni i hetym usie jany razrychlajuć ziamlu i prapuskajuć u jaje pawietre, a ad pawietra chutčej butwiejuć u ziamli adpadki raślin i žywioł i lepiej drobiacca i piererablajucca kamieńni, piasok i hlina.

U kožnaj ščypcie čornaziomu jość mnoha žywych stwareńnioŭ. Jany hetkije drobnyje, što ich i nie widać prostym wokam. Ale kali wy pahlaniecie na ich praz mikraskop, to može i ŭbačycie ich. Kožnaje z hetych stwareńnioŭ žywie i ŭsio swajo žyćcio pa trochu pieretwaraje skały u hlebu.

Hleba, ŭ katoraj mnoha „parachnicy“, heto znače mnoha pierahniŭšych raślin i žywioł, nazywajecca čornaziomam.

Hleba, ŭ katoraj bolej za ŭsio piasku, nazywajecca piesčanaj, abo supieskam.

Hleba, ŭ katoraj asabliwa mnoha hliny, nazywajecca hlejem; kali u hlebi jość i hlina i inšyje ziemli — to suhlinkam.

Ciapier my wiedajem, jak wytwarajecca hleba.

Pytańnia dla hutarak i piśmiennych rabot. Ci bačyli wy kamienny płast pad ziamloj? Ci bačyli wy, jak kapajuć studniu? Lohka było kapać spačatku? A paśla? Ci nie znachodzili wy kawałačka kamienia, katory daždžy, pawietre, ciapło i raśliny zmiakčyli hetak krepka, što wy mahli lohka łamać jaho rukami? Waźmicie kamieńčyk, adbity świeža ad mocnaho kamienia, i paprabujcie razbić jaho małatkom. Ci lohka jon razbiwajecca? Znajdzicie abryŭ, dzie možna bačyć, jak kareńnia raślin piereplali hlebu? Ci nie ŭbačycie wy tam inšyje płasty, što pad hlebaj? Razhledźcie henyje płasty ziamli. Paśla doždžu pašukajcie dzie niebudź na hładkaj darožcy kawałački ziamli, wykinutyje daždžowymi čerwiami. Što pad hlebaj lažyć, dzie žywiecio wy? (Piasok? Hlina? Žwir?) Cym kormiacca ziemlanyje čerwi? Nazawicie, jakije wy wiedajecie stwareńnia, što žywuć u ziamli? Jak pamahajuć ziemlanyje stwareńnia palepšać hlebu? Čamu kamieńnia kryšacca? Što ziemlarob robić z ziamloj pierš, čym pasiejać u jej zierniaty? Jak wam zdajecca, na što chlebarob razrychlaje ziamlu? Na što ludzi kładuć u ziamlu nawoz?