Rodnyje zierniaty (1916)/II/Wosień/Chruńka

← Karowa

Chruńka Навукова-папулярны артыкул 1916 год Пераклад: Вацлаў Ластоўскі

Chto lepiej →

Прапануем да спампаваньня!

Chruńka.

Niahožaje, panuraje i brudnaje stwareńnie — świńnia zasłužyła u ludziej błahuju sławu. Kali chočuć kaho pałajać za niadobry pastupak i nieachajnaść, kažuć: „ach, ty, świńnia, — heta-ž świnstwo!“

Adzin bahaty kupiec, wialiki dziwak, padaryŭ swajej zamužnaj dačce na chreźbiny žywuju świńniu s parasiatami. Świńniu prywiaźli ŭ kareci. Heto była wialikaja zniewaha. Baćka chacieŭ sprobawać pakoru swajej dački. Dačka pryniała świńniu, skazała dziakawać baćku, a chruńcy z jaje dzietkami dała wyhodny prypynak. Dawiedaŭšysia, jak pastupiła dačka z jaho zniewažliwym padarkam, kupiec prysłaŭ jej załatuju świnku-statuetku, napoŭnienuju darahimi kamieńniami, i załatych da jaje parasiatak. Hetym bahatym padarkam jon zahładziŭ zniewahu.

Ale, kab ludzi wiedali, jak świńni lubiać čystatu i jakoje świńnia razumnaje stwareńnie, jany nia kryŭdawali-b za słowo „świńnia“. U dobrych haspadarkach u chlawoch dla świńniej robiać z doščak, na łokać ad ziamli, nary, kab było zaŭsiody sucha i čysta. Świńnia sama ciahaje sabie dla padściłki sałomu, wybirajučy suchuju i čystuju. Swińnia dziela taho zalezaje ŭ hraź i lubić pakupacca u jej, što da hetaho u jaje pryrodny nachił, bo jana pachodzić ad dzikaj świńni, katoraja žywie najbolej u bałotach, kormiačysia kareńniami raślin. Zatym świńnia ŭ hrazi achaładžywaje swajo tučnaje cieło i hrazioj niščyć na sabie parazitoŭ.

Samca damowaj świńni nazywajuć parsiukom, kabanom i knurom; samca dzikaj świńni nazywajuć: dzikam, kabanom i wiepram. Na dzikich świńniej palujuć sa strelbaj i sabakami. Stary dzik z ahramadzistymi kłykami bywaje wielmi niebaspiečen dla palaŭničaho. Adnym udaram swaich mocnych kłykoŭ jon pryčyniaje strašennyje rany, rasparywaje žywot i hrudzi. Matka adwažna baronić swaich dzietak i, akruženaja sabakami, pieršaja addaje swajo žyćcio.

Swińnia — žywioła ŭsiejadnaja; jana jeść i raślinnuju strawu i miasa. Wałondajučysia pa padworku i šukajučy strawy, jana zjedaje wykinutuju rybu, bulbu, skubie trawu i tut-že padchopić jakoha raziawiaku-kurčonka. Wypuščenyje na wolu, u stada, świńni ryjuć ziamlu i swaimi silnymi, pruhkimi, jak skurat, łyčami, šukajučy kareńnia, robiać hetkije barozny i jamy, jakije s trudom zrobiš i žaleznaj łapataj.

Žydom i tataram wiera zabaraniaje ŭžywać u strawu świnnoje miasa, bo ŭ tym kraju, adkul da nas pryjšli žydy i tatary, wielmi horača, i tam świnnoje tučnaje miasa škódliwa dla ludziej.

Świńnia prynosić ahramadnuju karyść ludziam swaim smačnym miasam, s katoraho robiać šynki (kumpiaki) i kaŭbasy. S ćwiordych wałasoŭ s chrybta — šerści — robiać penzli, ščotki; šerść užywajuć šaŭcy da dratwy zamiest ihołki, šyjučy abutak.

Kožny sielanin starajecca na wiasnu kupić parasia, wykarmić jaho za leta i wosień, kab na ŭsiu zimu mieć salonuju świninu, wandlinu i sała. I tolki samy biedny nie maje parasionka. Uzyjšoŭšy na sielanski padworak my zaŭsiody pačujem u ciomnym, brudnym kutku smutnawataje pachrukawańnie biednaj niawolnicy. Na hetym i abapiorta zahadka: „Chto nia chwor, a ŭsio stohnie?“

U dobraj haspadarcy, dzie świńniej umieła hadujuć i akuratna dahladajuć, majuć haspadary wialikije dachody. U Amerycy świnawody zarablajuć wialikije hrošy; inšyje amerykanskije harady, naprykład, hramadny, bahaty Čykago, swajo bahaćcie i dastatak majuć s torhu świninaj.

Pytańnia dla hutarak i piśmiennych rabot. Ci hadujuć u was świńniej? Jakoha hatunku? Jaki hatunak świńniej ličać u was najlepšym? Jakije pradukty atrymliwajuć ad świńniej? Jakije robiać zapasy sa świnnoha miasa? Jak robiać wandzonyje šynki? Jak kaŭbasy? Jakije robiać u was hatunki kaŭbas? Jak pryhataŭlajuć u zapas sałaninu? Jak pryhataŭlajuć u zapas sała? Što robiać sa świnnoj šerści? Jakaja roznica miž šerściu i poŭściu? Čym i jak atkarmliwajuć świńniej? Ci świńni lubiać čystatu? Ci świńniej u was trymajuć u čystacie? Sto jaduć świńni? Jakije u ich zuby? Jakije kapyty?