Rodnyje zierniaty (1916)/III/Biełaruś

Biełaruś
Публіцыстыка
Аўтар: Вацлаў Ластоўскі
1916 год

Прапануем да спампаваньня!

Biełaruś.

Biełaruskaja ziemla raspałožena krywym kwadratam, jaki abmiežen dalinami rek: Prypiaci, Dniepra, Dźwiny, Niomana i Buha.

Pawierchnia Biełarusi pasiaredzinie uzwysistaja, pahurkawataja, a pa krajoch pałohaja; jana maje dwa skłony: paŭnočna-zachodny — bolš prytki i skirawany da Bałtyckaho mora i pałudniowa-ŭschodni — wielmi pałohi i skirawany da Čornaho mora. Hetyje dwa skłony rožniacca hlebaj: na Bałtyckim skłonie hleba hlejewataja, a na Čornamorskim skłonie hleba supieskawataja, bałocistaja.

Biełaruś bahata arašajecca rekami i ruččami i maje mnoha wazior.

Da rek Bałtyckaj pałohaści naležać: Dźwina s prytokami swaimi — Miažoj, Kasplaj, Ułaj i Dzisnoj; Nioman s prytokami Wiljoj i Saraj, a takže Zachodny Buh z Muchaŭcom i Pinoj.

Da rek Čornamorskaj pałohaści naležać: Dniepr sa swaimi prytokami Biarezinaj i Sožam; Prypiać s Pinoj i Jacoldaj.

Biełaruś lažyć u miarkoŭnym klimacie, dziela hetaho zimowyje ściužy i letnije upały u nas nie wialikije. Zatoje klimat našaho kraju wielmi niaroŭny; hetak — zimoj časta paśla marozaŭ nastupaje adliha, i, naadwarot, letam jasnaja pahoda lohka zmieniajecca na daždžliwuju.

Biełaruś bahata lesami, asabliwa abšyrny lasy ŭ Minščynie. Lasy najbolej liściastyje, i ŭ ich rastuć samyje roznarodnyje drewy. U Hrodzienščynie znachodzicca słaŭnaja Bieławiežskaja pušča, ŭ katoraj dahetul zachawalisia ješče wialikije trawajadnyje źwiery zubry. Zubroŭ, aprača, Bieławiežskaj puščy ŭžo nima nidzie u Europie. U biełaruskich lasoch jość miadźwiedzi, woŭki, dzikije kabany, sarny, rysi, łani i inš. U bałotnych miejscoch jość babry, wydry i ahramadnyje stady dzikich husiej i kačak.

Abšyrnyje biełaruskije bałoty zajmajuć ahramadnyje prastory, saŭsim niepryhodnyje dla ludzkich sialib. Na wiasnu hetyje bałoty zaliwajucca wadoj i tworać cełyje mory presnaj wady. Asabliwa wialiki razliwy reki Prypiaci i prylehłych da jaje bałot. U našy časy adnak bolš dwoch miljonoŭ dziesiacin paleskich bałot asušeny kanawami i na asušenych bałotach ciapier najlepšyje sienažaci i pali.

Biełaruś zasielena biełaruskim narodam, ale aprača biełarusoŭ u nas žywuć ješče palaki, jak pamieščyki, žydy, jak kupcy i remieśniki pa miestoch — dy krychu dzie-niedzie jość litwinoŭ, maskaloŭ i niemcoŭ.

Hłaŭnaje zaniaćcie biełarusoŭ ratajstwo (ziemlarobstwo). Blizka ŭsia massa biełaruskaho narodu zajmajecca wyrabam ziamli i hadoŭlaj na jej roznaho zbožža i skaciny. Aharodnictwam takže zajmajucca pa ŭsim kraju; najlepšyje sady ŭ Mahiloŭščynie. Z biełaruskich sadowych dreŭ zasłužyli sabie ŭsieświetnuju sławu jabłyki antonaŭki i hrušy sapiežanki. Antonaŭki ličacca najlepšymi u świeci jabłykami na marmeladu. Pčelarstwam, jak promysłam, biełarusy ciapier nie zajmajucca, choć u kožnaj blizka wioscy znajdzieš niekolki wulloŭ, abo ležnioŭ pčoł. Paśla ratajstwa pieršaje miejsco zajmajuć u Biełarusi lasnyje promysły. U lasoch honiać dziohać, smału, wypalajuć pataš; piłujuć doški, bruśsia, ščepajuć dranicy, honty, robiać abady i klepki da bočak.

Fabryk u našaj Biełarusi mała. U Hrodzienščynie jość sukonnyje fabryki dy pa ŭsim kraju šmat brawaroŭ.

Z biełaruskich miest najbolš wydatnyje:

U Witebščynie: Witebsk, na Dźwinie, huberskaje miesto, kaliś stalica udzielnych witebskich kniazioŭ; miesto wielmi daŭnaje, raspałoženo na wielmi pieknych harach; praz miesto praciekaje rečka Wićba.

Połacak, na Dźwinie i rece Pałocie. Hetak sama wielmi staroje miesto. Kaliś Połacak byŭ staličnym wialikakniažeckim miestam biełaruskich kniazioŭ, stalicaj usiej Biełarusi.

Dźwinsk, pawietowaje miesto, pry im mocnaja rasiejskaja krepaść.

U Mahiloŭščynie: Miesto Mahiloŭ na Dniepry, sławicca sadami i harodami. Mahiloŭ takže zaličajecca da wielmi starych miest Biełarusi.

Škłoŭ na Dniapry, tarhowaje miastečko, wažnaja zbožžawaja prystań.

U Minščynie: miesto Minsk na race Świsłačy i Niamizie. Kaliś stalica udzielnych minskich kniazioŭ.

Barysoŭ na race Biarezinie. Hetak sama kaliś stalica udzielnych barysoŭskich kniazioŭ.

Babrujsk, pawietowaje miesto, blizka ŭsio budawanaje z drewa; pry im rasiejskaja krepaść.

Pinsk na rece Pinie. Wielmi tarhowy i pramysłowy punkt. Kaliś stalica udzielnych pinskich kniazioŭ.

U Hrodzienščynie: miesto Hrodnia na race Niomanie i Haradničancy. Kaliś stalica udzielnych Horadnianskich kniazioŭ.

Druskieniki, niewialikaje miastečko, pry im lečničyje wody i palecišče.

Biełastok sławicca fabrykami sukna.

U Wilenščynie: miesto Wilnia, na race Wilji i Wilency. Kaliś staličnaje miesto Biełaruska-Litoŭskaj dzieržawy. U mieści na Zamkowaj hare razwaliny kniazieŭskaho zamku. Mnoha histaryčnych pamiatak.

Dzisna na Dźwinie i Dzisiency. Tarhowy punkt lesam i zbožžam.