Rodnyje zierniaty (1916)/IV/Biełaruś pad Rasiejej
| ← Wasil Ciapinski | Biełaruś pad Rasiejej Гістарычная праца Аўтар: Вацлаў Ластоўскі 1916 год |
Biełaruskaje adradžeńnie → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: Беларусь пад Расеяй. |
Прапануем да спампаваньня!
Biełaruś pad Rasiejej.
Biełaruś adychodziła pad Rasieju čatyrma nawarotami: u 1772, u 1793, u 1795 iu 1807 h.h.
Pieršym nawarotam, u 1772 hadu, da Rasiei adyjšli wojewodztwy: Mscisłaŭskaje i Mahiloŭskaje, čaść Połackaho (pa Dźwinu) i čaść Minskaho. Hranica pajšła rekoj Dźwinoj, Drućciu i da Dniepra. Z hetych ziamiel caryca Kaciaryna II utwaryła asobnaje «Biełaruskaje hienerał-hubernatarstwo», a dla kirawańnia duchoŭnymi sprawami — Biełaruskaje katalickaje biskupstwo i Biełaruskaje prawasłaŭnaje biskupstwo u Mahilowi.
Druhim nawarotam, u 1793 hadu, da Rasiei adyjšła rešta Minščyny i uschodniaja čaść Wilenščyny.
U 1795 hadu dabrawolnaj umowaj, spisanaj na sejmie u Hrodni, da Rasiei adyjšła rešta Wilenščyny i čaść Hrodzienščyny. U umowie tej, padpisanaj carycaj Kaciarynaj II, caryca abiecałasia za siabie i za swaich patomkaŭ zachawać u cełaści ŭsie prawy i prywilei žycharoŭ hetaj čaści Biełarusi, nie čepać spraŭ wiery, mowy i abyčajoŭ.
U kancy, čaćwiortym nawarotam, u 1807 hadu adyjšła da Rasiei rešta Biełarusi; zachodni kutok Hrodzienščyny, daŭniej zwany Padlašski kraj. Padlašski znače: pahraničny z Lachami (Palakami).
Trapiła Biełaruś pad Rasieju, paśla biezmała 200-letniaho sumiesnaho pažyćcia s palakami, da katorych, za doŭhije 200 hadoŭ adyjšła biezmała ŭsia naša šlachta, dyk biełarusy trapili pad Rasieju tolki jak stan sielanski. Rasiejskaje prawicielstwo, majučy adrazu na meci pieretwaryć biełarusoŭ u maskoŭcoŭ, starałosia nie dać našamu narodu prawa razwiwacca u swajej rodnaj mowie, a z druhoha boku kirawałosia nakinuć nam maskoŭskuju hramatu i mowu.
Raniej niekatoryje unijackije i prawasłaŭnyje duchoŭnyje knihi drukawalisia mowaj wielmi blizkaj da žywoj biełaruskaj mowy. Kali Biełaruś trapiła pad Rasieju, drukawańnie hetkich knižak było zabaronieno, staryje takije knižki pazabirany s cerkwiej i zastupleny maskoŭska-sławianskimi.
Bačučy, što biełarusy majučy asobnuju swaju unijackuju wieru, nie tak lohka zliwajucca z maskoŭcami, rasiejskaje prawicielstwo stało cisnuć unijatoŭ: adbirało cerkwy, manastyry, siłaj nawaračwało unijatoŭ na prawaslaŭje. U kancy uzhadawało s-pamiž unijackich duchoŭnikoŭ zdradnika swajho narodu i wiery, niejkaho Siemašku, wysunuło jaho na biskupski urad i pry jaho pomačy skasawało saŭsim unijackuju wieru ŭ 1839 hadu. U carskim prykazie Mikałaja I-ho hawaryłosia, što unijatam «pazwoleno» pierechadzić u prawasłaŭje, a ŭ toj samy čas pa ŭsiej našaj ziamli razjezdžali ad parochii da parochii kazackije sotni i, dzie dabrawolna nie chacieli pryjmać prawasłaŭja, tam pry pomačy rozah i nahajek chryścili sielan. Usie unijackije cerkwy i majetnaści byli zabrany na prawasłaŭje. Apornych duchoŭnikoŭ unijackich i bolej ćwiordych sielan ssyłali ŭ Sibir i nawat na katarhu.
U tym-že 1839 hadu było zabaronieno drukawać jakije-by to ni było knihi pa biełarusku. Narodu našamu rasiejskaje prawiclelstwo skazało, što jon ničym nia roznicca ad maskaloŭ, i ŭsiudy prawodziło hetu swaju dumku: i praz cerkwu, i praz školu, i kali naša maładziež adbywała wajennuju pawinnaść,
Mnoha pryjšłosia ŭsiaho ŭsiakaho wyciarpieć narodu našamu ŭ časie henaho lichalećcia. Tym bolej, što, kirujučysia chutčej abmaskowić biełarusoŭ, rasiejskaje prawicielstwo starałosia jak možna bolej abiezprawić narod naš. Jano razumieło, što čeławiek świetły i bahaty nie tak lohka paddajecca khwałtu, jak čeławiek biezpraŭny i ciomny. Woś z hetaj metaj, kab abiezprawić da rešty i prad tym biezpraŭny naš narod, caryca Kaciaryna najpierš uzmacawała ŭ nas pryhonnuju niawolu; zabaronieno było pierechadzić sielanam ad adnaho da druhoha pana pa swajej woli, pazwoleno było panom addawać swaich sielan u arendu na fabryki i padradčykam, pazwoleno było panom swaim sudom ssyłać sielan u Sibir i zdawać u sałaty.
Da swajho BohaDwa polskije paŭstańnia 1833 i 1861 hodu zachopliwali i našu Biełaruś, i choć narod biełaruski ŭ cełym nie naležaŭ da ich, ale kary za paŭstańnia sypalisia na ŭwieś naš kraj i narod.
Da swajho BohaU 1861 hadu carskim manifestam cara Aleksandra II była skasawana ŭ nas panščyna. U kancy narod naš wyzwoliŭsia s ciažkoj pryhonnaj niawoli, ale nacionalnych prawoŭ biełarusam Rasieja nie dała. Naadwarot, abrusieńnie ješče bolej było uzmacawano.
Hetak ciahnułosia da 1905 hodu. U 1905 hadu rewolucyjny ruch damohsia ad prawicielstwa manifestu, abiecajučaho krychu woli hramadzianam usiej Rasiei. U tym liku i my biełarusy dabyli sabie prawa drukawać knižki u swajej mowie i hawaryć u našych hazetach ab swaich patrebach i žadańniach.
Ale i 1905 hod nie prynios nam prawoŭ hramadzianskich. Škoł biełaruskich nie pazwoleno było atkrywać; — rasiejskaje prawicielstwo ŭ sud, cerkwu i kaścioł nie dapuščało biełaruskaj mowy. U Hasudarstwienuju Dumu biełarusam nielha było pasyłać swaich deputatoŭ: zakon ab wybarach dzialiŭ biełarusoŭ na katalikoŭ i prawasłaŭnych i adnych dałučaŭ da palakoŭ, a druhich da rasiejcoŭ.
Naahuł, ad 1863 hodu prawicielstwo starałosia dzialić naš narod na dwoje: na katalikoŭ i prawasłaŭnych, jak bytcym heto byŭ nie adzin sucelny narod, a dwa roznyje narody.
Hetak stohadowaje naše žyćcio ŭ Rasiei nie dało nam z nacionalnaho boku nijakich karyściej, adno ucisk i abmaskoŭleńnie.