|
Вясеньняя ноч. Непадалёк ад гасьцінца — хвойнік. Тры падарожныя зьбіраюць гальлё
І пуста-ж, пуста ў гэтым лесе!
Нідзе галінкі не найсьці;
Вось тут абсохні і сагрэйся,
Найдзі дарогу ў бяспуцьці.
А помню, ўсё было іначай:
Папас тут меў ты, як папас;
Нічога воз гальля ня значыў,
Агонь ня зводзіўся, ня гас.
Цьфу! Каб ты ўсё пайшло тут прахам!
Ну, і галоцяць людзі лес:
Па сук і то з вялікім страхам
На хвойку чуць я, чуць узьлез.
Яшчэ паўгода, год, і будзе
Бяз бліску вогнішча начлег,
Ня раз, ня два хтось блудам зблудзе
Усякай погані на сьмех.
Вось вам дубец лазы лазою!
З карэньня выдзер як ё ўсю;
Змарыўся, змогся, чуць устою,
Каб толькі, выкрасіць агню.
Хай блісьне полымя пад неба, —
Пара манаткі абсушыць…
Я падыду па торбу з хлебам,
А вы вазьмецесь распаліць…
Я рад-бы славы даказаці,
Ды сваю губку замачыў.
А я свой недзе цыр затраціў, —
Даўно і люлькі ня курыў.
Ну, добра! Зараз я вярнуся, —
Запаланее мігам лом:
Сярнічак мне дала Кастуся,
Ў мяне яны тут з капшуком.
Выходзіць
к другому
Садзіся, ваша, адпачынем!
Напэўна, спорна умахаў?
Дарожка — хай яна загіне:
Карэньня столькі і канаў!
Дух чалавеку ўпрост вымае,
Ня чуеш костачкі аднэй…
Садзіся, ваша, вось дзе з краю,
Ног зацяганых пажалей.
О, дзякуй, дзякуй, чалавеча!
Я рад спачыну; балазе,
К таму сказаць, і акалечыў
Свой большы палец па назе.
Садзіцца.
Як неяк холадна на сьвеце,
Хоць май даўно ўжо на дварэ.
Але, але дзе наш той трэці?
Няўжо ўсё хлеб яшчэ бярэ?..
падыходзячы
А вось і я прышоў нарэшце!
Крыху задлякаўся з канём.
Агоньчык толечы разьвесьці, —
А там закусім, аддыхнём.
Дастае запалкі.
Запалім… А! вось і навука!
Што гэта значыла-б такі?
Другую маем закаклюку:
Мае замоклі сярнікі.
Ня дам нічога з імі рады;
Ўпацёмку трэба папасаць.
Вось не пашэнціла, дапраўды!
Ці-ж думаў хто так прападаць?!
Э, плюнь, суседзе, на ўсё гэта, —
Каб нам такой бяды па-век!
Сьцюдзёна, цёмна, ды ўсё-ж лета —
Ня счэз ніводзін чалавек.
А можа хто яшчэ над‘едзе
І зьніме гэты клопат з нас?
Дый пяршыня ці што, суседзе,
Ў дарозе мець такі папас…
Мо‘ помніш леташнюю восень;
Ўвесь сьвет быў глух, і дзік, і пуст;
Шум ня сьціхае гонкіх сосен:
Здаецца, плача кожны куст.
Здаецца, пеклава вясельле
Ўзьнялося, круціцца, сапе;
Ні бліску зорак, ні прысельля,
Конь толькі пудзіцца, храпе.
Цурком дождж льлецца, як-бы з лубаў,
Скаголіць вецер, як той зьвер,
А мы пад хвойкамі, аж люба,
Начлег спраўляем, як цяпер.
прыслухоўваючыся
Пастой, суседзе! нешта чую:
Як быццам фыркнуў мой гняды…
Кром нас, ніхто тут не начуе, —
Каб не набраціся бяды?!
Сядзеце вы, а я падскочу
І кіну вокам на вазы:
Мо‘ сена хто наскубсьці хоча, —
Вось шэльме дам дык дам лазы.
Адыходзячы, чапляецца лапцем за сук і валіцца.
А каб цябе паляруш мучыў!
Чуць-чуць ня вывернуў нагу…
На сук на самы неяк лучыў.
Ну, ўжо гатова, ўжо бягу.
Па нейкім часе варочаецца з Незнаёмым.
Вось вам і злодзея на рукі
На вашы гэттака здаю…
Ня многа меў я з ім дакукі,
Пачуў ён сілу, зваць, маю.
У спрэчку доўгую ня ўходзіў:
Пайшоў, куды сказаў яму.
Пакінь плясьці! Я вам ня злодзей,
І лаяць так няма чаму.
Я гэткі самы падарожны,
Як вось і вы, мае людцы;
Закінуць тое толькі можна:
Я без каня, а з коньмі вы.
Але, як вы, шукаў начлегу, —
Яго між вамі думаў мець,
Дый ня туды, як бачу, ўехаў.
За блуд прыходзіцца жалець.
А як васпана нам пазнаці,
Што, як сюды ішоў, ня меў
Нічога злога даканаці,
Што нават думаць не пасьмеў?..
А праўду, праўду сват гавора,
Мы тое скажам усе тры:
Куды ідзеш? Дзе быў учора?
Што ты за штука?
Гавары!
На рукі гляньце з мазалямі,
Грудзём прыгледзьцеся худым,
І кій і торба за плячамі
Найлепей скажуць аб усім.
З гразёй ня будзеце мяшаці,
Далей адпусьціце ісьці…
І вас чакаюць дзеткі ў хаце,
І вы бяспутнікі ў жыцьці!
Вось лепш асьвецім гэту кнею —
Сьвятлу з нас пэўне ўсякі рад…
Я гаварыці казкі ўмею,
І песень такжа ўмею шмат.
Як бачым, ты глядзіш іначай.
Відаць, ня злодзеевы род.
А хто-б падумаў? Так прастачы
І твой убор і твой паглёд!
І казкі ўмее і за песьняй,
Відаць, ня пойдзе ў кішаню.
Адно бяда, — што, хоць ты трэсьні,
Ня можам выкрасіць агню!
Усё, усё мець зараз будзем:
Заўсёды ё ў мяне сьвятло,
І з ім мы тут не замарудзім
Лясным падсуседзям на зло.
Запальваючы лом.
Гары, гары, ламок, агніста!
Вы, браткі, сядзьце у кружок,
І да зары да залацістай
Нас будзе слухаць сасьнячок.
Адкуль — ці песьняю, ці казкай —
Пачаць вам думкі весяліць?
А ўжо, калі там ваша ласка,
То й песьню можна закаціць.
А посьле скажаш, дабрадзею,
Хто ты, адкуль, куды ідзеш?
Цаніць людзей і мы умеем,
Хоць маем гэткіх што раз менш.
Ну вось і слаўна! Што больш трэба? —
Агонь, суседзяў грамада;
Навокал лес, над лесам неба,
А там — і зорак чарада.
Люблю я гэткія прыцуды!
Тут чалавек — як чалавек;
За думкай думка мкнецца ўсюды,
Сон не чапляецца павек.
Жыў на сьвеце Лявон,
Молад, дужы быў ён,
Толькі з воляй і доляй ня бачыўся:
Сонны сэрцам, душой,
Драмаў ў хаце крывой,
А выходзіў — сьлязамі сьлед значыўся.
А вось чуе Лявон
З усіх клікі старон,
Што ён дурань, жыве пабыдлячаму,
Ды сам тут зразумеў,
Што дум сьветлых ня меў,
Што падобен быў дрэву хадзячаму.
Зварухнуўся Лявон,
Як вада, як агонь,
Пазнаў сілу ў сабе нябывалую;
Ўжо бяда — не бяда,
Ўжо нуда — ня нуда,
Запеў песьні свае разудалыя.
Зямля стогне, дрыжыць,
Як пяе, як крычыць,
Як прасьвету сабе дамагаецца;
Аж ад песень такіх
Страх напаў на другіх,
І вось чорная моц падымаецца.
І пайшло ўсё ўверх дном.
Сьвісты, енкі кругом,
Груганы на здабычу зьлятаюцца:
Шчасьце даць бедаку
Ня ўсім шло на руку, —
Ня ў руку, што Лявон прачыхаецца.
Дарма сілен Лявон
І адважны так ён, —
На падмогу дарма ён надзеецца:
Галаву у баю
Даў за праўду сваю, —
Толькі памятка — насып віднеецца.
Ляжыць, дрэмле Лявон,
На грудзёх вырас клён;
Калі-ж вецер на сьвеце расходзіцца,
Шуміць шумна той клён:
Яшчэ ўстане Лявон —
Гэй, Лявоны у нас не пазводзяцца!
Перастаўшы пяяць.
Вось і канец вам песьні-байцы,
Ці ў ёй панятна толькі ўсё?..
Калі ня так што — выбачайце,
Даконча ваша вам жыцьцё.
О, песьню важную такую
Ня пойме толькі гліны ком…
Цяпер няхай-жа мы пачуем
Што трохі аб жыцьці тваём.
А я крыху гальля падбаўлю.
да другога
Я памагу табе крыху.
Аброці коням я папраўлю,
Я адпачыну на маху.
О, люд мой, лапатны, патульны.
За што цябе я так люблю?
За што твой гоман неразгульны
І думкі ўсе твае лаўлю?
Ты лёг мне каменем на сэрцы,
Які ня ў сілах зваліць я…
Што тут пачаці ў паняверцы?
Жыві ў жыцьці і бяз жыцьця.
Ідзеш-брыдзеш, а на дарозе —
То косьць, то камень, то бадыль;
У брата станеш на парозе,
А ён табе… О, божа, крый!..
Нясі ў мяцеліцы, ў разводзьдзі,
Свайго цярпеньня нясі крыж.
Калі-ж праглянеш ты, народзе, —
Арліным лётам узьляціш?
Пасьцель пуховую пасьцелеш
Сваім замучаным дзяцям,
Нясьмелых песьняю асьмеліш,
Якой сягоньня бедзен сам?..
Як страшна збуджаным хадзіці
Між наспаў, зломаных крыжоў!
У мокры пень агонь красіці,
Склікаць аплучаных дружкоў…
Так цяжка, цяжка, дзе ні глянеш, —
Касою крыўды хоць касі!
Калі-ж, народзе, ты устанеш.
І сонцу голас падасі?
падыходзячы
А вось і мы! Цяпер зноў сядзем…
Цяпер зноў сядзем… ну, і што-ж?
Ага! гістор‘ю нашу зладзім, —
Адточым востра ўсё, як нож;
А можа трапім ёю ў грудзі,
У грудзі з дзерава людзей…
Што ты? Ці-ж мы такія людзі?
Жартуеш хіба, дабрадзей!
О не, крый божа! Ось зьняўцёку
Зьляцела слоўца з языка…
Так штосьці ў сэрцы мне нялёгка,
Ну, і паднесла бедака…
Хто я і скуль — для вас цікава;
О, не вялікі гэта цуд:
Радзіўся, рос, ляцеў за славай,
Ляцеў, ажно спынуўся тут.
Убачыў дзень я ў сельскай хаце;
Бацькі у беднасьці жылі:
Канёк, кароўка — ўсё багацьце,
Ды гоняў двойчы — ўсёй зямлі.
Чытаць, пісаць крыху наўчылі,
Але ня выўчылі зусім;
Сам з часам кніжны лад асіліў —
І толк у ім даваў другім.
І мёд салодкі і атруту
Суліць страніца стала мне;
Я думкі ёю ўсе апутаў:
Ня знаў — на яве я ці ў сьне.
Цямноты ўсю паняў няздарнасьць,
Я сілу знаньня ўсю паняў;
Свайго жыцьця я бачыў марнасьць,
Аж на сябе я рукі ўзьняў.
Але ня суджана было мне
Душой бяз часу загавець,
І сам ня знаю ўжо сягоньня
Жалець таго ці не жалець.
Ішлі гадочкі за гадамі.
Я ў сілу рос і ў розум рос,
Дый не расьце пацеха з намі,
Як там ні жалімся на лёс.
Што раз зваднейшыя ўсё леты,
Што раз цяжэй на грош і хлеб.
Пайсьці у сьвет — бацькі мне сьветам,
А хата мне — астрожны склеп.
Сьмяецца неба непагодай,
Шыбець скаціну нейкі звод,
Зямліца дзеліцца няўродай,
За годам выплаканы год.
Аж бацьку гора з ног зваліла, —
Пайшоў на той сьвет без пары;
У год капай зноў тры магілы:
Зьлёг брат і дзьве зьляглі сястры.
Пайшло няшчасьце за няшчасьцем;
Я кут пакінуць мусіў свой…
Дзе ступіш — сьмешкі ды напасьці,
Хоць налажы ты галавой.
Пазнаў куткоў чужых сьцюдзёнасьць.
Нагайку службы я пазнаў,
У сьлед мая шла бяспрытоннасьць,
З ёй вецер песьні напяваў.
А думкі рваліся да сонца,
Туды — да ціхіх добрых зор,
Да волі, шчаснасьці бясконца
З пустынных ніў, з гаротных гор.
Ліў нейкі мне таемны голас
Праявы дзіўныя ў душу;
Іх чуў, як чуе сонца колас,
І думаў — зло сваё скрышу.
...........
Іду… Куды ісьці сягоньня?
Аднэй няма, а шмат дарог…
Адлогам родныя сьпяць гоні,
Іржа на вышках есьць нарог.
На траме ўверчана анучай
Ляжыць няклёплена каса;
На сьцежках мох расьце калючы,
На ім — чырвоная раса.
Руцэ народнай набіваюць
Плугі чужыя мазалі,
Чужыя коні папасаюць
На абязволенай зямлі.
Йдуць песьні, казкі ў дамавіну,
Якія дзед сьпяваў, складаў;
Свае жалейкі люд закінуў, —
Чужым сьвісьцёлкам месца даў.
Узносіць пасынкам пакорным
Бяда цямнічныя муры,
І сеткі путае праворна,
І ладзіць здрадна хаўтуры.
Адно чуваць, як быццам штосьці,
З-пад сонных наспаў, з-за мяжы,
Дзе дрэмлюць прадзедавы косьці,
Дзе час варочае крыжы, —
Штось варушыцца у бясьсільлі,
Ці-ж бы там быў жывых папас?..
Няўжо нябожчыкаў зьмявілі,
Няўжо нябожчык кожны з нас?..
...........
Але ўжо блізка і сьвітаньне;
Пара ўзьнімацца ўжо, пара!
Пакуль к нам з неба сонца гляне,
Жджэ не адна мяне гара.
І вам пара вазы ўжо ладзіць,
К дарозе коні рыхтаваць:
Раней лепш стануць у парадзе,
Чым на папасе пераспаць.
Цяпер каторы з вас пасудзіш
Мяне за злодзея свайго?
Ты ня тутэйшы, мусіць, будзеш
Або і горай ад яго?
Цікава, вельмі ўжо цікава
Ўся гэта гутарка твая,
Але такую меці славу
Не пахваліўся-б, браце, я.
Так з кута ў кут век вандраваці,
Як мне здаецца — без патрэб…
Ці-ж то ня лепш сядзець у хаце
І у спакоі есьці хлеб?
Э, што!.. Бывайце, людзі, жывы!
Дзе толькі торба і мой кій?..
Гэй, сыпма далей, там на нівы,
Хоць гром грымі, хоць віхар вый!
Яшчэ спаткаемся калісьці —
За год, за колькі мо‘ гадкоў,
Як зьвянуць сёлетнія лісьці,
Як прыдзе „радаўніца“ зноў:
Адыходзіць напяваючы.
Жыў на сьвеце Лявон,
Молад, дужы быў ён…
І дзіўны-ж гэты чалавечак!
Чаго ён хоча ад другіх?..
Ці-ж мала ёсьць такіх авечак?
Ат, толькі сьмех глядзець на іх!
А я скажу вам, ягамосьці:
Сыходзіць з поля маладзец;
Злавіў там з кніжак штось чагосьці,
Ну, і вар‘юецца ў канец.
Чуваць конскі топат.
А гэта што зноў за праява:
Каго нячысьцік нясе так?
Бадай, запутаная справа, —
Вун, вун — адзін, другі яздак.
Сюды на вогнішча к нам едуць,
А з імі — нейкі важны чын.
шыбка пад‘яжджаючы
Ці не маглі вы бачыць, ведаць —
Сюдой вандроўнік шоў адзін?
Не, не паночкі! мы ня знаем,
Мы тут начуем толькі ўтрох,
І зараз самі ад‘яжджаем:
На рынак ладзімся, на торг.
Паедзем далей, тут нічога
Нам не паказвае на сьлед.
да падарожных
А як вы ўбачылі-б такога, —
Злавіць, зьвязаць — і к нам чым сьвет!
Ад‘яжджаюць.
Чакайце толькі, покуль буду
Нагу яму я падстаўляць.
Каб чуць раней, а ўжо бяз труду
Маглі-б гуртом бяднягу ўзяць.
А шкода, шкода было-б хлопца!
Такі-ж ён нейкі чараўнік…
Ні думаць! Як мы — рос у вёсцы,
Як мы — такі ён сам‘ мужык.
Зайдзі ка мне — я даў-бы хлеба.
Апраткі-б я не пажалеў.
Каб начаваць была патрэба, —
Папас найлепшы ў мяне-б меў.
Запраўды, так гавора важна.
А ўжо-ж ганяюць нездарма!
І песьню так пяе працяжна!..
Душу, здаецца, рве яна.
А ці ты помніш усю чыста?
Пачатак помню я увесь.
А я — сяродак галасісты.
А мне канец у вушы ўлез.
Разыходзяцца напяваючы.
Жыў на сьвеце Лявон,
Молад, дужы быў ён —
Толькі з воляй і доляй ня бачыўся…
| 
Прапануем да спампаваньня!