Падручны расійска-крыўскі (беларускі) слоўнік (1924)/Слоўнік/З/Цалкам
| ← Ж | З (цалкам) Слоўнік Аўтар: Вацлаў Ластоўскі 1924 год |
И → |
Прапануем да спампаваньня!
З.
ЗАБВЕНІЕ ср. забыцьцё, забудзь, забудкі, запамкі, непрытомнасьць. Забудь гаюча, туга палюча. Сварка наша няхай ўзабудь пойдзе. На адзіноце ў забыцьці, жыцьцё правёў. Ў запамках мітурыцца ей нябошчык муж. Ў непрытомнасьці будучы прагаварылася.
ЗАБЕРЕМЕНѢТЬ, заступіць, зачэрыць.
ЗАБИВАТЬ што, куды, у што, чым: забіваць, заганяць; забівацца, забіцьцё, забіўка, забойца, хто забіў каго.
ЗАБИРАТЬ што, забіраць, забіраньне, забор доўг, крэдыт, павер; забіркі дробныя складачкі ў жаночай вопратцы для аздобнасьці; забірчывасьць, заборчасьць, забіраньне чужога; забрацца залязаць, узлязаць куды, заборысты крэпкі, пьяны.
ЗАБЛАГОВРЕМЕННО, прысл. заўчасна, загадзя.
ЗАБЛАГОРАЗСУДИТЬ, забажаць.
ЗАБЛАГОРАЗСУДИЛОСЬ, забажалася.
ЗАБЛАЖИТЬ, забажаволіць.
ЗАБЛЕКЛЫЙ, зажохлы, засьвяўшы.
ЗАБЛУЖДАТЬ, блукаць, заблукаць Смаленск. (Д. І, 569) блушыць.
ЗАБЛУЖДАТЬСЯ, блукацца, памыляцца.
ЗАБЛУЖДЕНІЕ ср. заблудзь, памылковасьць.
ЗАБОЛОНЬ ж. малады яшчэ не ацьвярдзеўшы слой дрэва; мязга, забалань.
ЗАБОЛѢТЬ, захварэць, захварэў.
ЗАБОРОЗДИТЬ, забаразнаваць.
ЗАБОРОНИТЬ, заскародзіць, забарнаваць.
ЗАБОТА ж. клопат, клопаты, клапатлівы, клапатлівец, клапаціцца, заклапаціцца, клопатны, клапоты.
ЗАБОТЛИВОСТЬ. клапатлівасьць, рупнасьць, дбайлівасьць, сгарэннасьць.
ЗАБРАКОВАТЬ, забракаваць.
ЗАБРАЛО ср. вастракол: пярэдняя часьць шоламу, прылбіца.
ЗАБРАСЫВАТЬ што, куды; закідаць, залукаць, зашпургаць.
ЗАБРОСОК м. закідзень.
ЗАБРЯКАТЬ чым. забразгаць, зазьвякаць
ЗАБУЛЬКОТАТЬ, забульбатаць.
ЗАБУХНУТЬ, разшырыцца ад мокрасьці; забракнуць.
ЗАБЫВАТЬ што, забываць, забывацца, забыцца, забудзь, забудкі, забыўное.
ЗАБЫВЧИВОСТЬ, забудчывасьць, запамкі.
ЗАВЕДЕНІЕ ср. установа.
ЗАВЕРБОВАТЬ каго, скаптаваць.
ЗАВЕРТКА, кусочак дрэва ці зялеза які круціцца на цьвяку і служыць да запіраньня; круцёлка, закрутка.
ЗАВЕРТЫВАТЬ што у што; завінаць, завіток, загартаць, згортак.
ЗАВИЗЖАТЬ, заскагатаць.
ЗАВЗДОРИТЬ, заспрэчацца.
ЗАВИДОВАТЬ каму, чаго; заздросьціць, заздросны, заздросьнік—ца; завідаваць, завіднік—ца, завісьлівы, завісьць, завідушчы, завідучы.
ЗАВИНЧИВАТЬ што, закручаць шрубом; зашрубовываць, зашрубоўка, зашрубка — тупое далатцо да закручваньня і адкручваньня шрубоў.
ЗАВИСИМОСТЬ, залежнасьць, залежаць.
ЗАВЛАДѢТЬ чым. заваладаць, заўлада, заўладчык, заўладанец.
ЗАВЛЕКАТЬ, зацягаць, заманіваць.
ЗАВЛЕКАТЕЛЬНО, заманчыва.
ЗАВОД м. сахарный — цукроўня, цукраварня; пивоваренный — бровар; крахмальный — крахмальня; кожевенный — гарбарня; бумажный — паперня; кирпичный — цэглярня; водочный — гарэльня, бровар; плавильный — гута; жывотноводный — расплоднік.
ЗАВОЕВАТЕЛЬ м. заваёўнік.
ЗАВОЛАКИВАТЬ што, зацягаць, засьневаць, забаланіваць. Зацягаў адзежу да немагчымасьці. Зацягні сані пад павець. Рана зацягаецца. Неба зацягнулася хмарамі. Яйкі пад курыцай ужо азасьціліся. Засьніла памяць. Засьнітак, яйко якое зацямнела, ў якім пачало разьвівацца новае жыцьцё.
ЗАВОПИТЬ, закрычаць, заякатаць.
ЗАВОРАЧИВАТЬ, завяртаць, заварот, закручаць, закрут, сукол, захіляць.
ЗАВСЕГДА прысл. заўсёды, заўсякчасна, заўсякдзенна, заўсякгодна, заўсёдна, заўсёднік.
ЗАВТРА прысл. заўтра, заўтрашні, заўтрае.
ЗАВТРАКАТЬ, сьнедаць, сьнеданьне, посьнедак.
ЗАВѢДЫВАТЬ што, загадываць, загадчык—дчыца.
ЗАВѢРЯТЬ каго што; запэўняць, запэўнены, запэўна, запэўнены; сцьвярджаць. Сьцьвердзіў сваім подпісам.
ЗАВѢСА ж. заслона, апона.
ЗАВѢТ, пасьмертны наказ; запавет, запаветны, Стары і Новы запавет. Бацькаўскі запавет.
ЗАВѢЩАНІЕ, запавет, запавечыць, запавечаньне, запавечаны, запавечнік, запавеча; адказаць каму, што; тэстамант, тэстатар, тэстамантальны (гл. Духовная),
ЗАВѢТНЫЙ, запаветны, запавечны.
ЗАВЯДАТЬ, вянуць, чануць.
ЗАГАДКА ж. загадка, заганка, загануць.
ЗАГАДОЧНЫЙ, загадковы, незразумелы.
ЗАГИБНУТЬ, загінуць.
ЗАГЛАВІЕ ср. першая страніца кнігі дзе дадзена названьне яе, а такжа названьне асобнага аддзелу кнігі; агаловак, азагаловак.
ЗАГЛАЗНЫЙ, завочны.
ЗАГОВОР м. чараўніцкае зашэптываньне хваробы; замаўляньне, замовіць; тайная змова многіх супроць ўлады; змова, спрысяга.
ЗАГОТОВЛЯТЬ што, засобіць, засаб; загатоўваць, загатоўка, загатоўны.
ЗАГРАНИЧНЫЙ, загранічный, закардоны, замежны.
ЗАГРУЗИТЬ што, загаціць.
ЗАГУЛЯТЬ, загуляць, загульны, загулкі.
ЗАДАТАК, задатак, закупнае.
ЗАДВИГАТЬ што, засуваць, засовісты, засоўны.
ЗАДВИЖКА ж. засаўка, засоўнік.
ЗАДЕРНУТЬСЯ, засланіцца, закрыцца.
ЗАДЕРЖИВАТЬ што, затрымліваць, затрыманьне. Аб крыві кажуць: зацуркаваць, калі кроў цурком цячэ.
ЗАДЕРЖКА ж. затрымка, затрымліваць.
ЗАДЕРЖАНІЕ ср. затрыманьне.
ЗАДУМЧИВОСТЬ ж. задумлённасьць.
ЗАДУШЕВНЫЙ, задушны, закадычны. Задушны, закадычны прыяцель. Задушная тайна. Аддаў апошнюю сваю задушную капейку.
ЗАДОХНУТСЯ, затхнуцца, затыхаецца, затхлы, затха, затхласьць.
ЗАДНІЙ, пазадны, пазаднік, азадні.
ЗАД, у чалавека і жывёлаў; азадак, гузно гузло, гузлак, забедры, забедрыца, задаўка.
ЗАДОЛГО, аагадзя.
ЗАДОРИНА ж. закалубіна, сказа.
ЗАДѢВАТЬ каго чым, зачапаць, чапаць.
ЗАДѢЛЫВАТЬ што, закладаць, забіваць, заладжываць, запіхаць. Залажыў, заладзіў дзіру. Гэта акно трэба забіць дошкамі.
ЗАЕДИНО прысл. заадно.
ЗАЕМ м. позыч, пазычка, пазычаць, пазычаньне, пазычлівы, пазытчык, пазычковы, ўпозыч. Узяць ўпозыч; даць ў позыч. На пазычку памяць адна, на аддачу другая. Не пазычай, ня будзем мець ворагаў.
ЗАЖАРИВАТЬ што, пражыць, прагчы.
ЗАЖАТЬ што, зашчаміць, заціснуць, Зашчаміў, заціснуў пальцы. Зашчаміла сэрца тугаю.
ЗАЖАВКАТЬ, зачвякаць.
ЗАЖЕЧЬ што, запаліць, запаляцца, запальны, запальчывы.
ЗАЖИВЛЯТЬ, зацягаць рану; гаіць, гойкі, гаючы, гаіцца, гаеньне.
ЗАЖИВО, за дажывоцьця, за жыцьця.
ЗАЖИТОЧНОСТЬ, стан бязбеднасьці; заможнасьць, заможлівасьць, заможна. Яны жывуць не багата і ня бедна, а так — заможна.
ЗАЖМУРИВАТЬ вочы, заплюскаць, самгнуць, сазьмірнуць, сазмікраць, сазмітраць.
ЗАЖОГА ж. запал.
ЗАЗДРАВНЫЙ, заздароўны, заздароўшчына, заздароўе.
ЗАЗОР м., сорам, сорамна, сароміць, бязчэсьця, ганьба.
ЗАЗОРИТЬ каго, чарніць, чарненьне, ганьбіць,
ЗАЗЛОБА, зазласьць, назласьць. Па назласьці ён гэта робіць. У зазласьці сваей супроць мяне зацяўся.
ЗАЗНАМО, заведама, зазнайна. Заведамая няпраўда. Зазнайна не крадуць.
ЗАЗНОБЛЯТЬ, ЗАЗНОБИТЬ каго, пратрымаць доўга на сьцюжы, прастудзіць; зазябіць, зазябленьне, зазяба: улюбіць каго ў сябе; заскаміць, заскамка, заскомачка, заскомінка.
|
Бель на рэчаньцы бяліла сабе сэрца |
Ные і скаміць маё серца, знаць бяду чуе. Як пабачыла я сваё дзіцятка, заскамела душа, заныла сэрца (Полацак і Дзісна). Заламаць нешта вострае, тонкае ў целе; заскаміць, заскабіць, застраміць, закалоць. Заскаміла сабе палец шчэпкай. Па ім калі чорт пабяжыць і то нагу заскаміць (аб пушным сваім хлебе іронізуе вітабскі беларус). Застраміў будыль у палец. Закалоў нечым руку. Скаміць, спэцифічнае пачуцьцё шчыплючага болю: Заскамелі рукі палошчучы на марозе бялізну. Скаміць рана; скамяць старыя костачкі.
ЗАЗОЛЬНЫЙ, дакучлівы, апрыкроны.
ЗАЗОЛ м. навар попелу; луг, жлукто.
ЗАЗУБРИТЬ, у чым зубрыны ёсьць, крывыя зубкі; зазубіць, зубіцца, назубіў; закарбаваць, пашчарбіць.
ЗАЗЫВАТЬ каго, заклікаць, закліканьне.
ЗАЗѢВАТЬСЯ засалупеніцца, засалупіцца, салапяка.
ЗАЙВЫЙ, збытны, лішні, не заняты.
ЗАИКАТЬ, заікаць, заікацца, заіклівы, заіклівец.
ЗАЙМАТЬ, пазычаць; занімаць. Пазычыў грошы, дабро, рэч. Агонь займае дровы. Вада заняла сенажаць. Ен заняў маё мейсца.
ЗАИМСТВОВАНІЕ запазычаньне, запазычаць, запазычка.
ЗАИМОДАВЕЦ м. пазытчык, пазытчыцкі.
ЗАЙМОИМЕЦ м. пазычнік, пазычніцкі.
ЗАИНДЕВѢТЬ, пакрыцца іглістым лёдам; зашацьвець, заінець. Шаць выступае пасьля крэпкіх марозоў на дрэвах ў адлігу; іней асядае ў часе марозу ад пары.
ЗАИНТЕРЕСОВАТЬ каго чым, зацікавіць, зацікаўленьне, зацікаўленасьць, зацікаўскі.
ЗАИСКИВАТЬ у каго, забягаць, забегі; залашчаць, залашчацца, заластка, заласткі. Я заластак не люблю, проста ў вочы кажу. Ен залашчаецца перад старшынёю.
ЗАКАЗ, рэч якую даручана каму зрабіць, або купіць; замоўленьне, замоўлены замаўляць, замоўны, замовіць.
ЗАКАЛЯТЬ, надаваць сталі цьвёрдасьць раптоўным ахалоджаньнем; гартаваць, гартоўны, гартоўка, гарт, загартоўка.
ЗАКАМЕНѢЛЫЙ, закамелы, закамець. Закамелае сэрца, сумленьне. Закамеласьцю ў грахох сваіх да згубы ідзе. Хлеб ня толькі счарствеў але закамеў ужо.
ЗАКАТЫВАТЬ, што куды, закачываць. Закаці панарад у павець. Закаці бочку у падклецьце.
ЗАКАТЫВАТЬСЯ, закачывацца.
ЗАКАТ сонца, сутон, сутуняць, суклон. На суклоне сонца.
ЗАКАТИСТЫЙ, закоцісты, аб песьні: заголская (ад „галсчэць“ даваць працяжны гул).
ЗАКВАСКА ж. закісь, заквась, закваска.
ЗАКЛЕЙМИТЬ што, заклейнаваць, кляйно, клейнад (?).
ЗАКЛИНИТЬ што, заклінаваць.
ЗАКЛОХТАТЬ аб вадзе, заклыктаць, аб курыцы, заквактаць, закохаць.
ЗАКЛЕПАТЬ што, запехціць, прыпехціць, прыпетка; ніт, нітаваць.
ЗАКЛЮЧАТЬ каго, што; акружаць, абнімаць кругам; заключаць, агартаць, абыймаць, завіраць; зачыняць, браць пад варту, узяць пад запор, вязьніць; зяцьвярджаць, пастанаўляць, завяршаць, заканчаць.
ЗАКЛЮЧЕНІЕ, вывад, дакончаньне.
ЗАКОБЕНИТЬ —СЯ, закарэжыцца.
ЗАКОВЫКА, закалубіна.
ЗАКОВЫРНУТЬ, закалубнуць, закалубіна, закалубка.
ЗАКОВЫРИСТЫЙ, закалубісты, закалубчывы.
ЗАКОЖНЫЙ, заскурны.
ЗАКОЖАВѢТЬ; заскажурыцца, скажурка; заскарупнуць, скарупка.
ЗАКОЛАЧИВАТЬ, забіваць. Трэба пазабіваць вокны, дзіры ў памосьце.
ЗАКОЛДОВАТЬ што, каго; зачараваць, зачараваны.
ЗАКОНОПАТИТЬ вадаплаў, сьцянѵ; запакляваць.
ЗАКОН м. У старой нашай літаратуры сьцісла разрожнівалі закон і права: пад тэрмінам закон разумелі аткрыцьце звышы, якое становіць істоту веры. Закону рымскага; закону грэцкага. Пад тэрмінам права — агранічэньні пастаўленыя свабодзе волі і дзейнасьці вышэйшай дзяржаўнай ўладай.
ЗАКОННО, праўна.
ЗАКОНОВѢД, прававед.
ЗАКОНОДАТЕЛЬ, правадатнік, правадаўства.
ЗАКОНОПОЛОЖНИК, праваасноўнік.
ЗАКОНОПОЛОЖЕНІЕ, правааснаваньне.
ЗАКОНОПРЕСТУПНИК, правапраступнік.
ЗАКОНОУЧЕНІЕ, прававуцтва, прававучыцель.
ЗАКОРЯЧИТЬСЯ, закарэжыцца.
ЗАКОРЕНѢТЬ, закараніцца, закаранець.
ЗАКОРТОЧКИ, кукярэчкі, Сідзяць каля вагня на кукярэчках. Скукярэчыўся ў куточку.
ЗАКОСТѢНЕНІЕ ср, закастыраньне, закастырыць, кастырнік.
ЗАКОУЛОК м. завулак. Глухая вулка, якая ня мае ў другім канцы праходу.
ЗАКОЧЕВРЯЖИТСЯ, закачарыжыцца.
ЗАКОЧЕНѢТЬ, засьцерпнуць, задзярвець, адзярвець; закрэпнуць, закалець.
ЗАКРОЙЩИК —ЦА, хто займаецца кройкай, выкрайкай вопраткі; закройчы, закройчыца.
ЗАКРИВЛЕНІЕ, закрыўленьне, закрывуліна.
ЗАКРОМ м. загародка ў клеці да зсыпаньня збожжа; аруд, засек, сусек.
ЗАКРЮЧИНИТЬСЯ, прыгарусьціцца.
ЗАКРЫВАТЬ што, закрываць, прыкрываць нечым зверху; аб дзьвярох, зачыняць.
ЗАКРѢПЛЯТЬ што, замацовываць.
ЗАКРѢПА ж. ніт, нітаваць. Зьнітаваў абруч.
ЗАКУПАТЬ што, закупляць, закупшчык, закуп.
ЗАКУПОРИВАТЬ бутэльку, закарковываць, каркаваць,
ЗАКУСКА ж. перакуска. Перакусілі на паnace.
ЗАКУТИТЬ, заматыжыць, заматыга, заматыжлівы (Смаленск).
ЗАКУТЫВАТЬ што чым у што, завіваць, спавіваць, загартаць, захутываць. Завіні дзіця ў кажух. Туга не спавівай дзіцяці ў полкі. Загарні куплі ў паперу.
ЗАЛА ж, ЗАЛ м. абшырны пакой для прыйма гасьцей, сабраньняў, забаваў; заля. Здаецца гэтае чужаземнае слова можна заступіць старакрыўскім — грыдня.
ЗАЛАВОК м., доўгі глухі стол у краме; лаўнік, стойка. Смаленск.: залавень.
ЗАЛЕБЕЗИТЬ, заласчыцца, залашчывацца, залёсьціць.
ЗАЛЕЖ, м. стан ляжачага; залеж, адлог, папар, паклад.
ЗАЛЕДЕНИТЬ што, залядовіць, залядоўлены.
ЗАЛЕПЕТАТЬ, запальпатаць, залепяняць, залапатаць.
ЗАЛИВ м. вада якая ўдалася ў сушу, заліла; затока, затон.
ЗАЛИХВАТ м. хват, хвацкі. Хвацка пяе дзеўка. Хвацкі конь, язда.
ЗАЛИЦОВЫВАТЬ што, паднаўляць старое, закрываць падфарбоўкай, падмалёўкай псаванае; заліхтовываць, заліхтаваць, заліхтоўка. Заліхтоўваць дзіры ў скуры. Заліхтаваў, выліхтаваў старыя мэблі.
ЗАЛОГ м. зарука, заклад. Аддаў у заклад гадзіннік. Узяў ў заклад ад яго рэчы. Гэта будзе нам зарука сямейнага шчасьця. Зарука лепшай будучыны.
ЗАЛП м. адначасовы выстрэл многіх гармат, стрэльбаў; раптуг, раптугом.
ЗАЛУЖИТЬ ральлю, даць ей задзірванець; закінуць, запусьціць.
ЗАЛУПА анат, залупіна, чапец.
ЗАЛУЧИТЬ каго куды, застаць. Як бы мне яго застаць дома.
ЗАЛ (гл. — „Зала“).
ЗАЛЬНУТЬ чым., заліпнуць, загліпнуць, загліпень. Заліп нос. Загліплі вушы.
ЗАМАКУШИНА ж. удар па запатылку; запатыльня, запатыльнік.
ЗАМАЗКА ж. цеста з крэйды і пакосту да залепліваньня вакон; кіт, кітаваць, кітаваньне.
ЗАМАНИВАТЬ каго куды, заманіваць, прывабліваць, прынаджываць.
ЗАМАРЯТЬ, што, запэцкаць, загвазграць. Запэцкаў сабе кашулю. Загвазграў чарнілам паперу.
ЗАМАРЬЯЖИТЬСЯ жартл. быць у сужывецтве бяз шлюбу; адружыца, адружыніцца.
ЗАМАСКИРОВЫВАТЬ каго, што, замасковываць.
ЗАМАСЛИВАТЬ што, замазгрываць, замазграны. Замазгараў паперу рукавом. Ходзіць замазганы, забруджаны.
ЗАМАРЯХА ж. мурзацік, мурзы, замурзаны.
ЗАМАТЕРѢТЬ або ЗАМАТОРѢТЬ, застарэць, закастырыць. Закастырала дзеўка дзявуючы.
ЗАМЕДЛЯТЬ што або чым, спаволіваць, спаволіць; прыбарываць, прыбарны; амаруджаваць, амарудлівы, замінаць, замінка.
ЗАМЕЛЬКАТЬ, замігцець, Замігцаў у начы аганёк.
ЗАМЕРЕЩИТЬСЯ што, замярэсьціцца.
ЗАМЕРТВѢТЬ, замярцвець, задзярвець.
ЗАМЕРТВО прысл. замерцьва.
ЗАМОК м. замок, замыкаць, замчысты, замкнуць, замкнутасьць.
ЗАМОК м. будынак умацаваны валам і байніцамі: замак, замковы, замкі.
ЗАМОЛВЛЯТЬ слова за каго; замаўляць, замоўлены.
ЗАМОЛКАТЬ, замаўкаць, замоўклы, замоўкласьць.
ЗАМОЛЧИ, змоўні! Змоўкні ты дрдка, змоўкні галубка. Замоўкні, ты, сэрца маё!
ЗАМУХРИГА, замурзай, замурзацік, мурзацік.
ЗАМША ж. скура мяккога аксамістага вырабу; ірха, ірховы. Ірховыя рукавіцы, куртка, торба,
ЗАМѢСТИТЕЛЬ, заступнік, намесьнік.
ЗАМѢЧАТЬ што, заўважаць, заўвага. Вучыцель зрабіў заўвагу. Якжа я маю не заўважыць твайго шпількаваньня.
ЗАМѢЧАТЕЛЬНЫЙ знаменны, вызначлівы.
ЗАМѢТНЫЙ, вызначны, відочны, Вучань зрабіў вызначны поступ у навуках.
ЗАМѢШАТЕЛЬСТВО, замяшаньне, замешка.
ЗАМѢЩАТЬ што чым, заступаць.
ЗАНАВѢСКА ж., запавеска. Белыя запавесачкі на вокнах. Атола, атолка, запавеска над калыскай.
ЗАНАВЂС м. запавеса. Запавесаю разьдзялілі хату на двое.
ЗАНАДОБИТЬСЯ, запатрэбіцца.
ЗАНОСЧИВОСТЬ, задорлівасьць, задорысты; заўзятасьць.
ЗАНОЗА ж. заскамка, заскабіць, застрамка, закол. Ад заколу палец разбрак. Заскамка ўлезла ў палец.
ЗАНОС сьнегавы, задзьма, завея. Завеяй гурбы сьнегу панавявала. Задзьма такая, што сьвету не відаць.
ЗАНУЗДАТЬ каня, забрытаць.
ЗАНЯТІЕ ср. занятак, заняцьце. Без ніякага занятку лындае па вёсцы.
ЗАПАД м. старана дзе заходзіць сонца; захад, сутон.
ЗАПАЗДЫВАТЬ дзе, спазьняцца, позьніцца. Ты не спазьняйся дамоў.
ЗАПАЯТЬ што, злютаваць, залютаваць. Залютуй дзірку ў самавары. Зялеза зварываюць пры помачы пяску або медзі, медзь-жа, цыну, бляху лютуюць.
ЗАПАКОСТИТЬ што, закасьціць, запаскудзіць.
ЗАПАЛЗЫВАТЬ куды, запаўзаць, запоўзьлік, запаўзень.
ЗАПАЛЫЙ, запаўшы, западзіна, западзь, падзь. Губная падзь; падзь жывата. Западзь у зямлі зрабілася.
ЗАПАСАТЬ што, спароміць, шчадзіць, засобіць. Ен дбайлівы гаспадар, штодзень штоколечы прыспароміць у хату. Зашчадзіў, заашчадзіў капейку. Засобны гаспадар, а глядзі як усё ў засаб кладзе, засобіць на чорную гадзіну.
ЗАПАСНОЙ, заспаромлены, захаваны ў запасе; запасовы, запасны.
ЗАПАСЛИВЫЙ, зпасьлівы, зашчадлівы, засоблівы.
ЗАПАХИВАТЬ, пачынаць араць; заворываць.
ЗАПАХИВАТЬ вопратку, закінуць адну палу на другую; захістаць, захутаць. Захісьні сьвітку ды падперажыся. Захісьні запавескі на вакне. Вышоў не захітнуўшы кажуха на мароз.
ЗАПАХ м. пах, пахучы, пахне. (Гл. „аромат“).
ЗАПАЧКАТЬ што, запэцкаць. Запэцкаў вопратку, рукі.
ЗАПАЯТЬ што, залютаваць.
ЗАПЕРЕТЬ што, зачыніць, зачынены, зачыняць. Зачыні скрыню, дзьверы, акно. Толькі зачыні, але не замыкай на замок. І зачынена і замкнута скрыня. Заворы ўсе цэлы, а дзьверы расчынены. Захутай дзьверы (Biт.).
ЗАПЕРТЬ, прылада да счыняньня; завор. Заворыстыя, на заворах дзьверы.
ЗАПЕЧАЛИТЬ каго, засмуціць, засмута, засмутлівы, засмутлівасьць.
ЗАПЕЧАТЛѢВАТЬ што, запячатаць у пераносным значэньні, ўмацаваць, зацьвердзіць у памяці ў сэрцы; заўражаць, заўражаны, заўражаньне. Вернасьць сваю ён заўразіў крывёй сваей. Заўразіў сабе ў памяці час вайны і руіны. Заўразіліся мне ў памяці словы яго.
ЗАПЕЧЬ што, засьмяжыць, засмажыць, засмага, асмага. Трэба засмажыць бульбу з салам. Смажучыся пячэня прысмагла да катла. Засмаг гарох у печы. Засмаглі вусны. Ласунок гэты ўсё толькі засмажкі зьбірае.
ЗАПИРЯТЬ што, зачыняць. Зачыні Дзьверы, кубел, вакно.
ЗАПЛАМЕНѢТЬ, запалымець, запылаць.
ЗАПЛАТКА ж. лапінка, лапіць, лаплік, палапленая вопратка; палаплены закрыты, зашыты лапінамі.
ЗАПЛЕВАТЬ, закідаць плювоцінамі ці харкацьцём; захаркаць, запляваць.
ЗАПЛЕСНУТЬ, запялёхнуць, запаласнуць, заплюхнуць.
ЗАПЛЕСНЕВѢТЬ, абрасьці цьвільлю; зацьвілець. Хлеб пакрыўся цьвільлю, зацьвілеў.
ЗАПЛЕТАТЬ што, заплятаць, заплятаньне, заплёт, заплетка.
ЗАПОВѢДЫВАТЬ што каму, запавядаць, запаведчык.
ЗАПОВѢДНЫЙ, загадны, забароны, зарочны. Зарочны лес; зарочныя грошы.
ЗАПОВѢДЬ ж. загад, забарона. Слова запаведзь у народзе мае значэньне заўчаснага веданьня, апавешчаньня аб чым колечы, але не загаду. Людзі запавядалі што настануць гады руіны. Запаведзь была ісьці усім у воласьць. Не, такой запаведзі не было. Зрабі запаведзь на рынку каб прыхадзілі купляць яблыкі.
ЗАПОДОЗРѢНІЕ ср. западгледжаньне за кім чаго; западозраньне, западозранны; запасочаны, запасочаньне.
ЗАПОЙНЫЙ, загарны, зацмыжны.
ЗАПОЙ м. хвароба пэрыёдычнага пьянства; загар. Загарны пьяніца. Загарам пье (Карэлічы). Зацмага. Як надойдзе на яго зацмага, то пье тыдзень, два, — пасьля і мінецца: гэта ўжо зацмыжны пьяніца (Дрыса).
ЗАПОРОЧИТЬ каго, зьняславіць, зганьбіць.
ЗАПОЛУЧАТЬ што, браць наперад; атрымліваць.
ЗАПОР м. затрыманьне жывата; затрыманьне, зацьвердзь.
ЗАПОТЧИВАТЬ каго, зачаставаць.
ЗАПРАВСКІЙ, запраўдны, запраўдзкі.
ЗАПРАЗДНОВАТЬ, засьвяткаваць.
ЗАПРЕЖНІЙ парадак, папярэдні.
ЗАПРЕСТОЛЬНЫЙ які за царкоўным аўтаром, зааўтарны; які за пасадам, запасадны.
ЗАПРЕТ м. забарона, забаронны.
ЗАПРЕЧЬ, запрагчы, запрэжаны, запражка.
ЗАПРЕЩАТЬ што каму, забараняць, забаронны.
ЗАПРИМѢЧАТЬ што, заўважаць, заўважны.
ЗАПРИТЧИТЬСЯ, прычмарыцца, прымсьціцца.
ЗАПРОДАВАТЬ, запрадаваць, запраданьне.
ЗАПРОКИНУТЬ што, адкідаючы назад нагібаць; закідаць. Закінуў галаву. Закінь калёсы ў права.
ЗАПРУЖИВАТЬ, загачываць, затамовываць.
ЗАПРУДА ж. гаць, тама. Затамавалі ваду ў рэчцы, пабудаваўшы таму, або гаць.
ЗАПРИГНУТЬ, заскочыць, заскок.
ЗАПРЯГАТЬ, запрагаць, запрагацца, запражка, запражны.
ЗАПРЯТЫВАТЬ што, заховываць, захавацца, захаваньне, захоў, заховісты.
ЗАПУГИВАТЬ каго, запужываць, запужаны, запалашываць, запалошаны.
ЗАПУПЫРѢТЬ, пакрыцца высыпкай; запузырэць, запрышчэць.
ЗАПУСКИ бег на перагонкі: выперадкі. Пусьціліся бегчы на выперадкі.
ЗАПУТЫВАТЬ што, заблутываць, заблутлівы, заблутка. Заблутаў ніткі на матку. Заблутлівая справа.
|
Ці травіцай ублуталася, |
ЗАПУСТѢНІЕ ср, запусьценьне, запусьцеласьць, спусташэньне.
ЗАПЫРЯТЬ, заджгаць, заджгалі.
ЗАПЫХАТЬСЯ, задыхацца, засапсьціся, засопся. Задыхаўся, засопся пакуль дайшоў.
ЗАПѢВАЛО, той хто запявае; запеўшчык, пачынальнік.
|
Наша плата невялічка: |
ЗАПЪВАТЬ, пачынаць песьню; запяваць, запеўка, запеўны.
ЗАПЯСТІЕ, верхняя часьць рукі што злучае далонь (пясьць) з лакцявымі суставамі; прыцэўка. Прылада да зашпіляньня: зашпілка, сушпілка, манэлька.
ЗАПЯТАЯ ж, пісарскі знак (,); закамка. У граматыцы Тарашкевіча: коска.
ЗАПЯТНАТЬ што, запляміць, заплямлены, заплямленьне, запляма.
ЗАПЯТОК м. задняя часьць бота якая акружае пяту; запятнік.
ЗАРАБАТЫВАТЬ што, зарабляць, заработак, зарабіць, зарабляньне, заработкі.
ЗАРАЖАТЬ каго чым, заражаць, заражаны, заразьлівы, заразлівасьць. Мяйсцамі, ў заходніх часьцях кажуць: закажаць, закажаны, заказлівасьць, заказа.
ЗАРАЩИВАТЬ што, зарашчаць, зарастаньне, зарост; зарасьнік, маладая порасьць лесу; заросьціны, мейсца якое зарасло.
ЗАРДѢТЬ, пачаць чырванець сьпеючы; зажаўрэць. Сады зажаўрэлі. Аж жаўрае ў лесе ад ягад. Жаўрае неба. Зарумяніца, зарумянены. Румяныя яблыкі. Румяны хлопец. Дзеўка румяніцца, сароміцца.
ЗАРЕВО ср. агністы водблеск на небасхіле ад сонца ці агня; полынь, паланіца, паланее, паланець, паланлівасьць, Неба кроўю паланее. Зара паланее. Паланіца загарэлася на небе. Паланіца палыхае.
ЗАРИТЬСЯ, галіцца, квапіцца, яліцца. Галіцца, пагаліўся (паквапіўся) на чужую капейку. Гацліцца на маё дабро.
ЗАРЖАВѢТЬ, зааржавець, зааржаўлены.
ЗАРОЖДАТЬ што, зараджаць, зароджаны, зародак.
ЗАРОДОК м. зачатак таго, што будзе роджана; засьнітак, зародак.
ЗАРОНИТЬ што, запарушыць. Запарушыў агонь, вока.
ЗАРУБЛИВАТЬ што, засякаць, закарбовываць. Закарбуй гэта сабе на носе.
ЗАРУБИНА ж. карба, засечка.
ЗАРУЧАТЬ што, заручаць, заручны, заручаньне, зарука; заручына.
ЗАРЫВАТЬ што, закапываць, закапываньне, закопны, закопісты, закопнік.
ЗАРЫДАТЬ, наўзрыд заплакаць, захліпаць.
ЗАРѢШАТЬ, заканчаць. Закончылі справу.
ЗАРНИЦА ж. маланьня бяз грому; зігавіца.
ЗАРЯ ясны шляк на кругазоры перад усходам сонца; золак, сьвітаньне.
ЗАРЯЖАТЬ што, класьць ладунак у агнястрэльную прыладу: ладункаваць, ладункаваньне, ладунковы, ладункар.
ЗАРЯД м. патрон, сколькасьць пораху і куля ці шрот на адзін выстрэл; ладунак, набой.
ЗАСАДА ж. дзе можна засесьць, скрыцца цікуючы зьвера або ворага; залога, засака. Ярабкаў найлепш страляць з засакі: будкі з зялёнага хворасту.
ЗАСАПОЖНЫЙ нож, захаляўны, захаляўнік.
ЗАСАСЫВАТЬ што, засысаць, зацмактываць.
ЗАСАХАРИТЬ што, зацукраваць.
ЗАСВАТЫВАТЬ каго, заручаць. Сягоньня заручанькі Бог нам даў, заручылі Агатаньку.
ЗАСВЕРКАТЬ, засьвігцець, замігцець.
ЗАСВИДѢТЕЛЬСТВОВАТЬ што, засьведчыць.
ЗАСВѢЧИВАТЬ што, засьвятляць. Засьвятліў лучыну,
ЗАСЕКВЕСТРОВЫВАТЬ маемасьць, займаць, займнае, займо.
ЗАСЕЛЯТЬ што, засяляць, засяленьне, засёлак, заселкі.
ЗАСЕМЕНИТЬ забегаць са страху, зьдзіўленьня, дробна перабіраючы нагамі; задрыпаць, задрыпатаць. Адгэтуль сказ: „даць драпака.“
ЗАСЕРДИТЬСЯ на каго, зазлаваць.
ЗАСИЗѢТЬ, зашызець, зашызьвелы,
ЗАСПРҌТЬ, засірацець.
ЗАСКАЛИТЬ зубы, ашчырыць, выскалубіць.
ЗАСКВЕРНЯТЬ што, запаскуджаць, загаджваць.
ЗАСКОЛЬЗИТЬ, засьлізіць, засьлізгаць.
ЗАСКОРБҌТЬ, засмуціць, засмутлівы.
ЗАСКРЕЖЕТАТЬ, заскрыгаць.
ЗАСКУДҌТЬ, заялець, заялелы; заскарпець.
ЗАСКУЧАТЬ, замаркоціцца.
ЗАСЛАЩИВАТЬ, засаладжываць,
ЗАСЛУГА ж. тое што дабыта службай; заслуга, заслужыць, заслужнік —ца, заслужлівы.
ЗАСЛУДИТЬ што, пакрыць тонкай плеўкай; засплыць, засплынь, прадукт наплываньня, нагнаеньня. Засплыўшыя вочы. Ставок засплыў зеленьню. Вока засплывае, пакрываецца бяльмом, тускнай балонкай.
ЗАСЛУШИВАТЬ што, слухаць або выслухаць чытаньне справы ў судзе, спавешчаньне ў афіціяльнай установе; заслухаць, выслухаць.
ЗАСМАТРИВАТЬ куды, заглядаць, заглядацца.
ЗАСМУРѢТЬ, захмарыцца, захаморыцца.
ЗАСНАЩИВАТЬ, аснаджаць, аснада.
ЗАСНОВЫВАТЬ што, пачынаць снаваць, пакрываць асновай; засновываць. Класьці пачатак чаму; закладаць, закладаньне, закладчык.
ЗАСОВЫВАТЬ што, засуваць, засунуць, засаўка, засавень, засоўны, засовісты, засоўнік.
ЗАСОВЕНЬ В ЗАМКҌ, сныч, снычок.
ЗАСОКА ж. скос па рабру дашкі ад круглянасьці бярвена; каспыль. Адна дашка чыстая, другая з каспылём, каспылінай.
ЗАСОЛАЖИВАТЬ што, расьціць на солад; засаладжываць, засалад.
ЗАСОРЕНІЕ ср. запарушаньне, запарушаць; засьмечаньне.
ЗАСОСАТЬ што, зацмактаць, зацмактываць.
ЗАСПИНКА ж. плечкі крэсла, канапы, наагул усякага седзішча; зплечніца, аплечча.
ЗАСПОКОЕНІЕ ж. супакоеньне, заспакоеньне.
ЗАСПОРИТЬ аб што, заспрэчацца.
ЗАСТАВАТЬ каго, што; знаходзіць дзе, захапіць: заставаць. Застаў я яго ў дома.
ЗАСТОЙ, кождая доўгая або шкодная застаноўка; застой.
ЗАСТАВЛЯТЬ што, ставіць штоколечы перад чым; застаўляць, застаўка. Ставіць каго перад якой чыннасьцью, прымушаць да чыннасьці; прымусіць, прымушаць.
ЗАСТАВА ж. загарода на дарогах і ўездах; рагатка, застава.
ЗАСТЕГИВАТЬ што, зашпіляць, запінаць, засьцібаць.
ЗАСТЕЖКА ж. прылада да зашпіляньня; зашпілка, сушпілка; засьцібка; спона, сьпінаць, запінка
ЗАСТЕКОЛИВАТЬ, зашкліць, зашкленьне.
ЗАСТЕНАТЬ, застагнаць.
ЗАСТЕРЕГАТЬ што, засцярагаць, варункаваць.
ЗАСТЕРЕЖЕНІЕ ср. засьцярога; варунак.
ЗАСТИГАТЬ каго дзе; заскочыць, засьцігнуць.
ЗАСТРАХОВЫВАТЬ што, забасьпечаць. Забасьпечаць пасылку на почце. Будынкі на прыпадак пажару, сябе на прыпадак сьмерці.
ЗАСТРАЩАТЬ каго, чым; запужаць, загразіць. Запужаў дзяцей. Загразіў судом.
ЗАСТРЯНУТЬ дзе, у чым; завязнуць, завязаць, завяз. Пайшоў дый завяз недзе. Сьвіньня завязла ў плоце.
ЗАСТУЖИВАТЬ што, застуджаць, застуда, застудзень, рас. „студень“.
ЗАСТУП м. прылада да капаньня; капага, рыдаль.
ЗАСТУЧАТЬ чым, застукаць,
ЗАСТЫЖАТЬ, засаромліваць, застыджаць.
ЗАСТЫВАТЬ, застыгаць.
ЗАСТЫЖАТЬ, застыджаць, застыдлівы.
ЗАСУЖИВАТЬ засуджать, засуд, засудак.
ЗАСУРГУЧИВАТЬ што, заляковываць.
ЗАСУРЬМИТЬ бровы, зачарніць.
ЗАСУСАЛИВАТЬ што, пакрываць што штучным, „сусальным“ золатам; залаціць.
ЗАСУТОЛОЧИТЬ, затаўпежыцца, засталошыцца, засклочыцца.
ЗАСУЧИВАТЬ рукавы, закасываць.
ЗАСУШИВАТЬ што, засушаць, засушка, засушаны, засушына.
ЗАСУХА ж. посуш, засха, сухмень.
ЗАСЫРѢТЬ, завільжэць.
ЗАСѢВАТЬ, засяваць, засяваньне, засеў, засевак, засеўнік, засеўны.
ЗАСЕДАНІЕ, поседні, паседжаньне. Паседжаньне камітэту. Абрыдлі мне вашы штодзенныя поседні ў карчме (Сталіца, Дзіс. п.).
ЗАСѢДАТЕЛЬ аб сябру местовага магістрату; лаўнік.
ЗАСѢКАТЬ каго, што; засякаць, зацінаць, зарубаць.
ЗАСѢКА ж. ссечаныя дрэвы якімі загараджаюць дарогу; завал.
ЗАСѢНЯТЬ, пакрываць ценям; засьціць.
ЗАСѢЧКА, ж. зацін, заруба, карба,
ЗАТАБАНИТЬ, пачаць грабсьці вяслом назад; заплытуняць. Плытуняй човень да берагу. Плытуняй вяслом.
ЗАТАИВАТЬ што, затаіваць, затайны, затаіцца, затайчывы.
ЗАТАЛКИВАТЬ, ЗАТОЛКАТЬ што, куды; заталачываць, запіхаць.
ЗАТАРАТОРИТЬ, затуркацець, загалакаць.
ЗАТАСКИВАТЬ што, куды; зацягаць, зацягацца.
ЗАТВЕРЖИВАТЬ або ЗАТВЕРЖДАТЬ што, замацовываць, зацьвярджаць.
ЗАТВОРЯТЬ што, зачыняць, зачыняньне, зачынлівы, зачынка, зачнік; запіраць, завіраць.
ЗАТВОР м. прылада пры карабіне; запор.
ЗАТВОРНИК—НІЦА, пустэльнік які зачыніўся ў манастыры; зачнік, зачніца, зачнае жыцьцё. Зачны мніх. У адзіноце ды ў зачніцтве гадавалася. Кот і ў зачніцтве скорамам карміўся.
ЗАТЕМНЯТЬ што, зацямняць, зацемнены, зацемак, зацьма, зацемкі, зацемна. Чаго ты як злодзей па зацемках сланяешся. Вечны морак, вечныя зацёмкі. Золата і ў зацемку блішчыць.
ЗАТЕРЗАТЬ каго, затурзаць. Затурзалі хлапца.
ЗАТЕРЯТЬ, што, загубіць, загубіцца. загуба.
ЗАТЕСАТЬ, што, зачасаць, зацесьліць, зацесь.
ЗАТОЛКАТЬ, заштурхаць, запіхаць.
ЗАТОРМОЗИТЬ што, загальмаваць.
ЗАТОЧАТЬ каго куды, ссылаць, ссылка, ссыльны.
ЗАТОШНИТЬ, занудзіць. Занудзіла пад лыжачкай.
ЗАТОЩАТЬ, затушчэць.
ЗАТРАВЛИВАТЬ каго, што; зьвера сабакамі: зацкаваць, засковіць. Мядзяную даску квасамі: выпаляць.
ЗАТРАПЕЗНЫЙ, застольны. Застольная песьня,
ЗАТРАТА, выдатак.
ЗАТРЕЩИНА ж. поўха, аплявуха. Даў поўху, аплявуху.
ЗАТРОГИВАТЬ, закранаць, датыкаць, зачапаць.
ЗАТРУДНЕНІЕ, труднасьць, цягоба, мітрэнга, турботы.
ЗАТРУЖДАТЬ, турбаваць, мітрэнжыць.
ЗАТЫЛОК м. задняя часьць галавы над самай шыяй, за цемям; патыліца. Ніжэй шыі — карк, каршэнь, над самай шыяй „загривок“ — кайпель.
ЗАТХЛОСТЬ, затхля, тхля.
ЗАТѢВАТЬ што, зачаваць, зачанумць, зачанкі. Блага зачаваць, калі нечага жваць. Зачаваць ігрышча. Скоры па ўсякія зачанкі.
ЗАТѢМ прысл. затым, пасьля, ўрэшце. Перш я ўвыйшоў, а затым ўжо ён. Пасьля трэба гэта зрабіць. Урэшце сказаў.
ЗАТѢНЯТЬ, засьціць, засьцяняць.
ЗАТѢЯ, зачанка.
ЗАТЯВКАТЬ, задзяўкаць, загаўкаць.
ЗАТЯГИВАТЬ, зацягаць, зацяжны, зацяжка.
ЗАУГОЛЬНЫЙ, завугольны, завуголак, завугольнік.
ЗАУНЫВНЫЙ, замаркотлівы. Замаркотлівая нота ў песьні.
ЗАУПОКОЙНЫЙ, задушны. Задушны стол. Задушны малебен.
ЗАУПРЯМИТЬСЯ, занаровіцца, зацяцца.
ЗАУРАД прысл. які знаходзіцца за радам, які ня ўходзіць у рад; падстаўны, заступаючы праўдзівага; заўрадны.
ЗАУСЕНИЦА, задзертая скурка вышэй ногця; заногціца, лушчатка, лушчавіна.
ЗАУСКАТЬ каго, засковіць, зацкаваць.
ЗАУТРЕНЯ ж. царкоўная адправа на раніцы; ютраня.
ЗАУТРѢТЬ, засьвітаць, абьютрэць.
|
Ісус — Хрыстос на нябёсі ўскрос, |
ЗАУТЮЖИТЬ, запегліць.
ЗАУЧИВАТЬ, навучаць, навучка, навучлівы.
ЗАФРАХТОВАТЬ нямецк. наняць вадаплаў пад тавары, засначыць. Засначыць лайбы ў Рыгу. Гэты стругі засначаны ўжо да перавозкі жыта.
ЗАФЫРКАТЬ, запорскаць. Коні бягучы порскаюць.
ЗАХАНДРИТЬ, захаморыцца.
ЗАХВАЛИВАТЬ што, захваляць, захвал, захвалка, захвальчывы.
ЗАХВАТЫВАТЬ, захапляць, захопленьне, захопісты, захопленьне; запарываць, запарваць.
ЗАХИРѢТЬ, захізнуць, занядужаць, зачаўрэць, заныдзець.
ЗАХЛЕСТКА ж. змычная пятля; захлыска.
ЗАХЛЕСНУТЬСЯ, захлібнуцца, захлюснуцца, захлыснуцца. Захлібнуўся, захлыснуўся вадой.
ЗАХЛОПНУТЬ, захлыснуць. Захлыснуў дзьверы,
ЗАХОЗЯИНИЧАТЬ, загаспадараваць, загаспадарыць.
ЗАХОЛУСТЬЕ, глуш, глухое мейсца; застароньне, устароньне.
ЗАЦѢПЛЯТЬ, зачапаць, чапляць, Не зачапай яго. Пачапі кручок да вуды.
ЗАЧАЛО, пачатак. Пачатак кнігі.
ЗАЧАТІЕ, запачацьце. Ад запачацьця да нарадзін.
ЗАЧАХНУТЬ, заныдзець, запыдзеўшы, заныдлівасьць.
ЗАЧАСТИТЬ нагамі, затупеняць, затупацець; языком, залапатаць; у госьці, зачасьціць.
ЗАЧАСТУЮ прысл. зачаста, часта.
ЗАЧЕРКИВАТЬ што, закасовываць.
ЗАЧЕРТИТЬ што, закрэсьліць.
ЗАЧЕТ м. залічка, залічны, залічаць.
ЗАЧУЯТЬ што, зачуць.
ЗАЧѢМ прысл. пашто, нашто.
ЗАШАВКАТЬ, зачаўкаць, зашамкаць.
ЗАШЕЕК м. задняя часьць шыі паміж лапатак і патыліцы; карк, закаршэль.
ЗАШЕЛЕСТѢТЬ, зашашчэць, зашумрэць. Зашумрэлі лісьці. Нехта зашашчэў, затумрэў ў траве.
ЗАШЕЛЕЦ м. заходзень.
ЗАШЕЛОХАТЬСЯ, закалыбацца.
ЗАШЕЛУДИВѢТЬ запаршывець, запаршывелы.
ЗАШЕРОШИТЬ, застыршыць, застырка; зашчапіна.
ЗАШИПѢТЬ, засіпець. Зялеза засіпела ў вадзе. Вужака засіпела ў кусьце.
ЗАШПОНИТЬ сталярн. зашпунтаваць, запазаваць.
ЗАШТАТНЫЙ, які ня ўходзіць у рахунак; заўрадны.
ЗАШТОПАТЬ назутку, дзіру у назутцы; зацыраваць, зацыроўка.
ЗАШТУКАТУРИТЬ што, затынкаваць.
ЗАШУМѢТЬ, загаманіць.
ЗАЩЕКОТАТЬ, замучыць шчакоткай; заказытаць, (Гродзк.) закуціняць (Лідзк. пав.), зашчакатаць.
ЗАЩЕЛКАТЬ, засчапаць, засчопны, засчапнуць.
ЗАЩЕЛКА, клямка, зашчапка.
ЗАЩИЩАТЬ, берагчы, бараніць, заступацца; засланяць, асланяць, заскрываць.
ЗАЩИТА, аслона, абарона, заскрыць.
ЗАЩИТНИК м. абаронца, заступнік.
ЗАЭКОНОМИТЬ, зашчадзіць.
ЗАЮЛИТЬ, зажэўжыць.
ЗАЯВЛЕНІЕ ср. заява, заяўны, заяўнік—ца.
ЗВАТЕЛЬНЫЙ, клічны.
ЗВАТЬ, зваць, клікаць, гукаць.
|
На вуліцы дзеўкі гуляюць, |
ЗВАНІЕ, назоў, назова, найменьне, клічыва.
ЗВОН м. звон, званок, звончык. Звон буніць.
ЗВУК м. згук, голск, зьвяк, зык, Згук, згучны, гучыць, вызгук, гэта слова выражае гук неакрэсьлены: гэта можа быць гук чалавечага голасу, ветру, вады, стральбы і інш. Голск, галсчэць, голскі выражае паняцьце голасу паднятага (зраўняй „галакаць“ „галакаць“ „галёкаць“), разгалоснага; ў некаторых формах яно збліжаецца з паняцьцем „рэзонансу“: Калі крыкнуць у таку, лесе то голас будзе галасчэць. Голская скрыпка. Калі крыкнуць над студняй, то ў ей голсчыць. Зьвяк, зьвякаць этымолёгічна тое-ж слова што расійскае „звук“, у нас яно ўжываецца да абазначаньня згуку які выдае удар зялеза аб зялеза, зялеза аб камень ці другі які крушэц (зраўняй „зьвягаць“ брахаць). Зык, зычэць, зычны, згук высокага тону, польскае „dz̀więk“.
ЗВУКОВОЙ, згукавы.
ЗВУЧНЫЙ, зычны, гучны, голскі, рэсткі (ад „рэха“).
ЗВУКОПОДРАЖАНІЕ ср. згукапаладнасьць, згукапаладлівы, згукапаладнік.
ЗВѢЗДА ж. гвязда, зора, зорка.
|
Ходзіць-паходзіць месяц на небе, |
ЗВѢРЬ м. агульн. слав. зьвер, зьвяруга, зьвярок, зьвярына, зьвярье, зьвярыцца, зьверскі, зьверства, зьвярынец, зьверабой, зьвералоў, зьвераед.
ЗГА ж. іскра, яска. Ані ясачкі не відаць.
ЗДАНІЕ ср. будынак, будоўля.
ЗДОРОВЬЕ агульн. слав. здароўе, здаровасьць, здаровы, здароўка, здароўны, здаровіцца.
ЗДОРОВАТЬСЯ, вітацца, вітаньне, вітальня сьвятліца да прыёму гасьцей.
ЗЕГЗИЦА ж. стар. зязюля.
ЗЕЛЕНЬ, зеляніна, сьлеціва, гардавіна.
|
У гародзе гардовіца, |
ЗЕЛЕНЫЙ, зялёны, зелянець, зеляніна, зеляпух, зялёністы, зелянявы.
ЗЕЛЕНЩИК м. таргоўнік зеленьню сьлецівам, гардавінай; сьлетнік, гардаўшчык.
ЗЕМЛЯ, зямля, зямны, зямельны, зямляны, зямлець, зямлісты, земляваты.
ЗЕМЛЯК—ЧКА, крывец, крывічка, крыўцы.
ЗЕМЛЯК, пабратым, крывец.
|
Наша свацьця па жыце хадзіла, |
ЗЕМЛЯНИКИ ж, ягады Fragaria vesca; поземка, позянка, пазёміца, пазёмачнік (гл. клубніка).
ЗЕМЛЕВЛАДѢЛЕЦ м. зямляўласьнік—ца, зямляўласьніцкі.
ЗЕМЛЕДѢЛЕЦ м. земляроб, ратар, ратарскі, ратарства, ратайства.
ЗЕМЛЕМѢРІЕ, навука і сама чыннасьць мераньня зямлі; каморніцтва, каморнік; мерніцтва, мернік, мерчы. Першае слова агульна народнае, другое — сустрачаецца ў актах і ўжываецца вясковай інтэлігенціяй.
ЗЕМЛЕОБИТАНІЕ ср. зямлеаселасьць, зямлеасельнік.
ЗЕМЛЕОБРАЩЕНІЕ ср. зямлеаварот. Кругаваротны рух зямлі наўкол сонца называецца зямлеаваротам.
ЗЕМЛЕОПИСАНІЕ ср. зямлеапісаньне.
ЗЕМННОЙ, земскі, зямельны. Земскае жыцьцё яго. Зямельны жук. Зямельны пах.
ЗЕМНОВОДНЫЙ, зямнаводны.
ЗЕНИТ м. грэцк. мысьлёвы пункт на небе, прастападна над зямным пунктам; зэніт, прыцінь. Ў сам прыцін, сонца. Знача ў момант самага зэнітнага, найвышэйшага стаяньня сонца на небе, калі сонца займае самае „прытнае“ мейсца.
ЗЕРКАЛО ср. вельмі гладкая мэталічная ці шклянная даска, якая адбівае ў сабе акружаючае; люстра, люстэрка, люстэрца, люстраны, люстранасьць, люстрысты, люстраваць — праглядаць, рэвізаваць.
ЗЕРНО ср. насеньне расьціны; зярно, зярніна, зярніца, зярняты, зярнятка, зярнё, зярністы, зернавік, зернявы, зернаед.
ЗЕРЦАЛО ср. црк. люстра; ужываецца ў пераносным значэньні; Гэты чалавек люстра (зерцало) праўды. У судовых расійскіх установах трохкантовы паставец з трымя загадамі Пятра І.
ЗЕФИР м. тарг. высшы гатунак часанай авечай воўны; лёгкая, празрыстая ваўняная тканіна; грэцк. міт. бажок лёгкіх ветраў: зэфір.
ЗИГЗАГИ м. мн. ням. зыгзакі, зыгзакаваты.
ЗИЖДАТЬ што, (ад „здать“) ствараць, утвараць, будаваць.
ЗИМА ж. агульн. слав.; зіма, зімовы, зімаваць, зімка, зімна, зімець, зімоўка, зімавея, зімовішча.
ЗИПУН м. маскальскі армяк без каўняра; армяк.
ЗЛАК м. усякая травяністая расьціна ў якой сьцібло саломінай з каленцамі, а плод каласавы; каласьнік, калосны, каласьнічнік, каласьнічныя.
ЗЛО, ср. агульн слав.; зло, злы, злая, злоўка, злыга, зладыга, злодыр—ка, злодырнік—ніца.
ЗЛОСТЬ ж. агульн. слав. злосьць, злосны, злаваць.
ЗЛОВОНІЕ ср. сморад.
ЗЛОВРЕДНЫЙ, злашкодлівы.
ЗЛОВѢЩІЙ, злавесьлівы, злавесны.
ЗЛОДѢЙ, злодзей, злодзейка, злодзьлівы, зладзейскі.
ЗЛОДѢЯНІЕ ср. злачын, злачынны, злачынца.
ЗЛОЖЕЛАНІЕ ср. злазычлівасьць, злазычнасьць, злахотлівасьць.
ЗЛОКАЧЕСТВЕННЫЙ, злаякі, нядобры.
ЗЛОКЛЮЧИВЫЙ, злопрыгодлівы, няшчасны.
ЗЛОНАМѢРЕННЫЙ, злаўмысны, злаўмысьнік-ца.
ЗЛОНРАВНЫЙ, злохарактарны.
ЗЛОПАМЯТНЫЙ, злоцямлівы, злопомлівы.
ЗЛОПОЛУЧІЕ, няшчасьце, нядоля, злоздарлівы.
ЗЛОРАДНЫЙ, злоцешны, злацешлівы, злаце'шлівец.
ЗЛОРѢЧІЕ ср. зламоўлівасьць, зламоўлівы, лаянка, абмова.
ЗЛОСЛОВИТЬ каго, абмаўляць, лаяць, зьневажаць.
ЗЛОСОВѢСТНЫЙ, нясумленны.
ЗЛОВѢТНЫЙ, злодарадлівы, злодарадлівец.
ЗЛОУМЫШЛЕННО, зладумна, зладум, зладумлівы, зладумлівец, зладумлівасьць.
ЗЛОУПОТРЕБЛЕНІЕ ср. злоўжыцьце, злоўжываць, злоўжытны.
ЗНАКОМЫЙ, знаёмы —ая, знаёмства, знаёмасьць. Шапковая знаёмасьць, зн. далёкая. Каб толькі харомцы — будуць, знаёмцы. На роднай старонцы і платы знаёмцы.
ЗНАМЕНАТЬ црк. ЗНАМЕНОВАТЬ што, азначаць знакам, накладаць знак; прадвяшчаць; значыць, зазначаць, зазнака, зазначнік, зазначка; азазначыць, азазначыцца. Год 1812 азначыўся вялікімі ураджаямі, а 1923 голадам і паморам. Азазначылі сваю перамогу над французамі расійцы многімі помнікамі.
ЗНАМЕНІЕ ср. знак, прымета; накметнік, знатамка. Падпахай у яго, радзімая знатамка.
ЗНАМЕНАТЬ, накмячаць, накмечаны, знацьвіць, пазнацьвіць.
ЗНАМЯ ср. палотнішча на дрэўку, ў войску як зборны знак, ў часе бітвы: сьцяг, харугва.
ЗНАМЕНЩИК м. вайск. харужы.
ЗНАМЕНИТЫЙ, слаўны, вельмі вядомы; славэтны.
ЗНАТЬ, ЗНАВАТЬ што, каго; быць знаёмым, ведаць каго па яго фізычных азнаках: знаць, знаю, знаёмы. Беларуская мова строга разрожнівае — знаць і ведаць. Можна чалавека знаць па яго азнаках фізычных, але няведаць што ён такое ў сваей душы. Я ня ведаю чаго ты хочаш. Я і знаць ня знаю і ведаць ня ведаю. Пазнаеш яго з учынкаў яго. Я ня знаю хто зрабіў, але ведаю што блага зрабіў. Знаць жабу па пліганьню, а сокала па палёту. У гэтам значэньні дзеяслоў гэты пераходзіць у прысл.: Знаць табе там добра. Знаць табе Настулька замуж хочаца што ў цябе сьлёзанькі ня коцяцца. Знаць па вясельлю, што не татачка аддаець, не мамачка благаслаўляець. Знаць дурня па чырвонай шапцы. Каб мое знацьцё, што ў кумы піцьцё і сам-бы пайшоў і дзетак павёў. Як хто знае, так сьпявае.
ЗНАНІЕ ср. веда, ведны. Навука веду дае. Без нявукі няма веды. Каб тое в даньне дзе спатыкнешся! Ведныя ў навуках людзі казалі.
ЗНАТНЫЙ, відны, прыкметны, слаўны; вызначны, выдатны, прыкметны, знаменны.
ЗНАТОК м. практычны, умелы, які знае вартасьць чаго; знавец, знаўство.
ЗНАЧЕНІЕ ср. значэньне.
ЗНАЧИТЕЛЬНЫЙ, значны. Значны лік людзей было.
ЗНОБИТЬ каго, зябіць, зябіцца, зябкі, зяблівы, зябкасьць. Зазяблі азяблі, рукі. Зябіць і трасе ўсяго, бо зязябіўся ў дарозе. Зябкі дзень. Зябкасьць чуецца ў паветры.
ЗНОЙ м. гарачыня ад сонца; прыпар, упал, сьпека. У сам поўдзень, ў сам прыпар жнуць. Ад самага Купальля пачаліся упалы, гарачыня. Сьпека, сьпякота парыць.
ЗОБ м. ніжняя часьць стравапраходу ў птушак, мясісты мяшок, дзе страва набракае да пераходу ў жалудак, у людзей і жывёлаў пухліна на шыі; валё.
ЗОВ, кліч, клічны, клікаць.
ЗОДІАК м. грэцк. мысьлёвы паяс па ўсей акружнасьці гадавога авароту зямлі кругом сонца, разьдзелены на 12 часьцей, якім прысоблены знакі і назовы: баран (сакавік), бык (красавік), блізьнякі (травень) рак, леў, дзева, вагі, скарпіён, стралец, казярог, вадавік, рыбы; зодзіяк або зьвярынец.
ЗОДЧЕСТВО ср. навука і мастацтва будаваць будынкі; будаўніцтва, архітэктура.
ЗОДЧІЙ м. будаўнічы, дойлід. Слова дойлід, сустрачаецца ў песьнях: А ў Турове, на мураве, тры дойліды цэркаўку стаўлялі; — а такжа ў назовах топографічных (в. Дойліды каля Беластоку, уроч. Дойлідаўка у Дзіс. п., каля Гарманавіч і шм. інш.). Есьць прозьвішчы — Дайлюк, Дайлевіч. Пры апрацоўцы бярвяна на брус, зчэсываньне гарбыля бэлькі з аднаго боку, называецца дайляваньнем, дайлёўкай. Называюць такжа дайлёўкай або дыляй, дылёўкай палавіну бярна, ці адпілаваны ад бэлькі тоўсты гарбыль яе. Карскі залічае слова дойлід да слоў ўзятых з літоўскай мовы.
ЗОЛА ж. попел, прысок. Попел — астатак ад згараньня гаручых матэрый; прысок — попел у якім маюцца іскрынкі агня; гаворыцца такжа прысок аб разсыпаных ў парашок астанках нябошчыка.
ЗОЛИТЬ бялізну, парыць у вадзе наваранай на попеле; лугаваць, ад луг — вывар попелу; жлукціць, жлукто — вада з попелам, завараная напаленымі камянямі.
ЗОЛОВА ж. сястра мужа; залоўка.
ЗОЛОТО агульн. слав. золата, залаты, залацець, залацісты.
ЗОЛОТИТЬ, пазлачаць. Стоўбікі тачоныя-пазлачоныя. Пазлачаны кубак. Пазалотнік, майстар, які пазлачае.
ЗОЛОТОДѢЛ м. майстар які вырабляе з золата розныя рэчы; залатар.
ЗОЛОТУХА ж. адуродная хвароба якая выражаецца агульным недамаганьнем і падатлівасьцю да хвароб; шкрофул, шкрофулічны; нежыць, нежытны.
ЗОЛОТОШВЕЙНЯ ж. майстэрня, дзе вышываюць золатам; гафтарня.
ЗОНА ж. грэцк. паяс зямлі, ўздоўж роўнадзенніка (экватара), зона.
ЗОНД м. лекар. сталёвы пруток з галоўкай да дасьледаваньня ран; шчупень, шчуп, шчупок.
ЗОНДИРОВАТЬ, шчупаць, вышчупываць.
ЗОНТ м. нямец. парасон, парасончык.
ЗООГРАФІЯ м. грэцк. апісаньне зьвяроў; зоографія.
ЗООЛОГІЯ ж. грэцк. гісторыя жывёлаў; зоолёгія.
ЗООТОМІЯ ж. грэцк. анатомія жывёлаў; зоотомія.
ЗООФИТ м. грэцк. напоў зьвярок, напоў расьціна; жываед.
ЗРАЧОК м. зрэнка, зенка.
ЗРѢТЬ (зрѣю) дасьпеваць; сьпець, сьпелы, сьпеласьць. Сьпелыя яблакі, грушы, ягады. Нясьпелыя плады называюць зялёнымі, але ніколі сырымі.
ЗРѢТЬ (зрю), бачыць, відзець.
ЗРѢНІЕ ср. спасобнасьць, орган бачаньня; зрок, зрочны.
ЗРѢЛИЩЕ ср. відовішча.
ЗРИМЫЙ відомы, відзебны.
ЗРИТЕЛЬНЫЙ, відоўны, відоўня.
ЗРИТЕЛЬ відзень.
ЗРЯЧІИ, відушчы, відучы, вісны.
ЗУБРЬ зьвер, Bos ursus; жубр.
ЗУБ м. агульн. слав. зуб, зубок, зубны, зубаты, зубасты, зубасьцік.
ЗУБРИТЬ, выбіваць на мэталю (прыкладам на сярпе) зубкі; зубіць. Серп пілу зубіць, назубіць.
ЗУБОСКАЛЬНИЧАТЬ, вышчырацца, ашчырацца. Чаго ашчыраешся? Вышчырака гэты заўсёды каля баб вышчыраецца.
ЗУБОЧИСТКА, завостраная шчэпка, пяро да вычышчаньня зубоў; калыпок.
ЗУДИТЬ, сьвярбець, сьвярцець. Вось яму ўсё ў носе сьвярціць каб наброіць. Рана ўжо не баліць, але да несьцерпу сьвярціць. Сьверць ў сесяўцы не дае яму супакоіцца.
ЗЫБАТЬ, калыбаць, калыхаць, зыбаць.
ЗЫБЬ — калыба.
ЗѢЛО прысл. црк.; вельмі.
ЗЯТЬ м. муж дачкі; зяць, зяцёк, зяцька.