Раніца (1914)/Казка аб крыльлях
| ← Да таварышоў, каторые канчаюць сярэдніе школы | Казка аб крыльлях Апавяданьне Аўтар: Аркадзь Смоліч 1914 год |
Беларуская ідэя і рух беларускі паміж студэнтамі → |
Прапануем да спампаваньня!
Казка аб крыльлях.
Высока ўжо сонейка! Усплыло яно над вершынамі дрэмлючай пушчы і скрозь шырокіе елчыны ланы праціскаецца гарачымі праменьнямі да сырое, йшчэ халоднае зямліцы. Дармо, што толькі йшчэ надходзіць красавін, а як каля поўдня стане, дык і добра упрэіш, ня горэй як у казьбу, асабліва калі ні намейсцы сядзіш, як той пень гніды (яму то пэўнеж холадна), а туды-сюды кратаесься. Чутка неяк, што ўжо зьбліжаецца пара палуднаваць і рухі нашые робюцца павольнымі, лянымі, часьцей гляне, ня той то другі, ці высока сонца.
Ну, ужо! Скончана праца, пара спачынуць! Выйшлі на вузенькую палянку. От там добра, пад тымі веквечнымі елкамі, што стаяць на краі палянкі. Сонейка асьвечае іхніе камлі да карэньні, а елкі спускаюць з гары, яе бы здуманеные, цэлую сетку на поўсухіх галінах, пераплецяных сівою барадой моху. Ня елка гэта стаіць, здаецца, а стары дзед асілак, што на палавіну ўрос у зямлю, а ўсё йшчэ нешта бурчыць праз зьбялелые вусны, сярдзіта матае барадою, як яму што ні пад гумар на сьвеці цяперашнім.
Мы залезьлі пад бараду сівога асілка і расклаліся на спачынак, як ў сваей хаці. Змораных, сьпечаных прыняў нас зялёны, сядравы мох і супакоіў. Бяз мысьлі сядзелі мы і поўлежалі грызучы сухі хлеб, бяз мысьлі, бо ні аб чым думаць ні хацелася, а толькі пачуваць усёй сярэдзінаю хараство раскінутага сьвету. Гэткімі хвілінкамі неяк паособку пачынаюць жыць часткі цела: вока — сабе, вуха — сабе, а сам чалавек быццам сьпіш.
І бачуць вочы сінее неба, што выглядае спаміж вяршынаў пушчы: белые хмаркі — плывуць як крыгі на возеры. Ветрык нячуткі калышэ вяршыны елакъ, і тые матаюцца так неяк спакойна разважна: ні пержыня ім гэтые жарты. А у нізе прамяні сонейка прабіўшыся на паляну пацалункам пякучым абудзілі спаўшые расьлінкі: тыеж нірасчухаўшыся йшчэ на добра пазаміралі у нейкім шчасна — радасным пачувальню сілы і жыцьця.
А вуха чуе бісканэчнасьць голасаў. Саўсім блізка у асацэ перамешанай курасьлепам странога каваль — як ні ўварвецца, рад што голас гучны мае; а у цені ды вільгаці старое елкі зьвіняць тонінькімі званочкамі камары; штож — іхняя пара!
Часам і у хаце пачуешь гэтую музыку мешаючыхся голасаў. Пачнуць сёстры, альбо залоўкі спрэчацца — поўная хата гоману. А наполку каля печы усходзяцца гуляючые дзеці — от ні раўнуючы як камары тые у летку. Толькіж нішто ні зглушыць гаспадароваго голасу. Спакойна сядзіць ён у куце і размаўляе с суседам, але ўся хата чуе іхнюю гутарку. Гэтак жэ сама з усіх зыкоў лясавога жыцьця вызначаіцца размова самога лесу; ён заўсёды рэзонуе: гэтак ня трэбала рабіць, а трэбала спытацца старэйшых — і пайшоў і пайшоў! А пад елкай так сама чуваць галасы. Гэта крышку атдыхнуўшы пачалі спірацца аб нечым нашые хлопцы. Хтож там такі? А гэта Зьмітрок Касагоў зь Якубам аб нешта завяліся.
С тае пары, як Зьмітрок вярнуўся с салдатаў, ды пачаў разам з намі хадзіць у нашкі лес церобіць ліпейкі, блізка што дня падыймалася у нас якое небудзь сьпіпраньне на «палітычные» тэмы. Гаварылі, аб тым, хто важней, кажаноўскі поп, ці земскі, сколькі салдату палагаецца яды уселякай на дзень, дзе лепей рабочаму чалавеку жывецца — у нас, ці у Адэссі. На гэты раз спрэчка пашла аб адзежы. Зьмітрок усё нам даводзіў, што у сьвітках хадзіць паканчаўшым школку хлопцам — ні выпадая. Ну ніхай сабе, кажа, мужыкі, ніабразованные гэтак прыбіраюцца, а выж, кажа, навукі пасканчалі». Іншые яму справедліве казалі, што — як каму да смаку, калі кажуць, ты ужо такі пан, дык хадзі сабе у гэным чорным рызьзі». Ну і йшла адным словам спрэчка — як ручаінка плыла, пакуль ні адазваўся стары Ясь.
Пазнаёміліся мы з Ясем старым саўсім нідаўна, тыдні са тры мож якіх. Ну, ён штож, ведама, чалавек як чалавек, нічым асаблівым ні вызначаіцца. У наш лес, казаў, прыйшоў ад некуль здалёк, аж зза Навагрудка, ці што і больш аб сабе ён нічога ні расказваў. Толькі ж з усяго было відаць, што ён ужо за свой век шмат чаго нагледзіўся. Ён ні выглядае на надта старога чалавека: Як надзене шапку — больш за поўсоткі ямуб ніякім парадкам ні назначыў. Але галава ўся ўжо як сьнегам абсыпаная і твар у глыбокіх барознах.
Дзіўна было, чаму ён адразу далучыўся да нашай грамадкі — ні воднага між нас шчырэйшага больш ні было. Мог жа б ён пайсьці з другою грамадкай — разам с старымі, — яго нават і хацеў туды каморнік уставіць, дык ён не, ні згаджаіцца. «Я, кажа, йшчэ малады, дармо што сівы, з маладымі і пайду».
Рабіў ён спрытна і ні мы жадной да яго прэтэнсіі, а часам пад вечар, ці за полуднем ўмеў і казку сказаць, ды якую казку! Стары Мароз, на што ўжо здаецца, — гад на казкі, а гэткай, дзе яму, ні прыдумае.
Але ўсёж неяк стары Ясь быў як бы аддзеляны нечым ад нас, бо ведама, адно што стары, а другое — проста йшчэ ні раззнаеміліся. От і цяпер, папалуднаваўшы, палажыў ён сьвітку пад бок і ужо саўсім сабраўся быў заснуць, ні зважаючы на блазнаў — хай там сабе дзяруць глоткі. Аж раптам пачуліся яму праз гоман спрэчкі нейкіе знаёмые словы. Ён падняўся на локці, прыслухаўся і алеж! Тады устаў саўсім, дастаў люльку с кішані, выкрасаў агонь і што хвілінка пыхкаючы люлькай, уважне прыслухоўваўся да спрэчкі. Часам с пад сівых вусаў яго відзён быў нейкі незвычайлы усьмех, часам вусны гэтые як бы са злосьцяй сьціскаліся. Хто ж яго ведая, аб чым чалавек часам думае.
Доўга могуць спрэчацца людзі між сабою — і ні збрыдае ім. Барджэй, калі збрыдае, то гэта тым, што слухаюць спрэчкі. Да вечараб мусіць спрэчаліся Зьмітрок з Якубом, але рэшта хлопцаў, пабачыўшы, што стары Ясь ні сьпіць і нават якбы хочэ нешта сказаць, раптам скончылі спрэчку. «Ціхаця вы, будзе вам, ніхай от лепей дзядзька нам казку скажа.» Іные мусілі сьціхнуць.
«Якуюж вам казку сказаць?» Задумаўся, гледзючы у зямлю, як бы хочучы зьняць ачараваньне са схаванай у ёй праўды. Пасьля адразу — неяк падняў галаву і зірнуўшы на нас, гэтак пачаў.
Сядзеў пан Бог у нябескым палацы на высокім столку, а ўвакол яго — сьвятые анёлы, шмат іх, шмат, ні з якай галавой ні палічыў бы. Заместа столі — вясёлка над імі, замест падлогі — белы воблачак. Сьветлай радасьцяй здаецца прасякнула паветра, кожын рух яе слухаўся, і твары анёлаў былі ёю абліты. Толькі ж у сэрцах іхніх быў ніспакой і нават ніпрыязьнь і спрачаліся анёлы ўвесь час між сабою, хто з іх глаўнейшы, хто лепей Бога, гаспадара іхняга знае, хто лепш умее яму служыць і да каго Бог ласкавейшы. Слухаў, слухаў Бог іхней спрэчкі, збрыдала яму, дык і кажэ ім: «Ужо як маіце сварыцца з за таго як мяне славіць ды служыць мне, ды лепей ні слаўце і ні служыце і ніхай гэтай гутаркі вашай нічую». Анёлы крыху сьціхлі, а пасьля ізноў ушчалі. Чакайцеж сказаў Бог угнявіўшыся, гэтак от, як сядзіцё гэтта ды нічога ні робіце, дык у вас вум за розум заходзіць; скіну от я вас лепей на зямлю: тамака у шчырай працы эабудзіціся пра сваё гэта разумаваньне, а ад птушак лесавых, ат кузюлек усякіх, ат людзей, што у поце чала свайго працуюць навучыцеся вы як хваліць мяне, як мне служыць». І сказаўшы гэта, узяў тых анёлаў, што бліжэй да яго былі, ды найбольш і сьпіраліся між сабою, узяў іх ды скінуў зь неба ўніз.
Валючыся зь неба пабілі анёлы свае крышталёвые крыльля і як апынуліся на зямлі, саўсім ні ўвызнаць, што гэта анёлы: от як і звычайные людзі. І жылі яны між людзей і с часам ўсё больш і больш сталі забывацца аб сваёй нябеснай бацькаўшчыне, а прывыкаць да жыцьця і характару людзкага. Твары іх паабналіваліся, рукі і ногі закарэлі. Але ўсёж адразу іх пазнавалі між сынамі чалавечымі. У вачах іхніх сьвяцілася сінь нябесных вяршыноў; глянуць яны адзін аднаму у вочы і прыпомнюць далёкую бацькоўшчыну.
А уся адзежа іхняя, ад бацькоў к дзецям пераходзіў звычай гэты, белая была, як тые крыльля, што ўтрацілі яны лятучы зь неба. І называлі іх — белымі людзьмі. Называлі ня толькі дзеля вопраткі іхняй. Успоміны шчаснай мінуўшчыны глыбока адбіліся на іхніх душах, усё добрае, што мелі яны у сэрцы сваім — засталося тамака нікранёным багацьцем. Іжылі яны дзеля гэтага, як ня жыў ішчэ ніхто на зямлі.
Шмат хто крыўдзіў іх, няволіў, зьдзекаваўся над імі, безабароннымі, яны усё даравалі, нікому ніякой шкоды ні рабілі. А крыўдзіць — скацінкі нямовай ня скрыўдзілі.
Тым, што адбіралі здабытак іхней працы, яны верна служылі, тых што з гразёю мешалі іхняе імя яны любілі.
Толькіж мала было тым, што панавалі над імі наслугі іхняй і вернасьці і адданасьці яны зайздравалі. «А чаму гэтая нялюдзкая атродзьдзя ня хоча быць гэткім, як усе мы, на што адзежа іхняя бялей ат сьнегу, а язык іхні выслаўляе ня тые толькі словы, што я ў іх улажыў, але і свае». І мэтай сваёю паставілі — абчарніць адзежу белых людзей, адзежу цела і душы.
І сіла узяла сваё. Патроху пачалі белые людзі прыбірацца у чэрнь, забывацца і нябеснай спадчыны і тае навукі, што дала ім зямля. А навука тая вялікая была.
У жаваранчывым сьпеву, у шуме лесавым, у шамрэньні ручаінкі, у сваёй думы, ачышчанай і асьвячанай праз цяжкую працу, знаходзілі яны паказ, як служыць усяго Стварыцелю. Мудросьць скрыла чало іх, а сэрце даведалася праўды і Бог адзін для усіх. З вуснаў у вусны пераходзіла гэтая праўда, ні зразумелаю пацехаю прасьветляла сэрцы сыноў неба; нізразумелою — бо забыліся яны ужо пра боскае абецаньне.
І от, калі змучаных працай цяжкой, стаў гаспадар зямлі адзеваць іх у чорные адзежы, уліваць атруту духа свайго у іхнія душы, стала тады забывацца нябесная бацькоўшчына і здабытая праўда.
∗ ∗
∗ |
Пабачыў Бог, што марне гінуць яго анёлы, шкада Яму іх зробілася. Клікнуў ён свайго бліжэйшага прыслужніка: «Гаўрыла, кажэ, ты скажы братом сваім, хто яны, якога роду». І зьляцеў Гаўрыла на зямлю і з’явіўся сярод братоў сваіх.
І калі блішчучы крыльлямі стаў пасярод іх, адна думка запанавала у сыноў неба — гэта думка аб страчаных крыльлях.
І рабілася адзежа іхняя бялейшай і ачышчалася душа іхняя ат бруду сыноў зямлі. А тады пачалі расьці ў іх крыльля.
Ні дачакаўся Гаўрыла, пакуль вырастуць крыльля у братоў яго, паляцеў сказаць Богу ясную навіну.
І сказаў тады Бог. «Многа вас тут ёсьць на небі і ніякай з вас карысьці, от хіба толькі паслаць каго куды. Ніхай жэ гэтые аднаўлённыё анёлы застануцца у сваей зямлі, каторую потам і сьлязьмі укрывалі яны праз сотні гадоў. Ніхай ўвесь сьвет, усіх людзей навучаюць тэй праўдзе, праўдзе, што самі даведаліся.
Змоўк стаары Ясь. А мы ўкалыханые казкай доўга йшчэ, ні слова, ні гаворучы, угледаліся ў прасьвет неба, адгранічаны вяршынамі елок. Аб чым думалі? Кожын пэўнеж па сваёму. Але кожнаму чулася, мусіць, як і ў яго пачынаюць расьці крышталёвые крыльля.
Лаурэн Будзіловіч.