Уранку ўстаўшы, кожны раз
Я дзякую сардэчна бога
За тое толькі, што ў наш час
Чараўнікоў не так і многа.
К таму-ж — і чэсць і слава ім! —
Бяспечныя жаніцьбы нашы...
Муж’ям, дзяўчатам маладым
Іх замыслы не так і страшны.
Не праў крыкун Фернейскі, йдзе
Ўсё к лепшаму, раз чарадзей
Ці магнетызмам лечыць бедных
І маладзіц худых і бледных,
Прарочыць, выдае журнал —
О, справы вартыя пахвал!
Ёсць чарадзеяў іншых шмат
Іх ненавіджу я ўсёй сілай:
Ухмылка, ветлы іх пагляд,
Сябры, і голас быццам мілы.
Не верце ім, не знайце лютых!
Мне наслядуйце, ў добры час.
Не знайце іхняе атруты,
Хай цішыня агорне вас...
Паэзіі цудоўны геній,
Пясняр таемнага натхнення,
Кахання, мараў і чарцей,
Магіл і рая жыхар даўні,
І музы ветранай маей
Пястун, ахоўнік і настаўнік!
Даруй паўночны мне, Орфей,
Што я ў аповесці ўзлятаю
І ўслед імкнуся за табой,
І міру музы маладой
Ў лганні прыгожым выкрываю.
Сябры, вы чулі, як з самоты
Вядзьмар у дні часоў былых
Сябе прадаў спачатку, потым
Прадаў чарцям дачок сваіх;
Як ён у шчодрых падаяннях,
Малітвай, верай, а затым
Пастом і шчырым пакаяннем
Знайшоў заступніка ў святым;
Як ён памёр, і як заснулі
Дванаццаць дочак маладых:
І нас прывабілі, жахнулі
Малюнкі вобразаў начных,
І гэтыя праявы-цені
І змрочны чорт, і божы гнеў,
Жывыя грэшніка мучэнні
І прыгажосць чароўных дзеў.
Мы з імі плакалі, хадзілі
Навокал замкавай сцяны,
І сэрцам кранутым любілі
Палон і ціхія іх сны;
Душой Вадзіма заклікалі,
Віталі абуджэнне іх,
І часта інакінь святых
Мы на магільніку хавалі.
І што-ж, ці праўда?.. Нам салгалі!
Ці ў сілах ісціну вяшчаць?
Ці ў сілах ясна апісаць
Не манастыр той адзіночны,
Не кволых інакінь куток,
Але... дрыжу! ў душы самотны,
Дзіўлюся — апушчаю зрок.
Ратмір на поўдзень безупынна
Гнаў нецярплівага каня,
І думаў ён да змроку дня
Нагнаць Русланаву дзяўчыну.
Ірдзяны дзень ужо знікаў;
Дарэмна князь перад сабою
У далеч пільна паглядаў:
Было ўсе пуста над ракою.
Зары апошні промень ззяў
Над яркай прозалаццю бора.
Ля чорных скал ён праязджаў,
І так павольна, у прасторах,
Між дрэў, начлег сабе шукаў.
Ён на даліну выязджае,
Убачыў: замак на гарах
Муры зубчастыя ўздымае;
Чарнеюць вежы па кутах,
І дзева па сцяне высокай,
Бы ў моры лебедзь адзінокі,
Ідзе, асветлена зарой;
І спеў яе над даліной
Ледзь чутны ў цішыні глыбокай.
“Ад хваль падулі халады;
Кладзецца ў полі змрочнасць ночы.
Заходзь, вандроўнік малады!
Схавайся ў церам наш дзявочы.
Тут ноччу цішыня заўжды,
А днём і шум і баляванне.
Прыдзі на дружнае спатканне,
Прыдзі, вандроўнік малады!
Дзяўчаты ў нас, прыходзь сюды,
Адчуеш ласку іх, каханне.
Прыдзі на тайнае спатканне,
Прыдзі, вандроўнік малады!
Зайграе рань на ўсе лады.
Напоўнім збан на развітанне.
Прыдзі на мірнае спатканне,
Прыдзі, вандроўнік малады!
Ад хваль падулі халады;
Кладзецца ў полі змрочнасць ночы.
Заходзь, вандроўнік малады!
Схавайся ў церам наш дзявочы”.
Яна гукае юнака:
І ўжо хан юны пад сцяною;
Спаткаць гасця-вандраўніка
Дзяўчаты выбеглі гурбою;
Пад гоман ветлівасці госць
Акружак быў; з яго не зводзяць
Сваіх вачэй яны; і вось
Дзве дзеўчыны каня выводзяць;
Ідзе ў святліцу хан, чаргой
За ім дзяўчаты — мілы рой;
Адна здымае шлем крылаты,
Другая кованыя латы,
Хто пыльны шчыт бярэ, хто меч;
Здымаюць зброю бітвы з плеч,
Пераадзецца раюць князю.
Але раней яго вядуць
У рускую памыцца лазню.
Ўжо хвалі дымныя цякуць
Ў яе сярэбраныя чаны,
Брызжаць халодныя фантаны;
Дыван багаты перад ім;
На ім стамлёны хан кладзецца,
Над ім празрыста пара ўецца;
З ласкавым поглядам нямым
Палуадзетыя дзяўчаты
З усёй руплівасцю сваёй
Навокал хана зухавата
Снуюцца жваваю гурбой.
Адна над рыцарам махае
Галінкамі жывых бяроз,
І жар ад іх душысты тае;
Другая сокам ранніх роз
Стамлёнасць князя праганяе,
І ў араматах патапляе
Яго густыя валасы.
І князь захоплены, паволі
Стаў забываць ён у няволі
Пра ўзлёт Людмілавай красы;
Увесь агорнуты жаданнем,
Блукае зрок яго, блішчыць
І, страсным ўзбуджаны чаканнем,
Ён тае сэрцам, ён гарыць.
Ды вось выходзіць з лазні чынна,
Адзеты ў пышныя тканіны,
Сярод прыгожых дзеў, Ратмір
Садзіцца за багаты Пір.
Я не Гамер, а ён высокім
Уславіць вершам мог адзін
Абеды грэчаскіх дружын
І звон і пену чаш глыбокіх.
Мне па слядах Парні мілей
Уславіць ліраю шматструннай
І нагату ў цяні начэй,
І нежны палкі пацалунак!
Над замкам месяц выплываў;
Я церам бачу ў аддаленні,
Дзе віцязь млосны, ў запаленні
Салодкім сном спакойна спаў;
Яго чало, яго ланіты
Імгненным полымем гараць;
І вусны тут напоўадкрыты
Пяшчотай тайнай шапацяць;
Ён страсна, глыбака ўздыхае,
Ён бачыць іх — і ў палкім сне
Да сэрца коўдру прыціскае.
Хтось дзверы ціха адчыняе,
Скрыпіць пад ножкай нецярплівай
Падлога ў цішыні раўнівай,
І ў бляску месяца гулліва
Мільгнула дзева. Сон крылаты,
Прэч адыходзь, не хочу зла!
Прачніся — ноч твая прышла!
Прачніся — дораг міг утраты!..
Яна падходзіць, ён ляжыць,
Ў салодкім сне адпачывае;
Павольна коўдра апаўзае,
Агнём чало яго гарыць.
Маўкліва дзева перад ім
Стаіць нязручна і аддана.
Нібы двудушная Дыяна
Прад мілым пастарам сваім.
І вось яна да ложку хана
Каленам клоніцца адным,
Ўздыхнула, твар к яму схіляе
З гарачым подыхам сваім
І сон шчасліўца абрывае
Цалункам палкім і нямым.
Сябры, саромлівая ліра
Замоўкла пад маёй рукой;
Слабее ціхі голас мой —
Пакінем юнага Ратміра;
Спяваць аб ім цяпер не час:
Руслан цяпер цікавіць нас,
Руслан, наш віцязь беззаганны,
Каханак верны і адданы.
Яго стаміў упарты бой.
Пад багатырскай галавою
Ён сон салодкі бачыць свой.
Але ўжо ранішняй зарою
Ззяў небасхіл над даліной;
Скрозь ясна; промень жартаўлівы
Касматы лоб стаў залаціць.
Руслан устаў, і конь імклівы
Ужо яго стралой імчыць.
І дні бягуць; жаўцеюць нівы;
Спадае з дрэў слабенькі ліст;
Ў лясах асенні ветра свіст,
Ён песні птушак заглушае.
Пахмуры і цяжкі туман
Узгор’і ў полі абвівае;
Зіма не за гарой — Руслан
Свой шлях адважна ён трымае
Далей на поўнач; з кожным днём
Ён перашкоды сустракае:
То б’ецца ён з багатыром,
То з ведзьмаю, то з веліканам,
То бачыць яснай ноччу ён,
Як быццам праз чароўны сон,
Акружаны сівым туманам,
Гушкаючыся на галлі,
Русалкі ўсмешкаю цвілі,
Яны, не кажучы нічога,
Чаруюць князя маладога...
Ды у сэрцы сіл таемны рой
Збярог яго ў спакусе той;
Ў яго душы жаданні таюць,
Не бачыць іх, не адчувае,
Людміле верны ён адной.
Але між тым чароўнай сілай
Сябе ахоўвала яна,
Сябе ведзьмарскай шапкай скрыла.
Што думае мая княжна,
Мая цудоўная Людміла?
Яна маўклівая, гуляе
Сярод прысад, сярод садоў,
Пра друга думае, ўздыхае,
Ці, волю даўшы марам зноў,
Да родных кіеўскіх палёў
У летуценнях узлятае;
Братоў і бацьку абнімае.
Сябровак бачыць маладых
І мамак пазнае сваіх —
Палон забыўшы і разлуку!
Ды хутка бедная княжна
Зноў у палоне церпіць муку,
Зноў гаратлівая, адна.
А ведзьмара рабы няспынна
І ўдзень і ўноч па пуцявінах,
Па замку, ў садзе, поўны зла,
Княжну палонную шукалі,
Хадзілі, голасна гукалі,
Ды марнай праца іх была.
Людміла цешылася імі:
У садзе, ў зараслях алей
Без шапкі, стаўшы за плячыма,
Гукала іх: сюды, хутчэй!
На кліч кідаліся гурбой;
Убок — небачанай зноў стала —
Яна нячутнаю хадой
Ад рук драпежных уцякала.
Усюды часта заўважалі
Яе мінутныя сляды:
То залацістыя плады
На веццях шумных прападалі,
То кроплі чыстае вады
На луг патоптаны спадалі:
Тады напэўна ў замку зналі,
Што есць альбо што п’е княжна.
На веццях кедра ці бярозы
Ўсю ноч хавалася, яна
Шукала хоць на момант сна —
Ды толькі пралівала слёзы,
Гукала мужа і спакой,
І пазяхала й сумавала,
І рэдка, рэдка прад зарой,
Прынікшы к дрэву галавой,
Дрымотай кволаю дрымала;
Ледзь рассыпалася імгла,
Яна да вадапада йшла
Памыцца свежаю вадою:
Сам карла ранняю парою
Аднойчы бачыў ён з палат,
Як пад нябачанай рукою
Бурліў і плёскаў вадапад.
З сваёй звычайнаю журбою
Да новай ночы, зноў і зноў
Яна брадзіла між садоў;
І часта ў змроку пазнавалі
Яе прыемны галасок;
І часта ў лесе падымалі
Ці ёю кінуты вянок,
Ці шаль персідскую між роз,
Ці хустку, мокрую ад слёз.
Суровай палкасцю натхнённы,
Дасадай, злосцю засмучоны
Быў вырашыў ведзьмар сівы
Злавіць Людмілу, што-б ні стала.
Так Лемнаса каваль крывы,
Што шлюбны браў вянец бывала
З рукі прыгожай Цытэрэі,
Раскінуў сець яе красам.
Адкрыў насмешлівым багам
Кіпрыды нежныя зацеі!...
Журботна бедная княжна
Ў альтанцы з мармуру, ў няволі,
Сядзела ціха ля акна
І праз хістаючае голле
Глядзела на прыгожы луг.
Тут чуе — клічуць: “мілы друг!”
І бачыць вернага Руслана.
Яго хада, аблічча, стан;
Але бляды, ў вачах туман
І на бядры жывая рана —
Тут сэрца ўздрогнула. “Руслан!
Руслан!.. Ды ён-жа!” І стралою
Да мужа з радасцю бяжыць
У слёзах, кажа і дрыжыць:
“Ты тут... ты ранен... што з табою?”
Ужо дасягла, абняла:
О жах... быў прывід, і знікае.
Людміла ў сетцы; і з чала
Тут шапка ўміг на дол спадае.
І стыне, чуе грозны крык:
“Яна мая!” і ў той-жа міг
Ведзьмар прад ёю вырастае.
Раздаўся дзевы кволы стогн,
Ад страху падае — і сон
Над ёй свае крыло ўздымае.
Што будзе з беднаю княжной!
О страшны від: ведзьмар пахілы
Ласкае зморшчанай рукой
Прынаднасць юнае Людмілы;
Да вуснаў полымных яе
Прыпаў ён вуснамі сваімі,
Забыўся пра гады свае,
Хацеў ён сродкамі благімі
Сарваць таемны, нежны цвет.
Што Лель хавае для другога;
Цяжар пражытых зім і лет
Спыняе звабніка сівога —
Ды спарахнелы чарадзей
Ў бяссільнай хцівасці сваей
Прад дзевай падае знямогай;
Ў ім сэрца ные, плача ён,
І... раптам раздаецца звон
І хтосьці карлу выклікае.
Са страху бледны чарадзей
На дзеву шапку надзявае;
Ды зноў гудуць; гучней, гучней!
І ён на заклік выбягае,
За плечы бараду хавае.
Прапануем да спампаваньня!