Хрэстаматыя новай беларускай літэратуры (1927)/III/Б/Зьмітрок Бядуля/З поэмы «Ярыла»

⁂ (Сум сьмерці і радасьць жыцьця…) З поэмы „Ярыла“
Верш
Аўтар: Змітрок Бядуля
1927 год
Пяюць начлежнікі
Іншыя публікацыі гэтага твора: Ярыла (Бядуля).

Спампаваць тэкст у фармаце EPUB Спампаваць тэкст у фармаце RTF Спампаваць тэкст у фармаце PDF Прапануем да спампаваньня!




З поэмы „Ярыла“[1].

ПЕСЬНЯ.

(Адрывак з песьні дзевятай).

У „Ярылы“ вочы-сонцы
Сэрца шчырага ваконцы,
Васільковыя магніты,
Два пажарышчы з блакітаў.
I „Ярыла“ не бядуе —
Ён задумаў песьню-думу.
Ён прабуе гусьляў голас,
Залаценькі струнны волас.
Колік круціць, колік верне,
Ці той зык на струнах верны.
Гусьлі чулыя на волі
Загулі, як роі пчолаў.
Пальцы-дзівы, пальцы-чары
Сеюць песьні на абшары.
Гукі-сьмехі, гукі-стогны
Млеюць, сьпеюць няпрытомна.
Пальцы ўюцца матылькамі,
Дрыжаць белымі зьмяйкамі.
І, здаецца, іх тут соткі
Стада беленькіх лябёдкаў.
А „Ярылава“ малжонка
Вядзе гутарку-гамонку:
— Між аблочных17), між карунаў,[2]
Пад віхром гусьлярскіх струнаў
Аб тваёй жыцьцёвай сьцежцы
Раскажу табе нарэшце.
У гусьлярскіх гуках-граньнях
Твой шчасьлівы лёс схаваны.
Твая песьня ў цэлым краі
Ўзварухне усіх ратаяў.
Пры рабоце ў ліхалецьце
Тваё граньне адгукнецца.
Над гаротным чалавекам
Ты прыгоньніку у грудзі
Кінеш песьню ў дзіўным цудзе,13)
Сыпнеш віхры дум бязбрэжных,
Дум агнёвых і мяцежных“.


∗     ∗

І красуня кажа слоўка,
За прымоўкаю прымоўка:
„То ня дзяцел робіць стуку,
Ня зыгзыца[3] вешчыць „ку-ку“,
Ня гудзіць гушчар-дуброва,
Ня шуміць лясок хваёвы, —
То па кузьнях ідзе грукат,
Па кавалах гучны стукат.
Молат бразьне па жалезе,
У жалеза спрытна лезе;
Лезе зубам гартаваным
І галоўкай сталяванай.
Прыганяты панскі кліча,
Кавалёў прыгонных лічыць:
— Гэй, грымні, каваль, па сталі,
Да работы ўсе каб сталі!
Вы ланцуг даўжэзны куйце,
Засталюйце, загартуйце,
Каб ня рваўся, каб ня трэснуў,
Ланцугом зьвяжэце песьню!
Словы песьні ашалелай
Раскідаюць клічы-стрэлы
І трапляюць простым людзям
Вастрынёю ў сэрца, ў грудзі.
Люд мяцежыцца ў мяцежы,
Хам на пана праўду рэжа.
Задушэце песьню тую —
Цэлы сьвет яна збунтуе.
Але гусьлі граюць сьмела,
Сыплюць песьні, сыплюць стрэлы,
..............
..............
Граюць з ветрам на раздольлі.
Гэй, лавеце ветра ў полі!“
І таемная дзяўчына
Сказ зьвязала гэткім чынам:
„Тваё племя — песьні-кветкі,
Люд па вёсках — твае дзеткі.
Лес — твой бацька, поле — маці,
Цэлы сьвет — тваё багацьце.
Замест жонкі, замест мілай
Аж да самай да магілы
Маеш гусьлі. Грай на ніве,
Люду роднаму на дзіва!“


∗     ∗

На мяжыцы пад калінай
Сьпіць „Ярыла“, а галіна
Нібы пальцам зачапіла
Струны гусьляў з усёй сілы.
Гусьлі гучна затрасьліся:
„Гэй, „Ярыла“ — друг, прачніся!“
Ён прачнуўся. Што за справа?
Ці то сон, ці гэта ява? —
Пад калінавым кусточкам
Невялічкія сьлядочкі
Ножак дзеўчынкі-малодкі
Засталіся ў панарожках.
Рваў „Ярыла“ мяту-руту,
На сьлядочкі клаў у жмуты,
Каб адціскі пальцаў, пятак —
Ножак беленькіх пячатак
Буйны вецер не разьвеяў,
Каб пясочкам не засеяў,
Каб іх людзі не стапталі,
Каб дажджы не размывалі.


ВОСЕНЬ.

(Адрыўкі з песьні адзінаццатай)

Па шчаціне зжатай нівы
Восень чэша сваю грыву
І качаецца па лужах,
Муціць рэчку, кругі кружыць.
Пясок трусіць па рудаўках,
Пеніць сьліну па канаўках[4].
Медзяныя кудры клёнаў
Пазурамі рве і стогне.
Плюне лісьцем па каменьнях,
Раптам змоўкне ў задуменьні.
Па вільготным19) агародзе
Восень смутна ходзіць-бродзіць,
Пераскочыць праз парканы,
Кіне вокам у туманы.
Ў зарасьняк зірне з журбою,
Кашляне па ім крывёю,
А з нябесных дробных вокнаў
Дожджык ніткамі валокнаў
Сыпле, падае на стрэхі
Нібы кідае гарэхі.


Купальле.

Гралі гусьлейкі ў дуброве,
Гаварылі чары-словы:
— „Хто тут з красак харашэйша,
Хто з дзяўчынак наймілейша,
У каго у вочах росы,
У каго, як мёды, косы,
Хто ад гусьляў сьпеўных млела,
Хай бялюсенькае цела
Зграбна краскамі пакрые,
Хай на грудкі — цьвет лілеі,
Хай на ножкі кладзе ружы,[5]
Хай для ручак ружа служыць
Белы плечыкі лябёдкі
Хай цалуюць папароткі.
Хай на шыйку — васілёчак,
На галованьку — вяночак.
У такім сваім убраньні
Хай стаіць пад сонца зьзяньнем
Гэта дзеванька удала.
Будзе імя ёй Купала“.

∗     ∗

І зрабіла так дзяўчына,
І стаяла такім чынам
На вялікім папялішчы,
Дзе пагасла ўжо вагнішча.
Сонца краску цалавала,
Бела цела абвівала
Залаценькаю тканінай.
У калёры пераліўным
Голас дзеўчынкі-красуні
Ў тахт гусьлярскім гучным струнам
Зажаўроніў хмельным словам:
— „Гэй, выходзьце ўсе з заховаў,
Хто ў купальскім карагодзе
Тутка шчасьцейка знаходзіў!“
Вось у сонечным пажары
Павыходзілі к ёй пары.
З агняцьветнага вяночка
Рвала парачкам лісточкі.
І казала, гаварыла,
Як вучыў гусьляр „Ярыла“:
— „Шлюбавала вас Купала,
Цёмна ночка атуляла.
Вам пасьцелькай — шоўк травіцы,
Амывала вас расіца.
Кроў у жылах пламянела,
Нібы яблычак той сьпелы,
Кветку шчасьця вы зрывалі
На купальскім ночным балі.
Хай вам шчасьце назаўсёды
Свае кружыць карагоды!

∗     ∗

Між палямі, між лясамі
Рэчка ўецца паясамі,
Багатырскай сівай броўкай,
Гучна-срыбнаю падкоўкай
Ўецца, гнецца ўліва-ўправа.
То зірне ў гушчар кудравы,
То абцягне ўзгорак стромкі
Шлюбным кругленькім пярсьцёнкам;
А то роўным, простым шляхам,
Пазасланым белай бляхай,
Рэчка мерыць шыр пашніцы;
Сонцу, месяцу, зарніцам
Рэчка служыць люстрам ясным,
Калі сьвецяць, калі гаснуць.



  1. Стары славянскі бог цяпла, ураджаю, вясельля.
  2. Анталяжыкі (рас. кружева).
  3. Зязюля.
  4. Русіц. — раўкох, рынштоках.
  5. Пол. — рожы.