Хрэстаматыя новай беларускай літэратуры (1927)/IV/В/Цішка Гартны/З прозы/На ўсходзе сонца…
| ← Мая душа | На ўсходзе сонца… Абразок Аўтар: Цішка Гартны 1927 год |
Бацькава воля → |
| Іншыя публікацыі гэтага твора: На ўсходзе сонца. |
Прапануем да спампаваньня!
З прозы.
На ўсходзе сонца…
Мне ня спалася. Прачнуўся пасярод ночы, падыйшоў к вакну, уталопіўся ў яго 1 пільна пачаў глядзець на вуліцу. На дварэ стаяла пекная, чароўная ноч. Неба цемнавата-сіняе, глыбокае бяз меры, доўгае і шырокае без канца, густа натыканае мігатлівымі, яснымі зоркамі, як вялізны дарагі купал, аблягала круг-кругом чорную грэшную зямлю. Зоркі весела мігацелі. Кожная з іх дадзена асобнаму чалавеку і сьвеціць датуль, пакуль той ня зыйдзе з гэтага сьвету. Тады зорка падае на зямлю і льле па дарозе свае жаласьлівыя, агнёвыя сьлёзы, каторыя на мамэнт як-бы застываюць на небе, а пасьля раптам прападаюць…
Памёр чалавек, — значыцца, патухла і зорка яго!
Гэтак кажуць цёмныя людзі, у гэта некалісь верыў і я… Эх, колькі гэтых зорак тухне на нашых вачок, брацьці мае! Зоркі шчасьлівых, зоркі багатых і бедных, зоркі паноў і мужыкоў!!..
І я ў гэту цёмную, душную ночку пачаў шчыра, ня мігаючы вачыма, пільнаваць, сачыць за кожнаю зоркаю, ці не спадзе адна з іх на маіх вачох.
Сон зусім пакінуў мяне.
І вось — там далёка, на ўсходнім краю неба, як прымха якая, раптам адраваліся разам тры зоркі і мігам апалі на зямлю. Чые яны? Ці сіроткі гаротнага, ці пястуна шчасьлівага? Ня ведаю! Толькі ўсё-ж такі нейчыя яны ды ёсьць!.. Можа гэта на маю карысьць абарвалася жыцьцё тром чалавекам?!
Пры гэтай думцы я хацеў апусьціць вочы, калі йзноў мне прышлося быць сьведкаю спаданьня дзьвёх зорак… Тады я раптам, не па сваей волі, апусьціў ня толькі вочы, а і галаву і пачаў разглядаці шэрую, нудную, акрытую цьмою зямліцу, сьцены і стрэхі цёмных нізенькіх, падобных адна да аднэй, мужыцкіх хацін. У галаву палезьлі думкі, каторыя на вуха шапталі мне: „нашто табе гэнае неба? Што табе яго пекнасьць дзіўная, яго хараство сьвятое?! — Ты — сын зямлі, нуднай, чорнай зямлі; ты нявольнік жыцьця, цяжкага, горкага, паднявольнага; ты — ахвяра бяды; няшчасьця і нядолі!.. Не на тое ты радзіўся, каб дзівавацца хараством прыроды, пазнаваць яе, а пасьля ў кніжках чыркаць аб ёй, каб і твае брацьці вучыліся любіць яе!
„Ты — дзіця люду цёмнага, забітага, спрацавага, дзеля каторага няма нічога другога, апроч — працы цяжкай, нязможнай, якую ён сам апявае ў песьні нуднай, зложанай яго балючым сэрцам, яго клапатлівым мозгам і напісаную чыстаю памяцьцю на шэра-чорных лістох часу, каторы бяжыць без канца…
„Усё, што жыве на сьвеце, што яго цікуе[1], ён знойдзе на гэтых лістох, прачытае… і пайме[2]…
„Гэта яму знаёма; другога, інакшага пісьма, пакуль што, ён ня ўмее чытаць… Яму найперш трэба таго, што датыкалася-бы яго вушэй, вачэй, яго ўсяе істоты, што ўскалыхнула-бы ім, збудзіла ад вяковага сну, расплюшчыла яму вочы; тады ён іх падымае к небу!.. Тады з яго сям’і выйдуць свае родныя песьняры, каторыя ў роднай мове апяюць усе дзівы сьвету, другім народам даўно вядомыя“…
І чым далей, тым болей і болей думкі апутывалі мяне ўсё шчыльней, налазілі ўсё новыя і новыя, ды ўсё заядлейшыя, цяжэйшыя; рабілі з мяне бяздольнага іх слугу…
Пад іх цяжарам я асунуўся, прысеў на лаве ля вакна і задрамаў
… Колькі часу я спаў? Што я сьніў? Ня ведаю. Толькі, як ізноў падняў галаву, ужо сьвежую, вольную ад цяжкіх думак, кінуў вокам на двор, дык над зямлёй ужо сьвяціла сонейка. Гэтым разам узыйшло яно надта дзіўнае, чароўнае.
Сьмела і хутка выйшла сонейка з-за лесу і памаленьку пачэсна прыгалубіла прачнуўшуюся зямлю і ўсё жывое на ёй. Усё весялей затрапяталася, заварушылася і звонка засьпявала ў адзін голас шчырую літаньню ўзышоўшаму сонейку:
„Вітаем цябе, цар сьвету, цар усяго жыцьця на зямлі! Вялікае і слаўнае сонца! Ты прыйшло да нас, разбудзіла нас ад сну. Мы ўсталі на твой прыход і дружна, хутка пойдзем да працы. Ня сходзь-жа павекі[3] ты з гэтага неба і агнём шчасьця асьвячай грэшную халодную зямлю. Вітаем цябе, сонца!“
Нейкая радасьць і лёгкасьць напоўніла маё сэрца, і, абярнуўшы вочы на ўсход, засьпяваў і я разам з усім жывым сьвятую, дзіўную, шчырую песьню ўзышоўшаму сонцу!..