Прынц і жабрак (1940)/21

← Раздзел дваццаты. Прынц і пустэльнік

Раздзел дваццаць першы. Гендон прыходзіць на выручку Раман Аўтар: Марк Твэн 1940 год Арыгінальная назва: The Prince and the Pauper (1881) Пераклад: Янка Маўр

Раздзел дваццаць другі. Афяра вераломства →

Прапануем да спампаваньня!

РАЗДЗЕЛ ДВАЦЦАЦЬ ПЕРШЫ

ГЕНДОН ПРЫХОДЗІЦЬ НА ВЫРУЧКУ

Стары, ступаючы ціха, як кошка, адышоў і прынёс нізенькі ўслончык. Ён сеў на яго так, што адна палавіна цела была ўся асветлена цьмяным мігаючым святлом, а другая аставалася ў змроку. Не зводзячы вачэй са спячага хлопчыка, ён цярпліва чакаў, пакуль навастрыцца нож, усё мармочучы сабе і не заўважаючы, як бягуць гадзіны; ён быў падобны на шэрага, страшэннага павука; гатовага праглынуць неасцярожнае насякомае, што бездапаможна заблыталася ў яго павуцінні. Нарэшце, праз досыць значны час, стары, які ўсё глядзеў, але нічога не бачыў, ахоплены сваімі марамі, раптам заўважыў, што вочы хлопчыка расплюшчаны! Шырока раскрыты і глядзяць! — глядзяць, дрантвеючы ад жаху, на нож. Усмешка д’ябальскай радасці з’явілася на твары старога, і ён, не мяняючы сваёй позы і не спыняючы работы, спытаўся:

— Сын Генрыха Восьмага, ці маліўся ты?

Хлопчык бездапаможна затузаўся ў сваіх путах, стараючыся выдаць які-небудзь гук праз моцна сціснутыя сківіцы. Пустэльнік растлумачыў гэты рух як станоўчы адказ на сваё пытанне.

— Тады памаліся зноў! Чытай адыходную малітву!

Дрыжыкі прабеглі па целе хлопчыка, і твар яго пабляднеў. Ён зноў паспрабаваў вызваліцца, выгінаўся і кідаўся ва ўсе бакі; ён, як шалёны, круціўся на сваёй пасцелі, каб парваць вяроўкі, але дарэмна. Тым часам стары людаед усміхаўся, гледзячы на яго, ківаў галавой і спакойна вастрыў нож, час ад часу мармочучы:

— Твае мінуты палічаны, і кожная з іх вельмі дарагая, — маліся, чытай сабе адыходную!

Хлопчык у роспачы застагнаў і перастаў кідацца, ён задыхаўся. Слёзы кропля за кропляй цяклі па яго твары; але гэта жаласнае відовішча а ні трохі не змякчыла лютага старога.

Пачало ўжо віднець; пустэльнік заўважыў гэта і загаварыў рэзка, узбуджана:

— Я не магу болей марудзіць. Ноч амаль прайшла. Яна праляцела для мяне як мінута, як адна мінута; а я хацеў-бы, каб яна цягнулася год! Ну, адроддзе згубніка царквы, заплюшчы вочы, калі табе страшна глядзець…

Далейшыя словы ператварыліся ў нейкае мармытанне. Стары ўпаў на калені, з нажом у руцэ, і нахіліўся над стогнучым хлопчыкам.

Тс! Каля халупы пачуліся галасы. Нож вываліўся з рук пустэльніка; ён накінуў на хлопчыка аўчыну і ўскочыў, увесь дрыжучы. Шум павялічваўся, галасы станавіліся ўсё болей грубымі і лютымі; Чутны былі ўдары і крыкі аб дапамозе, затым тупат шпарка адыходзячых крокаў. Услед за тым пачуўся страшэнны стук у дзверы халупы і крык:

— Эй! Адчыняй! Ды хутчэй, ад імя ўсіх д’яблаў!

О, гэтая лаянка прагучэла музыкай у вушах караля: то быў голас Майлса Гендона!

Пустэльнік, сціснуўшы зубы ў бяссільнай злосці, паспешна вышаў з спальні, прычыніўшы за сабой дзверы; затым кароль пачуў гутарку ў «маленнай».

— Прывітанне табе і пашана, паважаны сэр! Дзе хлопчык, мой хлопчык?

— Які хлопчык?

— Які хлопчык? Не дуры мне галаву, пан манах, не расказвай мне баек, — я не маю ахвоты жартаваць. Недалёка адсюль я сустрэў двух нягоднікаў, мабыць, тых самых, якія ўкралі яго ў мяне, і я выпытаў у іх праўду; яны сказалі, што ён зноў уцёк і што яны прасачылі яго да тваіх дзвярэй. Яны паказалі мне яго сляды. Ну, больш няма чаго хітраваць; беражыся, святы айцец, калі ты не аддасі мне яго… Дзе хлопчык?

— О, добры сэр, ты, мабыць, гаворыш пра абадранага брадзягу царскага рода, які правёў тут ноч. Калі такія людзі, як ты, могуць цікавіцца такімі, як ён, то няхай табе будзе вядома, што я паслаў яго з даручэннем. Ён хутка вернецца.

— Хутка вернецца? Калі? Гавары хутчэй, не траць часу, ці не магу я дагнаць яго? Калі ён вернецца?

— Не турбуйся, — ён хутка прыдзе.

— Ну, добра, хай будзе па-твойму! Паспрабую дачакацца яго. Але пачакай! Ты паслаў яго з даручэннем, ты? Ну, гэта ўжо хлусня! Ён не пайшоў-бы. Ён вырваў-бы ўсю тваю сівую бараду, каб ты дазволіў сабе такую дзёрзкасць! Ты ілжэш, прыяцель; напэўна хлусіш! Не стаў-бы ён бегаць ні дзеля цябе, ні дзеля любога другога чалавека.

— Чалавека — так; дзеля чалавека можа і не стаў-бы. Але я не чалавек.

— Даруй, божа, хто-ж ты?

— Гэта — тайна; глядзі, не выдавай яе. Я архангел.

Майлс Гендон прамармытаў нешта не вельмі пачцівае, потым дадаў:

— Гэтым, вядома, і тлумачыцца яго ласка да цябе. Ён палец аб палец не ўдарыць, каб дагадзіць простаму смяротнаму чалавеку; але нават кароль павінен слухацца архангелаў. Тс! што гэта за шум?

Увесь гэты час маленькі кароль то дрыжаў ад жаху, то трапятаў ад надзеі і ўвесь час стараўся стагнаць як мага галасней, спадзеючыся, што Гендон пачуе гэтыя стогны, але з прыкрасцю пераканаўся, што яны або не даходзяць да яго слыху, або не робяць на яго ніякага ўражання. Апошнія словы Гендона былі для караля, што свежы вецер палёў для паміраючага. Ён зноў заенчыў, напружваючы ўсе сілы.

— Шум? — сказаў пустэльнік. — Я чую толькі шум ветру.

— Можа гэта і вецер. Так, вядома, вецер! Я ўвесь час чую нібы слабы шум… Ну, вось зноў! Не, гэта не вецер! Які дзіўны гук! Пойдзем, паглядзім, што гэта такое.

Радасць караля была бязмежнай. Яго стомленыя лёгкія працавалі з ўсёй моцы, але ўсё-ж крыкнуць гучна ён не мог: гэтаму перашкаджалі туга сціснутыя сківіцы і накінутая на яго аўчына. Раптам яго ахапіла роспач: ён пачуў, як пустэльнік сказаў:

— Ах, гэта, мабыць, вецер завывае ў тых кустах. Пойдзем, я правяду цябе.

Кароль чуў, як яны вышлі, гутарачы; чуў, як крокі іх заціхлі, — і астаўся адзін сярод жудаснай, злавеснай цішы.

Прайшла, здаецца, цэлая вечнасць, пакуль крокі і галасы пачуліся зноў — на гэты раз да караля данёсся новы гук — нібы стук капытоў. Ён пачуў, як Гендон сказаў:

— Болей я не магу чакаць. Не магу. Ён напэўна заблудзіўся ў гэтым густым лесе. У які бок ён пайшоў? Хутчэй, пакажы мне дарогу!

— Вунь сюды… Але пачакай… Я пайду з табой і буду паказваць табе дарогу.

— Дзякуй… дзякуй. Ты, відаць, лепшы, як здаешся на першы погляд. Не думаю, каб знайшоўся другі архангел з такім добрым сэрцам… Можа ты хочаш ехаць верхам? Дык вазьмі асла, якога я падрыхтаваў для майго хлапчука… альбо можа ты захочаш абхапіць сваімі святымі нагамі гэтага злашчаснага мула, якога я купіў для сябе? Мяне здорава ашукалі! Гэты мул няварты нават месячнага процанта на медны фартынг, пазычаны беспрацоўнаму лудзільшчыку.

— Не, сядай сам на мула, а асла вядзі за сабой. Я больш давяраю ўласным нагам, — я пайду пехатою.

— Тады патрымай, калі ласка, гэтае малое стварэнне, пакуль я з рызыкай для жыцця і са слабай надзеяй на поспех паспрабую ўскарабкацца на вялікае.

Пачуліся нуканне, крыкі…

Пасля таго пачуліся нуканні, крыкі, свіст бізуна, удары кулакамі, адборнейшая грымотная лаянка, нарэшце горкія папрокі, пасля чаго мул, відаць, смірыўся, таму што ўсе гэтыя ваяўнічыя дзеянні спыніліся.

З невыказным горам слухаў звязаны кароль, як заціхалі ўдалечы крокі і галасы. Цяпер ён страціў усякую надзею на вызваленне, і суровая роспач аўладала яго сэрцам.

— Майго адзінага друга павялі ашуканствам адсюль… — казаў ён сабе. — Стары вернецца і…

Ён не скончыў, і зноў так шалёна стаў кідацца па пасцелі, што скінуў з сябе аўчыну.

І пачуў, што адчыняюцца дзверы… Холад працяў яго да касцей — яму здавалася, што ён ужо адчувае нож ля свайго горла. У смяротным жаху ён сплюшчыў вочы, у смяротным жаху расплюшчыў іх зноў — перад ім стаялі Джон Кэнці і Гуго.

Каб у яго рот не быў завязаны, ён-бы сказаў: «дзякуй богу!»

Праз мінуту рукі і ногі караля былі вольныя, і прышоўшыя, схапіўшы яго пад рукі з абодвух бакоў, што было духу павалаклі яго ў глыбіню лесу.

Звязаны кароль.