. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
I.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
II.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4
III.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
10
IV.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
V.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
§ 1 .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
§ 2 .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
16
§ 3 .
Правіла 3 . Мяккі знак і апостраф. Нескладовае
у (ў) у слове перад галоснымі
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
Правіла 4 . Літары й і ў спачатку і ў сярэдзіне слова
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20
Правіла 5 . А. Гукі у ці ў ?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
Правіла 6 . Прыдыханьне в, г, і, а
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
22
Правіла 7 . Плаўныя, звонкія і глухія гукі
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25
Правіла 8 . Гукі: д, т, дз, дж
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
28
Правіла 9 . Гукі ы, а, о, у, э , пасьля ж, ч, ш, ц, р
Правіла 10 . Гукі: з, с, ц, дз перад мяккімі зычнымі і „гартаннымі“
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
32
Правіла 11 . Гукі: о, э і ё, е
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33
Правіла 12 . Гукі: е, я не пад націскам
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
34
Правіла 13 . Правапіс слоў: 1) не (ня), без (бяз) ; 2) цераз, перад і пера; 3) дзеля і каля
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35
Правіла 14 . Гук е ў аснове пасьля націску
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
36
Правіла 15 . Склады: ро, ло, ле
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
Правіла 16 . Зычныя мяккія: 1) льл , 2) ньн , 3) сьс , 4) цьц , 5) зьз , 6) дзьдз
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
42
Зычныя цьвёрдыя: 1) жж , 2) шш ,3) чч
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
Правіла 17 . Падвойныя зычныя: 1) нн , 2) цц , 3) падвойныя пры злучэньні слоў
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43
Правіла 18 . Злучэньні: 1) тц, чц; тч; лч; 2) дс; 3) тс; 4) жс, зс; 5) шц; 6) сч
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
47
Правіла 19 . Злучэньні: 1) стн, стл, здн і рдн; 2) дц і цься
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
49
Правіла 20 . А. Калі прыназоўнікі пішуцца асобна ці зьлітна
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
50
Б. 1) Гукі ы , 2) й пры злучэньні прыназоўнікаў з другімі словамі
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
3) Беспасярэднае злучэньне прыназоўнікаў
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
4) Складаныя прыназоўнікі
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
Прыназоўнікі: уз, раз, вы, пера, су, пра
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
Правіла 21 . 1) Літара д на канцы прыназоўнікаў: ад, над, пад, прад; літара б у прыназоўніку аб; 2) Літары з і с у прыназоўніках: з, без, (бяз), уз, раз, цераз
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
52
Правіла 22 . А. Калі не пішацца зьлітна?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
55
Б. Калі не пішацца асобна?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
Правіла 23 . А. Калі ні пішацца зьлітна?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
56
Б. Калі ні пішацца асобна?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
1. а) Назоўны склон адзіночнага ліку
Правіла 24 . 1) Канчаткі жаноч. роду: а, я
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
57
2) канчаткі ніякага роду: о-ё, е, а-я
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
б) Назоўны склон множнага ліку
Правіла 25 (агульнае). Канчаткі 1) ы-і; а) ы-е; б) ы-а; 2) ы-і; 3) а
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
57
2. а) Родны склон адзіночнага ліку
Правіла 26 . Канчаткі а-я ці у-ю?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
60
б) Родны склон множнага ліку
Правіла 27. I. Мужчынскі род
1) Канчаткі: оў-ёў, аў-яў
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
62
2) Родны склон з чыстай асновай (без канчатка)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
63
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
1) Родны склон з чыстай асновай (без канчатка)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
2) Устаўныя гукі о-е ў родным склоне
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
3. Месны склон адзіночнага ліку
Правіла 28 . Канчаткі: 1) е-э , 2) і-ы , 3) у
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
65
Зьмякчэньне гартаннай асновы: г-з, к-ц, х-с
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
4. Аканьне ў склонавых канчатках іменьнікаў
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
Правіла 29 . Канчаткі склонаў множнага ліку: 1) роднага склону аў-яў, ай-яй; 2) давальнага ам-ям; 3) творнага амі-ямі; 4) меснага ах-ях; 5) творнага адзіночнага ліку мужч. і ніяк. роду ам; выключэньне з правіла канчатак ем; канчаткі жаночага рода я.-яй;
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69
Правіла 30 . Канчаткі мужчынскага роду: А. адзіночнага ліку: 1) у-ю , 2) е-а . Б) множнага ліку ове
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
71
6. Канчаткі памяншальна-ласкальных іменьнікаў
Правіла 31 . Канчатак ак ці ык ?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
73
1. Канчаткі склонаў: 1. Назоуны склон
Правіла 32 . Канчаткі радоў: а) адзіночнага ліку, 1) мужч. роду ы-і , 2) жаноч. роду ая-яя , 3) ніякага ае-яе, ое
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
74
1) мужч. роду ы-і , 2) жаноч. роду ая-яя , 3) ніякага ае-яе, ое
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
74
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
Родны склон адзіночнага ліку
Правіла 33 . 1) Мужчынскага і ніякага роду не пад націскам ага-яга , пад націскам ага; 2) жаночага роду не пад націскам ае (ай)-яе (яй) , пад націскам ое (ой)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
76
3. Вінавальны склон адзіночн. ліку жан. роду
Правіла 34 . Канчаткі ую-юю
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
77
Правіла 35 . 1) Канчаткі мужч. і ніяк. роду ым-ім; жаноч. роду: а) у творным склоне не пад націскам аю (ай)-яю (яй) , а пад націскам ою (ой) . б) у месным склоне не пад націскам ай-яй , а пад націскам ой
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
77
б) у месным склоне не пад націскам ай-яй , а пад націскам ой
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
5. Аканьне ў канчатках прыметнікаў
Правіла 36 . Канчаткі 1) роднага і давальнага склонаў мужч. і ніяк. роду ага-яга, аму-яму;
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
77
2) Родн. давальн., творнага і месн. склонаў жаноч. роду ае (ай)-яе (яй), ай-яй, аю (ай)-яю (яй)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
II. Прыметнікі, памяншальныя і ласкальныя.
Правіла 37 . Канчаткі: 1) енькі , 2) анькі
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
79
III. Ступені параўнаньня.
Правіла 38 . Канчаткі ступені: 1) 1-ай: ыі; ая-яя; ое, ае-яе
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
80
2) 2-ой: ейшы, ая-яе, (эйшы, ая-ае)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
2) 3-яй: з прыстаўкай най ці з словамі: за ўіх, ад усіх, самы
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
IV. Скарочаныя прыметнікі.
Правіла 39 . Устаўныя гукі не пад націскам: а-е , а пад націскам о
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
81
Правіла 40 . 1) складаных, 2) парадкавых, 3) аканьне ў зборных лічэбніках, 5) склонавыя канчаткі парадкавых лічэбнікаў
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
82
Правіла 41 . Канчаткі займеньнікаў сходны з канчаткамі прыметнікаў. Канчаткі: 1) назоўнага склону
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
84
2) роднага, прыладнага і меснага склонаў мужч. і ніяк. роду
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
4) Прыстаўкі не, ні ў неазначальных і адмоўных займеньніках. Калі не, ні пішуцца асобна?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
Правіла 42 . А) Галосныя ў канчатку дзеясловаў I-га і II-га спражэньня абвеснага ладу
1) Калі націск прыходзіцца на канчатак, то 2-ая асоба множнага ліку ў I-ым спражэньні канчаецца на аце-яце , а ў II-ім — ыце-іце
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
86
2) Калі націск не на канчатку, то ў I-ым спражэньні еце-аце , а ў II-ім — іце-ыце
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
3) Як адрозьніць II-ое спражэньне ад I-га? Канчаткі неазначальнай формы: 1) іць-ыць , 2) ець-эць , 3) яць-аць
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
88
Б) Дзеяслоўныя прыметы і прыслоўі
1) Зьмены дзеяпрыметнікаў паводле роду, ліку і склону
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
88
Канчаткі дзеяпрыметнікаў:
а) Даўнейшыя (учы-ючы, ачы-ячы, мы) )
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
б) Сучасныя (ны, ты, лы) )
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
в) Склонавыя канчаткі дзеяпрыметнікаў
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
2) Канчаткі дзеяпрыслоўяў: учы-ючы, ачы-ячы
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
89
Правіла 43 . 3-яй асобы множн. ліку I-га спражэньня уць-юць , II-га — аць-яць
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
91
Правіла 44 . адзіночнага ліку цяперашняга і будучага часу 1) 2-й асобы I-га спражэньня еш-аш , II-га — іш-ыш
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
2) 3-яй асобы I-га спраж. е-а , II-га — іць-ыць
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
Правіла 45 . множнага ліку цяперашняга і будучага часу 1) 1-й асобы I-га спражэньня ем-ам , II-га — ім-ым
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
93
2) 2-ой асобы а) не пад націскам у I-ым спражэньні — еце-аце , у II-ім — іце-ыце; б) пад націскам: II-га спражэньня — іце-ыце , I-га — яце-аце
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
Правіла 46 . Дзеясловы з зваротным займеньнікам ся
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
94
1) Спражэньне такіх дзеясловаў
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
Правіла 47 . Формы загаднага ладу
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
1) ь (мяккі знак) у 2-й асобе адзіночнага і множнага ліку
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
95
2) зьмена канчаткаў 2-й асобы адзін. ліку і-ы на е-э 1-ай і 2-й асобы множн. ліку
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
95
Правіла 48 . Прыслоўі пішуцца зьлітна : 1) Калі словы без прыназоўніка не ўжываюцца, 2) з прыназоўнікамі, 3) калі бывае націск на прыназоўніку, 4) з адмоўнымі дапаможнікамі не (ня), ні
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
97
5. Як адрозьніць прыслоўе ад іменьнікаў з прыназоўнікамі? увесну, увосень, удзень, дадому… ці у весну, у восень, у дзень, да дому?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
6. Формы прыслоўяў: па-беларуску, па-расійску, па-дзявочы
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
7. Злучэньне прыслоўяў рыскамі: раз-по-раз, пперш-на-перш, чуць-чуць
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
98
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
Б) Канцовыя гукі ў прыслоўях: а) я (наўмысьля, ледзьвя…); б) у (зранку, змалку, зьнячэўку…); в) на (не) пэўна-пэўне, слушна-слушне (годзе-годзі, балазе); г) (дзесьці, калісьці, некалісьці)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
Правіла 49 . 1) Складаныя злучнікі
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
100
2) Як адрозьніць складаныя злучнікік: нашто, зашто, затым, затое, штоб ад займеньнікаў з прыназоўнікамі ці дапаможнікамі?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
101
3) Ужываньне дапаможнікаў: б-бы, ж-жа, то, небудзь, з папярэднімі словамі з злучеом (было-б, рад-бы, мой-жа…)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
4) Яе пісаць, калі сходзяцца два дапаможнікі разам? Калі пісаць б, ж-бы, жа?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
Правіла 50 . 1) Злучальныя гукі: пад націскам о-е , не пад націскам а-я
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
103
2) Як пісаць кожную часьць складанага слова, калі націск прыходзіцца на другую часьць?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
3) Аканьне ў другой часьці складанага слова, калі націск падае на першую часьць, або на злучальны гук
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
104
4) Аканьне ў складаным слове, калі ў тэй ці другой часьці адбыліся гукавыя зьмены
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
5) Ужываньне злучка паміж часьцей складанага слова, калі яно зложана з цэлых слоў (Дунай-рака)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
6) З злучком пішуцца: а) падвойныя фаміліі, б) складаныя прыметнікі, в) два дзеясловы (пацяклі-паплылі), г) складаныя прыназоўнікі (бач. прав. 20, Б, 4) і д) складаныя дапаможнікі (ха-ха-ха!)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
Правіла 51 . 1) Чужаземныя словы, вядомыя шырокім народным масам
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
2) Інтэрнацыянальныя словы, што ўжываюцца ў кніжнай мове
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
Як перадаюцца чужаземныя гукі ў беларускай мове:
а) простыя зычныя заместа падвойных; б) чужаземнае l — беларускае ль ; в) чужаземнае l пасьля зубных, зацьвярдзелых зычных і іншых; г) чужаземны гук ф ; д) чужаземны гук th (ѳ) ; е) чужаземныя гукі l і г (лацін. g) ; ж) ia, ie, io (лацінск. літары); з) дыфтонг au (лацінск. літары); і) мяккі знак (ь) і апостроф у чужаземных словах; к) чужаземныя і беларускія ўласныя іменьні; л) вульгарызованыя формы чужаземных слоў; м) злучэньні: бю, ню, г. ў чужаземных словах
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
105
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
109
1.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
112
2.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
113
3.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
4.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
114
5.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
115
6.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
115
7.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
116
8.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
117
9.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
10.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
118
11.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
12.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
119
13.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
120
14.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
121
15.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
120
16.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
122
17.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
18.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
19.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
124
20.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
125
21.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
126
22.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
23.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
127
24.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
128
Правіла 1 . Калі ставіцца: 1) пытальнік, ) клічнік і 3) пункт? Калі ставяцца знакі !? і ?!
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
133
Правіла 2 . I. Працяжнік ставіцца: 1) перад пералічэньнем, 2) на месцы прапушчанага дзеяслова-сувязі і 3) у сказе, што служыць адказам на пытаньне
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
135
II. Злучок ставіцца: 1) калі два словы складаюць назоў; 2) у падвойных фаміліях, 3) у складаных прыметніках, 4) прыпаўтарэньні слоў і 5) пры злучэньні дапаможнікаў
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
136
Правіла 3 . Пры прыдатках ставяцца: 1) коска, 2) працяжник, 3) злучок і працяжнік, 3) злучок і працяжнік, 4) ніякі знак, 5) двукроп‘е, 6) коска перад словамі: або, ці, нават, аж-но… 7) двукосьсе
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
137
Правіла 4 . 1) Зваротак у сярэдзіне сказу, 2) у пачатку сказу, 3) у канцы сказу і 4) зваротак з даданымі словамі
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
140
Правіла 5 . Пры выклічніках ставяцца: 1) клічнік і коска, 2), 3) калі пры выклічніку знак ня ставіцца, 4) злучок у склаадных выклічніках і 5) знакі прыпынку пасьля дапаможнікаў: не, так, але
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
141
Правіла 6 . Пабочнае слова 1) у пачатку сказу, 2) у сярэдзіне і 3) у канцы сказу
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
143
Правіла 7 . 1) Падобныя члены ня зьвязаны злучникамі; 2) два падобныя члены зьвязаны злучнікамі: і, ды, да, або, ці; 3) коска перад злучнікамі: але, ды, да; 4) коска пры паўтарэньні злучнікаў і 5) коска перад адным злучнікам (і, ды)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
146
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
II. Двукроп‘е, працяжнік і кропка з коскай у зьлітым сказе
Правіла 8 . Калі ставяцца: А) двукроп‘е, Б) працяжнік і В) кропка з коскай?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
148
Правіла 9 . Злучаныя сказы аддзяляюцца: 1), 2) коскай, 3) кропкай з коскай, 4) двукроп‘ем, 5) працяжнікам і 6) трохкроп‘ем
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
151
Правіла 10 . 1) Залежны сказ спачатку і ў канцы асноўнага; 2) у сярэдзіне асноўнага; 3) сузалежныя сказы; 4) двукроп‘е і працяжнік у складана-залежных сказах
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
156
Правіла 11 . 1) Дзеяпрыметныя і дзеяслоўныявыражэньні посьля і перад тым словам, да якога яны адносяцца; 2) коска посьля дзеяпрыметнікаў, калі перад імі можна паставіць дзеяпрыслоўі „будучы“ ці „быўшы“; 3) выдзяленьне коскамі дзеяпрыслоўя з даданымі кяму словамі; 4) адно дзеяпрыслоўе, без даданых слоў
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
159
Правіла 12 . Выдзяленьне пабочных сказаў 1) коскамі і 2) працяжнікамі або дужкамі
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
163
Правіла 13 . Двукосьсе або чужаслоўе: 1) чужаслоўе перад словамі аўтара; 2) ужаслоўе посьля слоў аўтара; 3) выдзяленьне слоў аўтара: а) коскамі, б) працяжнікамі, в) двукроп‘е посьля слоў аўтара; 4) працяжнік паміж двуз розных чужаслоўяў; 5) працяжнік заместа двукосься
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
164
Правіла 14 . 1) Двукроп‘е або кропка з коскай посьля павышэньня ў кругасказе, 2) аддзяленьне суставаў кругасказа, аднаго ад другога. коскай або кропкай з коскай
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
168
1. Коска. 2. Двукроп‘е. 3. Працяжнік і злучок. 4. Двукосьсе. 5. Дужкі. 6. Клічнік і пытальнік. 7. Трохкроп‘е. 8. Кропка з коскай. 9. Пункт (кропка)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
170
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
176
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
177
1.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
2.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
178
3.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
179
4.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
180
5.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—
6.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
182
7.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
183
8.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
184
9.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
185
10.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
186
11.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
187
12.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
189
13.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
190
14.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
191
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
—